Kāśikāvṛttī1:
tayoḥ idutoḥ yakāravakārādeśau bhavato 'ci saṃhitāyāṃ viṣaye. saṃhitāyām ityetac
See More
tayoḥ idutoḥ yakāravakārādeśau bhavato 'ci saṃhitāyāṃ viṣaye. saṃhitāyām ityetac
cādhikṛtam. ita utaram ādhyāyaparisamāpteḥ yad vakṣyāmaḥ saṃhitāyām ityevaṃ tad
veditavyam. agnā3yāśā. paṭā3vāśā. agnā3yindram. paṭā3vudakam. aci iti kim?
agnā3i. paṭā3u. saṃhitāyām iti kiṃ? agnā3i indram. paṭā3u udakam.
idutorasiddhatvātiko yaṇaci 6-1-77 iti na prāpnoti ityayam ārambhaḥ. athāpi
kathañcit tayoḥ siddhatvaṃ syāt, evam api svarṇadīrghatvanivṛttyarthaṃ
śākalanivṛttyarthaṃ ca vaktvayam etat. athāpi tan nivṛttyarthaṃ yatnāntaram asti,
tathāpi yaṇsvaranivṛttyartham idam ārabhyate. yaṇādeśasya asiddhatvātudāttasvaritayor
yaṇaḥ svarito 'nudāttasya 8-2-4 ityeṣa svaro na bhavati. kiṃ nu yaṇā bhavati iha na
siddhaṃ yvāvidutoryadayaṃ vidadhāti. tau ca mama svarasandhiṣu sidddhau śākaladīrghavidhī tu
nivartyau. ik tu yadā bhavati plutapūrvas tasya yaṇaṃ vidadhātyapavādam. tena tayośca na
śākaladīrghau yaṇsvarabadhanam eva tu hetuḥ. iti śrīvāmanaviracitāyāṃ kāśikāyāṃ vṛttau
aṣṭamādhyāyasya dvitīyaḥ pādaḥ. aṣṭamādhyāyasya tṛtīyaḥ pādaḥ.
Kāśikāvṛttī2:
tayor yvāvaci saṃhitāyām 8.2.108 tayoḥ idutoḥ yakāravakārādeśau bhavato 'ci saṃ
See More
tayor yvāvaci saṃhitāyām 8.2.108 tayoḥ idutoḥ yakāravakārādeśau bhavato 'ci saṃhitāyāṃ viṣaye. saṃhitāyām ityetac cādhikṛtam. ita utaram ādhyāyaparisamāpteḥ yad vakṣyāmaḥ saṃhitāyām ityevaṃ tad veditavyam. agnā3yāśā. paṭā3vāśā. agnā3yindram. paṭā3vudakam. aci iti kim? agnā3i. paṭā3u. saṃhitāyām iti kiṃ? agnā3i indram. paṭā3u udakam. idutorasiddhatvātiko yaṇaci 6.1.74 iti na prāpnoti ityayam ārambhaḥ. athāpi kathañcit tayoḥ siddhatvaṃ syāt, evam api svarṇadīrghatvanivṛttyarthaṃ śākalanivṛttyarthaṃ ca vaktvayam etat. athāpi tan nivṛttyarthaṃ yatnāntaram asti, tathāpi yaṇsvaranivṛttyartham idam ārabhyate. yaṇādeśasya asiddhatvātudāttasvaritayor yaṇaḥ svarito 'nudāttasya 8.2.4 ityeṣa svaro na bhavati. kiṃ nu yaṇā bhavati iha na siddhaṃ yvāvidutoryadayaṃ vidadhāti. tau ca mama svarasandhiṣu sidddhau śākaladīrghavidhī tu nivartyau. ik tu yadā bhavati plutapūrvas tasya yaṇaṃ vidadhātyapavādam. tena tayośca na śākaladīrghau yaṇsvarabadhanam eva tu hetuḥ. iti śrīvāmanaviracitāyāṃ kāśikāyāṃ vṛttau aṣṭamādhyāyasya dvitīyaḥ pādaḥ. aṣṭamādhyāyasya tṛtīyaḥ pādaḥ.
Nyāsa2:
tayoyarvāvaci saṃhitāyām?. , 8.2.108 "tayoḥ" iti. anantaravihitāviduta
See More
tayoyarvāvaci saṃhitāyām?. , 8.2.108 "tayoḥ" iti. anantaravihitāvidutau pratyavamṛśyete.
"agnā3yāśā, paṭā3vāśā" iti. agne āśā, paṭo āśā iti sthite "pradnāntābhipūjitadicāryamāṇapratyabhivākhyājyānteṣu" (vā.932) ityeteṣāmanyatamasmin? vivakṣite, ecaḥ pūrvasyārthasyākāraḥ plutaḥ, uttarasyārthasyedutau, tayoranena yvau.
kimarthaṃ punaretadārabhyate? etau "iko yaṇaci" (6.1.77) ityeva sidhyata? ityata āha--"idutorasiddhatvāt()" ityādi. nanu ca siddhā plutaḥ svarasandhiṣu. yaṇādeśādiṣu yadayam? "plutapragṛhrā aci" 6.1.121 iti plutasya prakṛtibhāvamāha; sato hi kāryema bhavitavyam(), nāsataḥ; plutasya cekaḥ, atastāvapi svaramandhiṣu siddhāveṣa? ityata āha--"athāpi" ityādi. yadīdaṃ nocyeta, tadā "agnā3 i indram(), paṭā3 u udakam? ti sthite ṣāṣṭhikaṃ yaṇādeśaṃ bādhitvā'kaḥ savarṇe dīrghatvaṃ 6.1.97 syāt(). iha cāgnā3 iti āśā iti sthite "iko'savarṇe śākalyasya hyasvaśca" 6.1.123 iti prakṛtibhāvaḥ syāt(). tasmādyathānayoḥ siddhatvaṃ syāt(), tathāpi dīrghatvaṃ śākalaviṣiśca mā bhūdityevamarthamidaṃ vaktavyameva. nanu cānyadeva tannivṛttyartha yatnāntaramasti, kiṃ punastaditi cet()? ucyate; "śko yaṇaci" (6.1.77) ityatropasaṃkhyāyate--"ikaḥ plutapūrvasya yaṇādeśo vaktavyaḥ śākaladīrghanivṛttyartham()" (vā.673) iti. tasyopasaṃkhyānamavaśyaṃ katrtavyam(). ya ik? bhoḥśabdasya plutaḥ. atra bhoḥśabdāt? para ikāro nipātaḥ, na plutavikāraḥ. tasya yaṇādeśa iṣyate, so'sati tasminnupasaṃkhyāne na syāt(). tasmādavaśyaṃ tat? katrtavyam(). ya()smaśca kriyamāṇe plutavikārayorapīdutostenaiva bhavitavyam(), tato nedaṃ vaktavyamityata āha--"tathāpi" ityādi. agnā3 iti āśā iti sthite yadi tena ṣāṣṭhikopasaṃkhakyānena yaṇādeśa ihodāttalyekārasya sthāne kriyeta, tasyodāttayaṇsvare katrtavye siddhatvādāśāśabdākārasyānudāttasya "udāttasvaritayoryaṇaḥ svarito'nudāttasya" 8.2.4 iti svaritaḥ prasajyeta. āśāśabdaḥ "āśāyā adigākhyā cet()" (phi.sū.1-18) ityantodāttaḥ. śeṣamapi "anudāttam()" 6.1.152 ityākāro'nudāttaḥ. tasmādasti svaritatvaparasaṅga iti tannivṛttyarthamidamucyate.
"kinta yaṇā" ityādi. saṃgrahaślokadvayam(). kimiti praśne. tu iti vitarke. "iko yaṇaci" 6.1.74 iti yaṇādeśena kiṃ na siddhaṃ bhavatīhāgnā3 yāśetyevamādāvudāharaṇe yadācārya idutīryvau vidadhāti! sarvameva siddhamityabhiprāyaḥ. syādetat()--yaṇādeśo na prāpnoti, tasmin? katrtavye idutorasiddhatvādityata āha--"tau ca" ityādi. tuśabdo hetau. yadā ik? plutapūrvo bhavati tadā tasya syāt(). tasmāt? "ikaḥ plutapūrvasya yaṇādeśo vaktavyaḥ śākaladīrghanivṛttyartham()" (vā.673) ityupasaṃkhyāne yaṇādeśamapavādaṃ karoti śākaladorghavidhyoḥ. tena hetunā tayoridutoḥ śākaladīrghavidhī na bhaviṣyataḥ. caśabdaḥ samuccaye; bhinnakramaśca pratiṣedhānantaraṃ draṣṭavyaḥ. "tau ca mama svarasandhiṣu siddhau". na ca śākaladīrghavidhī prayojayataḥ. evamapavādaḥ. teṣāṃ śākaladīrghanivṛtteḥ prayojanatve prayojanāntaramāha--"yaṇasvarabādhanameva tu hetuḥ" iti. yaṇādeśāśrayaḥ svaro yaṇasvaraḥ, tasya bādhanaṃ hetuḥ kāraṇam(). kasya? prakaraṇāt? sūtārambhasyaiti gamyate. tuśabdo'vadhāraṇe. yaṇsvabādhanameva tu sūtrārambhasya heturityarthaḥ॥
iti bodhisattvadeśīyācārya śrījinendrabuddhipādaviracitāyāṃ kāśikāvivaraṇapañjikāyāmaṣṭamādhyāyasya
dvitīyaḥ pādaḥ
- - -
athāṣṭamā'dhyāyaḥ
tṛtīyaḥ pādaḥ
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents