Kāśikāvṛttī1:
rephadakārābhyām uttarasya niṣṭhātakārasya nakāraḥ ādeśo bhavati pūrvasya ca dak
See More
rephadakārābhyām uttarasya niṣṭhātakārasya nakāraḥ ādeśo bhavati pūrvasya ca dakārasya.
rephāntāt tāvat āstīrṇam. vistīrṇam. viśīrṇam. nigīrṇam. avagūrṇam.
dakārāt bhinnaḥ. bhinnavān. dhinnaḥ. chinnavān. radābhyām iti kim? kṛtaḥ .
kṛtavān. raḥ ityatra raśrutisām anyaṃ na upādīyate, kiṃ tarhi, vyañjanamātram.
rephasāmānyanirdeśe 'pi sati rephāt parā yā 'jbhaktis tadvyavadhānānnatvaṃ na bhavati.
niṣṭhā iti kim? kartā. hartā. taḥ iti kim? caritam. muditam. pūrvasya iti kim?
parasya mā bhūt, bhinnavadbhyām. bhinnavadbhiḥ. iha kṛtasya apatyaṃ kārtiḥ iti
vṛddheḥ bahiraṅgalakṣaṇāyā asiddhatvānnatve kartavye rephasya asiddhatvam.
Kāśikāvṛttī2:
radābhyāṃ niṣthāto naḥ pūrvasya ca daḥ 8.2.42 rephadakārābhyām uttarasya niṣthā
See More
radābhyāṃ niṣthāto naḥ pūrvasya ca daḥ 8.2.42 rephadakārābhyām uttarasya niṣthātakārasya nakāraḥ ādeśo bhavati pūrvasya ca dakārasya. rephāntāt tāvat āstīrṇam. vistīrṇam. viśīrṇam. nigīrṇam. avagūrṇam. dakārāt bhinnaḥ. bhinnavān. dhinnaḥ. chinnavān. radābhyām iti kim? kṛtaḥ. kṛtavān. raḥ ityatra raśrutisām anyaṃ na upādīyate, kiṃ tarhi, vyañjanamātram. rephasāmānyanirdeśe 'pi sati rephāt parā yā 'jbhaktis tadvyavadhānānnatvaṃ na bhavati. niṣthā iti kim? kartā. hartā. taḥ iti kim? caritam. muditam. pūrvasya iti kim? parasya mā bhūt, bhinnavadbhyām. bhinnavadbhiḥ. iha kṛtasya apatyaṃ kārtiḥ iti vṛddheḥ bahiraṅgalakṣaṇāyā asiddhatvānnatve kartavye rephasya asiddhatvam.
Nyāsa2:
radābhyāṃ niṣṭhāto naḥ pūrvasya ca daḥ. , 8.2.42 "āstīrṇam()" iti. &qu
See More
radābhyāṃ niṣṭhāto naḥ pūrvasya ca daḥ. , 8.2.42 "āstīrṇam()" iti. "stṛ()ñ? ācchādane" (dhā.pā.1484). "ṛta iddhātoḥ" 7.1.100 itīttvam(), "hali ca" 8.2.77 iti dīrghaḥ. "viśīrṇam()" iti. "śṛ()hiṃsāyām()" (dhā.pā.1488). "nigīrṇam()" iti. "gṛ? nigaraṇe" (dhā.pā.1410). eṣu "śrayukaḥ kiti" 7.2.11 itīṭ()pratiṣedhaḥ, "avagūrṇam()" iti. "gurī udyamane" (dhā.pā.1396). "()āīdito niṣṭhāyām()" 7.2.14 itīṭpratiṣedhaḥ.
atha yathā "kṛpo ro laḥ" 8.2.18 ityatra "ra" iti varṇatvāvarṇatvakṛtaṃ bhedamutsṛjya sāmānyasyopādānam(), tathehāpi, asti ca ṛkāre rephaḥ; tataśca kṛtaḥ kṛtavānityatra bhavitavyameva natveneti yo manyate, taṃ pratyāha--"ra ityatra" ityādi. yadyatra "ra" iti sāmānyamupādīyeta tasmādevaḥ prasaṅgaḥ, na tu raśrutisāmānyamupādīyate, kiṃ tarhi? vyañjanamardhamātrātmakam(). na ca samānākāro'stīti kuto natvaprasaṅgaḥ? bhavatu nāma sāmānyasyopādānam(), tathāpi naivātra natvaṃ prasajyata iti darśayitumāha--"sāmānyanirdeśe'pi" ityādi. ṛkāro'tra ye bhāgāstanmadhyavartī repho mātrācaturbhāgātmakaḥ, tatra yo'sau rephātparastṛtīyo bhāgastena vyavadhānānna bhavati.
"caritam, muditam" iti. "cara gatyarthaḥ" (dhā.pā.559),"muda harṣe" (dhā.pā.16). asati hi "ta" iti grahaṇe "radābhyām()" ityanena niṣṭhā viśeṣyate--radābhyāṃ parā yā niṣṭheti, tataścaritamityādau "ādeḥ parasya" 1.1.53 iti iṭa eva natvaṃ syāt(); tasya niṣṭhābhaktatvāt(). atha "ta" ityucyamāne caritamityādau takārasya kasmānna bhavati? iṭā vyavahitatvāt(). sa hi pratyayabhaktatvāt? pratyayameva na vyavadadhyāt. tadavayavatvaṃ tu vyavadadhyādeva. "parasya mā bhūt()" iti. asati hi pūrvagrahaṇe yadi hi sannihitayā niṣṭhayā dakāro viśeṣyeta--niṣṭhāyā yo dakāra iti, tato jaśatve kṛte parasyaiva syāt()--bhinnavadbhyām(), bhinnavadbhirityādau. atha na viśeṣyeta, tato viśeṣānupādānādyathāpūrvasya bhavati, tathā parasyāpi. tasmāt? parasya mā bhūdityevamarthaṃ pūrvagrahaṇaṃ kṛtam().
atha kṛtasyāpatyam(), "ata iñ()" (4.1.95) kārttirityatra kasmānna bhavati? ityāha--"iha" ityādi. vṛddhirhi taddhitaṃ nimittamāśritya bhavatīti bahiraṅgā, natvaṃ tu na kiñcidbāhraṃ nimittamāśritya bhaviṣyatītyatastadantaraṅgam(). tasmād()vṛddherbahiraṅgatvānnatve katrtavye rephasyāsiddhatvam(). nanu ca yadi tarhi bahiraṅgalakṣaṇā sā, tasyā evāsiddhatvena bhavituṃ yuktam(), na tu rephasyāpi, na hi repho vṛddhirbhavati? naiṣa doṣaḥ; vṛddhyāśrito hi rephaḥ, tato vṛddherbahiraṅgatvādrephasyāpi bahiraṅgatvena bhāvyam()॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
radābhyāṃ parasya niṣṭhātasya naḥ syāt niṣṭhāpekṣayā pūrvasya dhātordasya ca..
Sū #819
See More
radābhyāṃ parasya niṣṭhātasya naḥ syāt niṣṭhāpekṣayā pūrvasya dhātordasya ca..
śṛ hiṃsāyām.. ṛta it. raparaḥ. ṇatvam. śīrṇaḥ. bhinnaḥ. chinnaḥ..
Laghusiddhāntakaumudī2:
radābhyāṃ niṣṭhāto naḥ pūrvasya ca daḥ 819, 8.2.42 radābhyāṃ parasya niṣṭhātasy
See More
radābhyāṃ niṣṭhāto naḥ pūrvasya ca daḥ 819, 8.2.42 radābhyāṃ parasya niṣṭhātasya naḥ syāt niṣṭhāpekṣayā pūrvasya dhātordasya ca॥ śṛ hiṃsāyām॥ ṛta it. raparaḥ. ṇatvam. śīrṇaḥ. bhinnaḥ. chinnaḥ॥
Bālamanoramā1:
radābhyāṃ. radābhyāmityakārāvuccāraṇā'rthau. tadāha– rephadakārābhyāmiti.
niṣṭh Sū #826
See More
radābhyāṃ. radābhyāmityakārāvuccāraṇā'rthau. tadāha– rephadakārābhyāmiti.
niṣṭhāyāḥ - t- niṣṭhāt, tasya niṣṭhāta iti vigrahaḥ. tadāha– niṣṭhātasyeti.
niṣṭhātakārasyetyarthaḥ. naḥ syāditi. nakāraḥ syādityarthaḥ. sūtre `na' iti
prathamāntam. akāra uccāraṇārthaḥ. dakārasayceti `nakāra'ityanuṣajyate. sūtre `da' iti
ṣaṣṭha\ufffdntamiti bhāvaḥ. caritam uditamityatra tu natvaṃ na, niṣṭhātakārasya iṭā
vyavahitatvena radābhyāṃ paratvā'bhāvāt. rephātparasyodāharati– śa iti. śṛ? dhātoḥ
ktapratyayasūcanamidam.nanu kṛtasyāpatyaṃ kārtiḥ. ata iñ , ādivṛddhiḥ, raparatvam.
atraniṣṭhātakārasya rephāt parasya natvaṃ syādityata āha– bahiraṅgatveneti.
dātparasyodāharati– chinnaḥ bhinna iti. atra niṣṭātakārasya, dhātvantadakārasyaca
natvamiti bhāvaḥ.
Bālamanoramā2:
radābhyāṃ niṣṭhāto naḥ pūrvasya ca daḥ 826, 8.2.42 radābhyāṃ. radābhyāmityakārāv
See More
radābhyāṃ niṣṭhāto naḥ pūrvasya ca daḥ 826, 8.2.42 radābhyāṃ. radābhyāmityakārāvuccāraṇā'rthau. tadāha-- rephadakārābhyāmiti. niṣṭhāyāḥ - t- niṣṭhāt, tasya niṣṭhāta iti vigrahaḥ. tadāha-- niṣṭhātasyeti. niṣṭhātakārasyetyarthaḥ. naḥ syāditi. nakāraḥ syādityarthaḥ. sūtre "na" iti prathamāntam. akāra uccāraṇārthaḥ. dakārasayceti "nakāra"ityanuṣajyate. sūtre "da" iti ṣaṣṭha()ntamiti bhāvaḥ. caritam uditamityatra tu natvaṃ na, niṣṭhātakārasya iṭā vyavahitatvena radābhyāṃ paratvā'bhāvāt. rephātparasyodāharati-- śa iti. śṛ? dhātoḥ ktapratyayasūcanamidam.nanu kṛtasyāpatyaṃ kārtiḥ. ata iñ , ādivṛddhiḥ, raparatvam. atraniṣṭhātakārasya rephāt parasya natvaṃ syādityata āha-- bahiraṅgatveneti. dātparasyodāharati-- chinnaḥ bhinna iti. atra niṣṭātakārasya, dhātvantadakārasyaca natvamiti bhāvaḥ.
Tattvabodhinī1:
radābhyām. iha radābhyāmityanena takāro viśeṣyate, na niṣṭhā, tena
caritamudita Sū #679
See More
radābhyām. iha radābhyāmityanena takāro viśeṣyate, na niṣṭhā, tena
caritamuditamityatra na , takārasyeṭā vyatatvāt. tadetadāha– parasya niṣṭhātasyeti.
bahiraṅgatveneti. niṣṭhātakārādbahirbhūtaṃ
taddhitañitpratyayamāśrityā'ṅgasyāderaco vidhīyamānatvādvṛddhirbahiraṅgeti bhāvaḥ.
drāṇa iti. drā kutsāyāṃ gatau. glānaḥ mlāna iti. glau mlai harṣakṣaye.
Tattvabodhinī2:
radābhyāṃ niṣṭhāto naḥ pūrvasya ca daḥ 679, 8.2.42 radābhyām. iha radābhyāmityan
See More
radābhyāṃ niṣṭhāto naḥ pūrvasya ca daḥ 679, 8.2.42 radābhyām. iha radābhyāmityanena takāro viśeṣyate, na niṣṭhā, tena caritamuditamityatra na , takārasyeṭā vyatatvāt. tadetadāha-- parasya niṣṭhātasyeti. bahiraṅgatveneti. niṣṭhātakārādbahirbhūtaṃ taddhitañitpratyayamāśrityā'ṅgasyāderaco vidhīyamānatvādvṛddhirbahiraṅgeti bhāvaḥ. drāṇa iti. drā kutsāyāṃ gatau. glānaḥ mlāna iti. glau mlai harṣakṣaye.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents