Grammatical Sūtra: अम्नरूधरवरित्युभयथा छन्दसि amnarūdharavarityubhayathā chandasi 
Individual Word Components: amnarūdharavarityubhayathā (luptaṣaṣṭhyantanirdeśaḥ) chandasi Sūtra with anuvṛtti words: amnarūdharavarityubhayathā (luptaṣaṣṭhyantanirdeśaḥ) chandasi padasya (8.1.16), pūrvatra (8.2.1), asiddham (8.2.1), raḥ (8.2.69) Type of Rule: vidhi Preceding adhikāra rule:8.2.1 (1pūrvatra asiddham)
Description:
In the Chhandas, both ((ru)) and ((r)) are substituted for the final of amnas, ûdhas, and avas. Source: Aṣṭādhyāyī 2.0 In the domain of Chándas either (ubhayáthā) [substitute phoneme rU 66 or r 69 replaces the padá 1.16 final 1.1.52 phoneme s 66 of] amnás- `secretly, unawares', ūdhas- `udder' and av-ás `downwards'. Source: From Aṣṭādhyāyī of Pāṇini In Roman Transliteration translated by Sumitra M. Katre, Copyright © 1987. Courtesy of the University of Texas Press. |
Source:Srisa Chandra Vasu's Aṣṭādhyāyī of Pāṇini |
Anuvṛtti: 8.2.66, 8.2.69 |
Mahābhāṣya: With kind permission: Dr. George Cardona
1/8:chandasi bhāṣāyām ca pracetasaḥ rājani upasaṅkhyānam |* 2/8:chandasi bhāṣāyām ca pracetasaḥ rājani upasaṅkhyānam kartavyam | 3/8:pracetaḥ rājan | 4/8:pracetar rājan | 5/8:aharādīnām patyādiṣu upasaṅkhyānam kartavyam |
See More 1/8:chandasi bhāṣāyām ca pracetasaḥ rājani upasaṅkhyānam |* 2/8:chandasi bhāṣāyām ca pracetasaḥ rājani upasaṅkhyānam kartavyam | 3/8:pracetaḥ rājan | 4/8:pracetar rājan | 5/8:aharādīnām patyādiṣu upasaṅkhyānam kartavyam | 6/8:aharpatiḥ ahaḥpatiḥ | 7/8:aharputraḥ ahaḥputraḥ | 8/8:gīrpatiḥ gīḥpatiḥ
Kielhorn/Abhyankar (III,412.10-15) Rohatak (V,409)*Kātyāyana's Vārttikas |
Commentaries:
Kāśikāvṛttī1: amnasūdhasavasityeteṣāṃ chandasi viṣaye ubhayathā bhavati, rurvā repho vā. amnas See More amnasūdhasavasityeteṣāṃ chandasi viṣaye ubhayathā bhavati, rurvā repho vā. amnas amna eva,
amnareva. ūdhas ūdha eva, ūdhareva. avas avaḥ eva, avereva. yadā rutvaṃ tadā bhobhago 'gho
'pūrvasya yo 'śi 8-3-17 iti yakāraḥ. chandasi bhāṣāyāṃ ca vibhāṣā pracetaso
rājanyupasaṅkhyānaṃ kartavyam. pracetā rājan, praceto rājan. aharādīnāṃ patyādiṣu
upasaṅkhyānaṃ kartavyam. aharpatiḥ, ahaḥ patiḥ. gīrpatiḥ, gīḥpatiḥ. dhūrpatiḥ,
dhūḥpatiḥ. visarjanīyabādhanārtham atra pakṣe rephasya eva repho vidhīyate. Kāśikāvṛttī2: amnarūdharavarityubhayathā chandasi 8.2.70 amnasūdhasavasityeteṣāṃ chandasi viṣ See More amnarūdharavarityubhayathā chandasi 8.2.70 amnasūdhasavasityeteṣāṃ chandasi viṣaye ubhayathā bhavati, rurvā repho vā. amnas amna eva, amnareva. ūdhas ūdha eva, ūdhareva. avas avaḥ eva, avereva. yadā rutvaṃ tadā bhobhago 'gho 'pūrvasya yo 'śi 8.3.17 iti yakāraḥ. chandasi bhāṣāyāṃ ca vibhāṣā pracetaso rājanyupasaṅkhyānaṃ kartavyam. pracetā rājan, praceto rājan. aharādīnāṃ patyādiṣu upasaṅkhyānaṃ kartavyam. aharpatiḥ, ahaḥ patiḥ. gīrpatiḥ, gīḥpatiḥ. dhūrpatiḥ, dhūḥpatiḥ. visarjanīyabādhanārtham atra pakṣe rephasya eva repho vidhīyate. Nyāsa2: abhnarūdharavarityubhayathā chandasi. , 8.2.70 nityaṃ rutve prāpte pakṣe ro'pi y See More abhnarūdharavarityubhayathā chandasi. , 8.2.70 nityaṃ rutve prāpte pakṣe ro'pi yathā syādityevamarthamidam(). sakārasya rutvaṃ kṛtvā nirdeśaḥ--yasmin? prāpte repha ucyete, tasya rutpasyobhayathāgrahaṇena pakṣe'bāvo vijñāyeta-ityevamarthañca; itarathā hi dveṣyamapi vijñāyeta. yasmin? prāpte rutvamārabhyate tasya jaśtvaṃ pakṣe'bhyanujñāyata iti. "amna eva" iti. rutvapakṣe "bhobhago" 8.3.17 ityādinā yakāraḥ, tasya "lopaḥ śākalyasya" 8.3.19 iti lopaḥ.
"pracetasa upasaṃkhyānam(), aharādīnāṃ patyādiṣūpasaṃkhyānam()" iti. ubhayatropasaṃkhyānaśabdasaya pratipādanamarthaḥ. tatredaṃ pratipādanam()--itikaraṇaḥ pradarśanārthaḥ, evamprakāreṣvanyeṣvapyubhayathā bhavati--rutvaṃ vā repho vete. tena pracetaḥśabdasya rājani, aharādīnāñca patyādiṣūbhayatā bhavati. "praceto rājan()" iti. prakṛṣṭaṃ ceto yasyeti bahuvrīhiḥ, āmantritaikavacanam(), rutvam(), "haśi ca" 6.1.110 ityutvam(), "ādguṇaḥ" 6.1.84. ityutvaṃ yathā syāt(). yadi rurudutpannasya syāt(), utvavidhau "roḥ" ityukārānubandhaviśiṣṭasya rephasyānuvṛtteḥ॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam 2.Source: Sanskrit Documents |
Research Papers and Publications
|
| | |