Kāśikāvṛttī1:
padasya iti vartate. kvinpratyayasya sarvatra padānte kutvam iṣyate. kvin
pratya
See More
padasya iti vartate. kvinpratyayasya sarvatra padānte kutvam iṣyate. kvin
pratyayo yasmād dhātoḥ sa kvinpratyayaḥ, tasya padasyālo 'ntyasya kavargādeśo
bhavati. spṛśo 'nudake kvin 3-2-58. ghṛtaspṛk. halaspṛk. mantraspṛk. kvinaḥ
kuḥ iti vaktavye pratyayagrahaṇaṃ kṛtaṃ bahuvrīhivijñānārtham. kvin pratyayo
yasmād vihitas tasmādanyasminnapi pratyaye kutvaṃ yathā syāt. mā no asrāk.
mā no adrāk. sṛjidṛśibhyāṃ hi kvin vihitaḥ, tayor luṅi kutvam etat.
māṅyoge 'pi chandasatvādaḍāgamaḥ. īṭ ca na bhavati, bahulaṃ chandasi (*7.3.97) iti. tathā
dṛgbhyām, dṛgbhiḥ iti kvibantasya api dṛśeḥ kutvaṃ bhavati. evaṃ ca sati
rajjusṛḍbhyām ityatra api kutvaṃ prāpnoti. atha tu na iṣyate, pratividhānaṃ
kartavyam iti.
Kāśikāvṛttī2:
kvinpratyayasya kuḥ 8.2.62 padasya iti vartate. kvinpratyayasya sarvatra padānt
See More
kvinpratyayasya kuḥ 8.2.62 padasya iti vartate. kvinpratyayasya sarvatra padānte kutvam iṣyate. kvin pratyayo yasmād dhātoḥ sa kvinpratyayaḥ, tasya padasyālo 'ntyasya kavargādeśo bhavati. spṛśo 'nudake kvin 3.2.58. ghṛtaspṛk. halaspṛk. mantraspṛk. kvinaḥ kuḥ iti vaktavye pratyayagrahaṇaṃ kṛtaṃ bahuvrīhivijñānārtham. kvin pratyayo yasmād vihitas tasmādanyasminnapi pratyaye kutvaṃ yathā syāt. mā no asrāk. mā no adrāk. sṛjidṛśibhyāṃ hi kvin vihitaḥ, tayor luṅi kutvam etat. māṅyoge 'pi chandasatvādaḍāgamaḥ. īṭ ca na bhavati, bahulaṃ chandasi 7.3.97 iti. tathā dṛgbhyām, dṛgbhiḥ iti kvibantasya api dṛśeḥ kutvaṃ bhavati. evaṃ ca sati rajjusṛḍbhyām ityatra api kutvaṃ prāpnoti. atha tu na iṣyate, pratividhānaṃ kartavyam iti.
Nyāsa2:
kvinpratyayasya kuḥ. , 8.2.62 "ghṛtaspṛk()" iti. atra śakārasya vivṛtt
See More
kvinpratyayasya kuḥ. , 8.2.62 "ghṛtaspṛk()" iti. atra śakārasya vivṛttakaraṇasya ()āāsānupradānasyāghoṣasya tādṛśa eva khakāraḥ, tasya jaśtvam()--gakāraḥ. gakārasyāpi catrvam()--kakāraḥ.
atha pratyayagrahaṇaṃ kimartham(), na kvina ityevocyeta, na hi kvin? pratyayatvaṃ vyabhicarati. evamucyamāne lopāpavādaḥ kvina eva kutvaṃ syādityetacca nāśaṅkanīyam(), tathā hi--kvinniti pratyayagrahaṇaṃ yatra pratyayagrahaṇaṃ pratyayagrahaṇaparibhāṣayā (bho.pa.sū.7) kvinnanta upasthāpite kvino lope katrtavye kutvasyāsiddhatvāt? pūrvaṃ lopenaiva bhavitavyam(). tasmin? sati paścādbhavatkutvaṃ pariśiṣṭasya dhātoreva bhaviṣyiti? ityata āha--"kvinaḥ kuriti vaktavye" ityādi. asati hi pratyayagrahaṇe kvinpratyayāntasyaiva padāntasya syāt(), mānyapratyayāntasya, tasyāpi ceṣyate. tasmāt? pratyayagrahaṇaṃ kriyate. pratyayagrahaṇe sati bahuvrīhirlabhyate. tena bahuvrīhiṇā yasmādvihitaḥ sa dhāturūpalakṣyata iti sarvasya sidhyati. "māno aruāāk(), māno adrāk()" iti. "sṛja visarge" (dhā.pā.1414) "dṛkṣir? prekṣaṇe" (dhā.pā.988), luṅ(), cleḥ sic? 3.1.44, tip(), "sṛjidṛśorjhalyamakiti" 6.1.57 ityamāgamaḥ, "vadavraja" 7.2.3 ityādinā vṛddhiḥ, halṅyādilopaḥ 6.1.66, aḍāgamaḥ, anena kṛtvam().
"sṛjidṛśibhyāṃ kvinvihitaḥ" iti. "ṛtvik()" 3.2.59 ityādinā sṛjeḥ kvinvihitaḥ. dṛśerapi "tyavādiṣu duśeranālocane kañca" 3.2.60 ityanena. kathaṃ punaratrāḍāgamaḥ, yāvatā "na māṅayoge" (6.4.74) iti pratiṣiddho'so? ityata āha-"māṅyoge'pi" ityādi. chāndasau hretau prayogau. tena satyapi māṅyoge "bahulaṃ chandasyāmāṅyoge'pi" 6.4.75 ityaḍāgamo bhavatyeva. "astisico'pṛkte" (7.3.96) itīṭ? tarhi kasmānna bhavati? ityāha-īṭ? ca na bhavati" ityādi.
pratyayagrahaṇādyathā kvinpratyayasya lugantasya kṛtvaṃ bhavati, dṛgbhyāmityā daudṛśeḥ kvibantasyāpi. "evam()" ityādi. pratyayagrahaṇāt? kvinpratyayo yasmādvihitaḥ, tasyānyapratyayāntasyāpi kutvaṃ bhavatītyasminnarthe vyavasthite rajjusṛṅbhyāmityatrāpi brāścādisūtreṇa (8.2.36) ṣatvaṃ yat? prāpnoti tadbādhitvā kṛtvena bhavitavyam().
"atha tu neṣyate, pratividhānaṃ katrtavyam()" iti. [nāsti--prāṃu.pāṭhe] pratividhānamuttarasūtre vāgrahaṇaṃ yat? tadubhayoryogayoḥ śeṣaḥ. vyavasthitavibhāṣā ca, teneha na bhaviṣyatīti. evañca sati rajjusṛbhyām(), rajjusṛṅbhya iti bhavitavyam()॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
kvinpratyayo yasmāttasya kavargo'ntādeśaḥ padānte. asyāsiddhatvāccoḥ
kuriti kut Sū #306
See More
kvinpratyayo yasmāttasya kavargo'ntādeśaḥ padānte. asyāsiddhatvāccoḥ
kuriti kutvam. ṛtvik, ṛtvig. ṛtvijau.ṛtvigbhyām..
Laghusiddhāntakaumudī2:
kvinpratyayasya kuḥ 306, 8.2.62 kvinpratyayo yasmāttasya kavargo'ntādeśaḥ padānt
See More
kvinpratyayasya kuḥ 306, 8.2.62 kvinpratyayo yasmāttasya kavargo'ntādeśaḥ padānte. asyāsiddhatvāccoḥ kuriti kutvam. ṛtvik, ṛtvig. ṛtvijau.ṛtvigbhyām॥
Bālamanoramā1:
kvinpratyayasya kuḥ. `padasye'tyadhikṛtam. `jhalāñjaśo'nte' ityate'nta
See More
kvinpratyayasya kuḥ. `padasye'tyadhikṛtam. `jhalāñjaśo'nte' ityate'nta
ityanuvartate. kvin pratyayo yasmāt sa kvinpratyayaḥ, tasyeti bahuvrīhiḥ.
kvinnantasyeti tu nārthaḥ, tathāsati `kvinaḥ ku'rityeva brāūyāt,
pratyayagrahaṇaparibhāṣāyā kvinnantasyetyarthalābhāt. tadāha–kvinpratyayo
yasmādityādinā. bahuvrīheḥ prayojanaṃ tu ghṛtaspṛśśabdānirūpaṇe mūla eva vakṣyate.
kuriti kavargo gṛhrate, udittvāt. aṇiditsūtre `apratyaya' ityetadaṇaiva
saṃbadhyate, natūditā, uditkaraṇasāmathryāt. tena kuriti vidhāyamānopi savarṇagrāhakaḥ.
nanu nakārasya kutve kakhagaghaṅā pañcāpi paryāyeṇa prāpnuyuḥ, sthānata āntaryasya
pañcasvapyabhāvāt, spṛṣṭaprayatnata āntaryasya pañcasvapyaviśiṣṭatvāt,
ghoṣasaṃvāranādavatā alpaprāṇavatā ca nakāreṇa gakārasyāpi āntaryasattvāt. ata āha–
nasyeti. nāsikāsthānata āntaryāditi bhāvaḥ. yuṅiti. `yujir yoge.' rūdhādiḥ.
yunaktīti yuṅ. numi kṛte tadīyanakārasya `coḥ kuḥ' iti kutvaṃ na prānotīti
`kvanpratyayasye'tyārambhaḥ. atha aujasādiṣu viśeṣamāha–naśceti. numa iti.
`yujerasamāse' iti vihitasye'ti śeṣaḥ. parasavarṇa iti. `anusvārasya yayī'ti parasavarṇo
ñakāro, nāsikāstathānata āntaryāditi bhāvaḥ. tena yuñjāvityādi siddham. nanviha
ñakārasya jhali jakāre pare `coḥ ku'riti kutvaṃ kuto na syādityāta āha–tasyeti.
parasavarṇasyetyarthaḥ. yugbhyāmiti. `svādiṣu' iti padatvājjakārasya gakāra iti
bhāvaḥ.
Bālamanoramā2:
kvinpratyayasya kuḥ , 8.2.62 kvinpratyayasya kuḥ. "padasye"tyadhikṛtam
See More
kvinpratyayasya kuḥ , 8.2.62 kvinpratyayasya kuḥ. "padasye"tyadhikṛtam. "jhalāñjaśo'nte" ityate'nta ityanuvartate. kvin pratyayo yasmāt sa kvinpratyayaḥ, tasyeti bahuvrīhiḥ. kvinnantasyeti tu nārthaḥ, tathāsati "kvinaḥ ku"rityeva brāūyāt, pratyayagrahaṇaparibhāṣāyā kvinnantasyetyarthalābhāt. tadāha--kvinpratyayo yasmādityādinā. bahuvrīheḥ prayojanaṃ tu ghṛtaspṛśśabdānirūpaṇe mūla eva vakṣyate. kuriti kavargo gṛhrate, udittvāt. aṇiditsūtre "apratyaya" ityetadaṇaiva saṃbadhyate, natūditā, uditkaraṇasāmathryāt. tena kuriti vidhāyamānopi savarṇagrāhakaḥ. nanu nakārasya kutve kakhagaghaṅā pañcāpi paryāyeṇa prāpnuyuḥ, sthānata āntaryasya pañcasvapyabhāvāt, spṛṣṭaprayatnata āntaryasya pañcasvapyaviśiṣṭatvāt, ghoṣasaṃvāranādavatā alpaprāṇavatā ca nakāreṇa gakārasyāpi āntaryasattvāt. ata āha--nasyeti. nāsikāsthānata āntaryāditi bhāvaḥ. yuṅiti. "yujir yoge." rūdhādiḥ. yunaktīti yuṅ. numi kṛte tadīyanakārasya "coḥ kuḥ" iti kutvaṃ na prānotīti "kvanpratyayasye"tyārambhaḥ. atha aujasādiṣu viśeṣamāha--naśceti. numa iti. "yujerasamāse" iti vihitasye"ti śeṣaḥ. parasavarṇa iti. "anusvārasya yayī"ti parasavarṇo ñakāro, nāsikāstathānata āntaryāditi bhāvaḥ. tena yuñjāvityādi siddham. nanviha ñakārasya jhali jakāre pare "coḥ ku"riti kutvaṃ kuto na syādityāta āha--tasyeti. parasavarṇasyetyarthaḥ. yugbhyāmiti. "svādiṣu" iti padatvājjakārasya gakāra iti bhāvaḥ.
Tattvabodhinī1:
kvinpratyayasya. kvinaḥ ku ' rityukte'pi pratyayagrahaṇe
tadantagrahaṇātkk Sū #337
See More
kvinpratyayasya. kvinaḥ ku ' rityukte'pi pratyayagrahaṇe
tadantagrahaṇātkkinnantsya grahaṇe siddhe pratyayagrahaṇaṃ
bahuvrīhivijñānārthamityāśayena vyācaṣṭe–kvinpratyayo
yasmāditiṣa.bahuv?rīhrāśrayaṇaphalaṃ tu `spṛ'gityādi sphuṭībaviṣyati.
Tattvabodhinī2:
kvinpratyayasya kuḥ 337, 8.2.62 kvinpratyayasya. kvinaḥ ku " rityukte'pi pr
See More
kvinpratyayasya kuḥ 337, 8.2.62 kvinpratyayasya. kvinaḥ ku " rityukte'pi pratyayagrahaṇe tadantagrahaṇātkkinnantsya grahaṇe siddhe pratyayagrahaṇaṃ bahuvrīhivijñānārthamityāśayena vyācaṣṭe--kvinpratyayo yasmāditiṣa.bahuv()rīhrāśrayaṇaphalaṃ tu "spṛ"gityādi sphuṭībaviṣyati.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents