Kāśikāvṛttī1:
phulla kṣība kṛśa ullāgha ityete nipātyante, na cedupasargāduttarā bhavanti. phu
See More
phulla kṣība kṛśa ullāgha ityete nipātyante, na cedupasargāduttarā bhavanti. phullaḥ
iti ñiphalā viśaraṇe ityetasmād dhātoruttarasya niṣṭhātakārasya lakāro nipātyate.
utvamiḍabhāvaśca siddha eva. ktavatvantasya apyetal latvam iṣyate, phullaḥ,
phullavāniti. kṣībakṛśollādhāḥ iti kṣībikṛśibhyām utpūrvāc ca lāgheḥ kta
pratyayasya talopaḥ iḍabhāvaśca nipātyate. kṛte va iṭi icchabdalopaḥ. kṣībaḥ. kṛśaḥ.
ullāghaḥ. anupasargātiti kim? praphultāḥ sumanasaḥ. prakṣībitaḥ. prakṛśitaḥ.
prollādhitaḥ. lāgherudo 'nyaḥ upasarga pratiṣidhyate. utphullasamphullayoriti
vaktavyam. utphullaḥ. samphullaḥ. parikṛśaḥ ityatra yaḥ pariśabdaḥ sa kriyāntarayogāt
kṛśiṃ pratyanupasarga eva, parigataḥ kṛśaḥ parikṛśaḥ iti.
Kāśikāvṛttī2:
anupasargāt phullakṣībakṛśaullāghāḥ 8.2.55 phulla kṣība kṛśa ullāgha ityete nip
See More
anupasargāt phullakṣībakṛśaullāghāḥ 8.2.55 phulla kṣība kṛśa ullāgha ityete nipātyante, na cedupasargāduttarā bhavanti. phullaḥ iti ñiphalā viśaraṇe ityetasmād dhātoruttarasya niṣṭhātakārasya lakāro nipātyate. utvamiḍabhāvaśca siddha eva. ktavatvantasya apyetal latvam iṣyate, phullaḥ, phullavāniti. kṣībakṛśollādhāḥ iti kṣībikṛśibhyām utpūrvāc ca lāgheḥ kta pratyayasya talopaḥ iḍabhāvaśca nipātyate. kṛte va iṭi icchabdalopaḥ. kṣībaḥ. kṛśaḥ. ullāghaḥ. anupasargātiti kim? praphultāḥ sumanasaḥ. prakṣībitaḥ. prakṛśitaḥ. prollādhitaḥ. lāgherudo 'nyaḥ upasarga pratiṣidhyate. utphullasamphullayoriti vaktavyam. utphullaḥ. samphullaḥ. parikṛśaḥ ityatra yaḥ pariśabdaḥ sa kriyāntarayogāt kṛśiṃ pratyanupasarga eva, parigataḥ kṛśaḥ parikṛśaḥ iti.
Nyāsa2:
anupasargātphullakṣībakṛśollāghāḥ. , 8.2.55 "phullaḥ" iti. "ñipha
See More
anupasargātphullakṣībakṛśollāghāḥ. , 8.2.55 "phullaḥ" iti. "ñiphalā viśaraṇe" (dhā.pā.516), "āditaśca" 7.2.16 itīṭ()pratiṣedhathaḥ, "utparasyātaḥ" 7.4.88 ityuttvam().
"ktavatvantasyāpyetallatvamiṣyate" iti. kathaṃ punariṣyayāṇamapi labhyate, na hi ktavatvantaḥ śabdaḥ sūtra upāttaḥ? ucyate; iha niṣṭhāyāstakārāntaṃ yacchabdarūpaṃ tasya "phulla" ityetannipātyate, ktavatośca ["ktaktavatośca" iti kāśīmudritaḥ pāṭhaḥ] tat? tulyam(). parastu yadi ktavato'rtho vā viśeṣyate? viśeṣyatām, na hi tena samānenāsamānena vā parayojanamasti. tasmāt? ktavatvantasyāpyetallatvaṃ bhavati. evamanayaiva yuktyā kṣībakṛśollāghādiṣvapi yannipātyate, tadapi ktavatvantasya prasajyate()["prasajyeta"--iti kāṃu.pāṭhaḥ] naiṣa doṣaḥ; vakṣyamāṇamanyatarasyāṃgrahaṇamubhayoryogayoḥ śeṣaḥ. vyavasthitavibhāṣā ca na jñāyate, tenātiprasaṅgo na bhaviṣyatīti.
"kṣīvikṛśibhyām()" iti. "kṣībṛ made" (dhā.pā.382), "kṛśa tanūkaraṇe" (dhā.pā.382), "kṛśa tanūkaraṇe" (dhā.pā.1227). "iḍabhāvaśca nipātyate" iti. ktalopasyāsiddhatvādvalādirārdhadhātuko bhavatītīṭ? prāpnoti; atastadabhāvaśca nipātyate. "kṛte vā iṭi icchabdalopaḥ" iti. nipātyata iti sambandhaḥ. iḍabhāvāpekṣo vikalpaḥ. atha vā--neḍabhāvo nipātyate. kiṃ tarhi? kṛta iṭīcchabdalopaḥ.
"lāgherudo'nya upasargaḥ pratiṣidhyate" iti. utpūrvasya grahaṇasāmarthāyat(). anyathā hrutpūrvasyopādānamanarthakaṃ syādityabhiprāyaḥ.
anupasargādityucyate, tatra parikṛśa iti na sidhyati? ityata āha--"parikṛśa ityatra" ityādi. tanūkaraṇalakṣaṇakriyāyā anyakriyā gamanalakṣaṇā kriyāntaram(), tena yogo'yam(), na pariśabdaḥ, atara kṛśiṃ pratyupasargasaṃjñā bhavatīti kṛtvā. "parigataḥ kṛśaḥ" iti. anena taṃ kriyāntarayogaṃ darśayati. atha kimarthaṃ nipātanam(); yāvatā phulla iti "phulla vikasane" (dhā.pā.532) ityasmāt? pacādyaci sidhyati, kṣīberigupadhalakṣaṇe ke--kṣauva iti, kṛśa ityapi kṛśeracaiva, ullarāgha iti--lāgha ityeva pacādyaci siddhyatyeva? satyamevaitat(); niṣṭhāyāṃ tu phalatiprabhṛtīnāmasatyasminnaniṣṭaṃ rūpaṃ prāpnoti. atastannivṛttyarthamārabdhadhyametat()॥
Bālamanoramā1:
anupasargāt. ete nipātyante, upasargātparā na cedityarthaḥ. latvamiti.
`āditaśc Sū #842
See More
anupasargāt. ete nipātyante, upasargātparā na cedityarthaḥ. latvamiti.
`āditaśce'ti iḍabhāvaḥ, `ti ce'tyuttvaṃ ca siddhamiti bhāvaḥ. `phala niṣpattau' ityasya
tu nā'tra grahaṇam, iḍabhāvasyā'pi nipātyatvāpatteḥ. nanu ktavatupratyaye
phullavāniti kathaṃ, ktavatupratyaye ktasyā'narthakatvena phullaśabdenā'grahaṇādityata
āha– ktavatvekadeśasyāpīti. kṣībādiṣviti. kṣībakṛśollāgheṣvityarthaḥ.
ktapratyayasyaiveti. natu ktavatvekadeśasyāpītyarthaḥ. anarthakatvādita bhāvaḥ. tasyeti.
talopasyetyarthaḥ. kṣībo matta iti. kṣībeḥ ktaḥ, talopaḥ, iḍabhāvaśca. atra
mattādirevārthaḥ, nipātanabalāt. anupasargātkimiti. atra `praphulta' iti
pratyudāharaṇaṃ vivakṣaṃstatra viśeṣamāha–
Bālamanoramā2:
anupasargātphullakṣībakṛśollāghāḥ 842, 8.2.55 anupasargāt. ete nipātyante, upasa
See More
anupasargātphullakṣībakṛśollāghāḥ 842, 8.2.55 anupasargāt. ete nipātyante, upasargātparā na cedityarthaḥ. latvamiti. "āditaśce"ti iḍabhāvaḥ, "ti ce"tyuttvaṃ ca siddhamiti bhāvaḥ. "phala niṣpattau" ityasya tu nā'tra grahaṇam, iḍabhāvasyā'pi nipātyatvāpatteḥ. nanu ktavatupratyaye phullavāniti kathaṃ, ktavatupratyaye ktasyā'narthakatvena phullaśabdenā'grahaṇādityata āha-- ktavatvekadeśasyāpīti. kṣībādiṣviti. kṣībakṛśollāgheṣvityarthaḥ. ktapratyayasyaiveti. natu ktavatvekadeśasyāpītyarthaḥ. anarthakatvādita bhāvaḥ. tasyeti. talopasyetyarthaḥ. kṣībo matta iti. kṣībeḥ ktaḥ, talopaḥ, iḍabhāvaśca. atra mattādirevārthaḥ, nipātanabalāt. anupasargātkimiti. atra "praphulta" iti pratyudāharaṇaṃ vivakṣaṃstatra viśeṣamāha--
Tattvabodhinī1:
kṣībādiṣviti. kṣībṛ made,kṛśa tanutve, lāghṛśaktāvutpūrvaḥ, ebhyaḥ ktaḥ.
nanu p Sū #690
See More
kṣībādiṣviti. kṣībṛ made,kṛśa tanutve, lāghṛśaktāvutpūrvaḥ, ebhyaḥ ktaḥ.
nanu phulla vikasana ityasmādullāgheśca pacādyaci itarābhyāmigupadhalakṣaṇe kapratyaye ca
phullādayaḥ sidhyanti ta\ufffdtka sūtreṇetyata āha– sūtraṃ tviti.
Tattvabodhinī2:
anupasargātphullakṣībakṛśollāghāḥ 690, 8.2.55 kṣībādiṣviti. kṣībṛ made,kṛśa tanu
See More
anupasargātphullakṣībakṛśollāghāḥ 690, 8.2.55 kṣībādiṣviti. kṣībṛ made,kṛśa tanutve, lāghṛśaktāvutpūrvaḥ, ebhyaḥ ktaḥ. nanu phulla vikasana ityasmādullāgheśca pacādyaci itarābhyāmigupadhalakṣaṇe kapratyaye ca phullādayaḥ sidhyanti ta()tka sūtreṇetyata āha-- sūtraṃ tviti.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents