Kāśikāvṛttī1:
dūrād dhūte yad vākyaṃ vartate tasya ṭeḥ pluto bhavati, sa ca udāttaḥ. āhvānaṃ h
See More
dūrād dhūte yad vākyaṃ vartate tasya ṭeḥ pluto bhavati, sa ca udāttaḥ. āhvānaṃ hūtam,
śabdena sambodhanam. āgaccha bho māṇavaka devadatta3. āgaccha bho māṇavaka yajñadatta3. dūraṃ
yadyapyapekṣābhedādanavasthitam, tathāpi hūtāpekṣaṃ yat tadāśrīyate iti yatra
prākṛtāt prayatnād yatnaviśeṣe āśrīyamāṇe śabdaḥ śrūyate tad dūram. hūtagrahaṇa ca
sambodhanamātropalakṣaṇārthaṃ draṣṭavyam. tena yatra apyāhvānaṃ na asti tatra api
plutir bhavati, saktūn piba devadatta3, palāyasva devadatta3 iti. asyāśca
pluterekaśrutyā samāveśaḥ iṣyate. dūrātiti kim? āgaccha bho māṇavaka devadatta.
dūrādāhvāne vākyasyānte yatra sambodhanapadaṃ bhavati tatra ayaṃ plutaḥ iṣyate, tena iha
na bhavati, devadatta āgaccha.
Kāśikāvṛttī2:
dūrād dhūte ca 8.2.84 dūrād dhūte yad vākyaṃ vartate tasya ṭeḥ pluto bhavati, s
See More
dūrād dhūte ca 8.2.84 dūrād dhūte yad vākyaṃ vartate tasya ṭeḥ pluto bhavati, sa ca udāttaḥ. āhvānaṃ hūtam, śabdena sambodhanam. āgaccha bho māṇavaka devadatta3. āgaccha bho māṇavaka yajñadatta3. dūraṃ yadyapyapekṣābhedādanavasthitam, tathāpi hūtāpekṣaṃ yat tadāśrīyate iti yatra prākṛtāt prayatnād yatnaviśeṣe āśrīyamāṇe śabdaḥ śrūyate tad dūram. hūtagrahaṇa ca sambodhanamātropalakṣaṇārthaṃ draṣṭavyam. tena yatra apyāhvānaṃ na asti tatra api plutir bhavati, saktūn piba devadatta3, palāyasva devadatta3 iti. asyāśca pluterekaśrutyā samāveśaḥ iṣyate. dūrātiti kim? āgaccha bho māṇavaka devadatta. dūrādāhvāne vākyasyānte yatra sambodhanapadaṃ bhavati tatra ayaṃ plutaḥ iṣyate, tena iha na bhavati, devadatta āgaccha.
Nyāsa2:
dūrāddhūte ca. , 8.2.84 "dūrāt()" iti. ārāt(). "dūrāntikebhyo dvi
See More
dūrāddhūte ca. , 8.2.84 "dūrāt()" iti. ārāt(). "dūrāntikebhyo dvitīyā ca" 2.3.35 iti pañcamī. hvānaṃ hūtam(). bhāve niṣṭhā.
dūrādityucyate, dūrañcānavasthitam(). yavevālasyāpahataṃ prati dūraṃ bhavati tadevotsāhasampannaṃ pratyantikam(). evaṃ hi kaścit? kañcidāha--ya eṣa pār(ātaḥ karakastamānayeti. sa āha-utthāya gṛhāṇa, dūraṃ gantuṃ na śakṣyāmīti. ato dūrasyānavasthitatvānna jñāyate--kasyāmavasthāyāṃ plutyā bhavitavyamiti. ata āha--"dūram()" ityādi. hūtaṃ hvānam(). tadapekṣaṃ yad()dūraṃ tadihāśrīyate. itikaraṇo hetau. yasmāddhūtāpekṣamiha dūramākṣīyate tasmāt? prākṛtāt? prakṛtau bhavāt? prayatnādyaḥ pratyatnaviśeṣaḥ prākṛtayatnādadhikastasyinnāśrīyamāṇe yatra śabdāhvānaṃ tat? śrūyate tad()dūram. tato na bhavati dūrasyānavasthitatvamitvabhiprāyaḥ.
atheha kathaṃ plutaḥ syāt()--saktūn? piva devadatta3 iti? na śabdamātraṃ hūtam(), api tu śabdaviśedhaḥ, yena parata āgamane niyujyate sa śabdaviśeṣo hūtam(), na ca tadihāsti? ityata āha--"hūtagrahaṇaṃ ca" ityādi. sambodhanaṃ śabdasādhanaṃ hūtam(). caśabdastasmādityarthe. tena tatsādhyaṃ sambodhanaṃ lakṣyata iti hūtagrahaṇaṃ sambodhanamātropalakṣaṇaṃ veditavyam(). ihāyaṃ pluto'pi dūrāt? sambodhane vidhīyate; ekaśrutirapi; "ekaśruti dūrāt? sambuddhau" 1.2.33 iti; tatraivamekatra prāpnuvatāmanekeṣāṃ bādhāvikalpasamuccayānāmanyatamena bhavitavyam(), atra na jñāyate--kimetayoḥ samuccayo bhavati? uta vikalpaḥ? āhosvidanyatarasya bādheti? tatparijñānāyāha--"asyāśca" ["asyāṃ ca"--prāṃu. nyāsapāṭhaḥ"] ityādi. bādhayā tāvanna bhavitavyam(); samānaviṣayatvāt(). viṣayabhede hi sati bādhyabādhakabhāvo bhavati, tadyathā--"karmaṇyaṇ()"["tattathā"--prāṃuṃyāsapāṭhaḥ] 3.2.1, "āto'nupasarge kaḥ" 3.2.3 iti; atra hrekasya viśeṣo viṣayaḥ; aparasya sāmānyamityasti viṣayabhedaḥ. anayostu viśeṣo nāstītyayuktā ["nāstītyuktā--kāṃu.pāṭhaḥ] bādhā. vikalpo'pyayuktaḥ; asahaprāpteḥ. sahaprāptayorhi vikalpo bhavati, yathā--tacyadādīnām(). na caikaśrutyapekṣyeha sahaprāptirasti; plutasyāsiddhatvāt(). tasmātpāriśeṣyāt? samādeśa eva bhavati. samāveśaḥ punaratraikasmin? vākye pravṛttiḥ, na tvekasminnavayave; diruddhayorekasmin? pravṛtterasambhavāt(). vākyasya tvenekāvayavātmakatvāt(). ṭeracaḥ plṛto bhavati. avaśiṣṭasya tvekaśrutiriti yujyate samāveśaḥ॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
dūrātsambodhane vākyasya ṭeḥ pluto vā.. Sū #49
Laghusiddhāntakaumudī2:
dūrāddhūte ca 49, 8.2.84 dūrātsambodhane vākyasya ṭeḥ pluto vā॥
Bālamanoramā1:
dūrāddhūte ca. yatra pradeśe sthitasya prayatnoccāritaṃ bodhyamāno na śrṛṇoti
k Sū #96
See More
dūrāddhūte ca. yatra pradeśe sthitasya prayatnoccāritaṃ bodhyamāno na śrṛṇoti
kiṃ tvadhikaṃ prayatnamapekṣate taddūram. hūtamāhvānaṃ. bhāve ktaḥ. tacca sambodhanamiha
vivakṣitam. `vākyasya ṭeḥ pluta udātta' ityadhikṛtam. tadāha-dūrātsambodhana
ityādinā. yadi tu āhvānamevātraṃ vivakṣitaṃ syāttarhi ehi
devadattetyādāvāhvānavācakapade satyeva syāt. sambodhanaparatve tu tadanyatrāpi
bhavatītyabhi pretyodāharati–saktūniti.
Bālamanoramā2:
dūrāddhūte ca 96, 8.2.84 dūrāddhūte ca. yatra pradeśe sthitasya prayatnoccāritaṃ
See More
dūrāddhūte ca 96, 8.2.84 dūrāddhūte ca. yatra pradeśe sthitasya prayatnoccāritaṃ bodhyamāno na śrṛṇoti kiṃ tvadhikaṃ prayatnamapekṣate taddūram. hūtamāhvānaṃ. bhāve ktaḥ. tacca sambodhanamiha vivakṣitam. "vākyasya ṭeḥ pluta udātta" ityadhikṛtam. tadāha-dūrātsambodhana ityādinā. yadi tu āhvānamevātraṃ vivakṣitaṃ syāttarhi ehi devadattetyādāvāhvānavācakapade satyeva syāt. sambodhanaparatve tu tadanyatrāpi bhavatītyabhi pretyodāharati--saktūniti.
Tattvabodhinī1:
dūrāddhūte ca. hūtamāhvānaṃ, tacca saṃbodhanamātropalakṣaṇamityāha–dūrātsaṃbodh Sū #77
See More
dūrāddhūte ca. hūtamāhvānaṃ, tacca saṃbodhanamātropalakṣaṇamityāha–dūrātsaṃbodhana iti.
upalakṣaṇatayā vyākhyānasya phalamudāharati-saktanpivetyādi.
Tattvabodhinī2:
dūrāddhūte ca 77, 8.2.84 dūrāddhūte ca. hūtamāhvānaṃ, tacca saṃbodhanamātropalak
See More
dūrāddhūte ca 77, 8.2.84 dūrāddhūte ca. hūtamāhvānaṃ, tacca saṃbodhanamātropalakṣaṇamityāha--dūrātsaṃbodhana iti. upalakṣaṇatayā vyākhyānasya phalamudāharati-saktanpivetyādi.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents