Grammatical Sūtra: एचोऽप्रगृह्यस्यादूराद्धूते पूर्वस्यार्धस्यादुत्तरस्येदुतौ eco'pragṛhyasyādūrāddhūte pūrvasyārdhasyāduttarasyedutau
Individual Word Components: ecaḥ apragṛhyasya adūrāt hūte pūrvasya ardhasya uttarasya idutau Sūtra with anuvṛtti words: ecaḥ apragṛhyasya adūrāt hūte pūrvasya ardhasya uttarasya idutau padasya (8.1.16 ), pūrvatra (8.2.1 ), asiddham (8.2.1 ) Type of Rule: vidhiPreceding adhikāra rule: 8.2.82 (1vākyasya ṭeḥ pluta udāttaḥ)
Description:
In the diphthongs, which are not Pragṛhya (1.1.11 &c) and which become pluta under the circumstances mentioned in VIII.2.83 &c., but not when that circumstance is a call from a distance (VIII.2.84); for the first half, there is substituted the prolated ((ā)), and for the second portion ((i)) or ((u))| | Source: Aṣṭādhyāyī 2.0
[In the operations introduced by 83ff. above] except `a call from afar' (á-dūr-āt=hū-t-e 84) relating to the non-pragr̥h-ya diphthongs denoted by the siglum eC (= e, o, ai, au) [a substitute prolated vowel 82] ā(T) replaces their first half (pūrva-sya) and i(T), u(T) [respectively 1.3.10 ] replace the second half (of e/ai and o/au). Source: From Aṣṭādhyāyī of Pāṇini In Roman Transliteration translated by Sumitra M. Katre, Copyright © 1987. Courtesy of the University of Texas Press.
Source:Srisa Chandra Vasu's Aṣṭādhyāyī of Pāṇini Anuvṛtti: 8.2.82
Mahābhāṣya: With kind permission: Dr. George Cardona 1/21:ecaḥ plutavikāre padāntagrahaṇam | ecaḥ plutavikāre padāntagrahaṇam kartavyam iha mā bhūt : bhadram karoṣi gau3ḥ iti |* 2/21:viṣayaparigaṇanam ca |* 3/21:viṣayaparigaṇanam ca kartavyam | 4/21:praśnāntābhipūjitavicāryamāṇapratyabhivādayājyānteṣu iti vaktavyam | 5/21:praśnānta | See More
1/21:ecaḥ plutavikāre padāntagrahaṇam | ecaḥ plutavikāre padāntagrahaṇam kartavyam iha mā bhūt : bhadram karoṣi gau3ḥ iti |* 2/21:viṣayaparigaṇanam ca |* 3/21:viṣayaparigaṇanam ca kartavyam | 4/21:praśnāntābhipūjitavicāryamāṇapratyabhivādayājyānteṣu iti vaktavyam | 5/21:praśnānta | 6/21:agama3ḥ pūrva3n grāma3n agnibhūta3i | 7/21:paṭa3u | 8/21:praśnānta | 9/21:abhipūjita | 10/21:siddhaḥ asi māṇavaka agnibhūta3i | 11/21:paṭa3u | 12/21:abhipūjita | 13/21:vicāryamāṇa | 14/21:hotavyam dīkṣitasya gṛha3i | 15/21:vicāryamāṇa | 16/21:pratyabhivāda | 17/21:āyuṣmān edhi agnibhūta3i | 18/21:pratyabhivāda | 19/21:yājyānta | 20/21:ukṣannāya vaśannāya somapṛṣṭhāya vedhase | 21/21:stomaiḥ vidhema agnaya3i
1/3:āmantrite chandasi upasaṅkhyānam |* 2/3:āmantrite chandasi upasaṅkhyānam kartavyam | 3/3:agna3i patnīva3ḥ sajuḥ devena tvaṣṭrā somam piba
Collapse Kielhorn/Abhyankar (III,421.15-422.2) Rohatak (V,427-428) * Kātyāyana's Vārttikas
Commentaries:
Kāśikāvṛttī1 : eco 'pragṛhyasya adūrād dhūte plutaviṣayasya ardhasya akāraḥ ādeśo bhava ti , sa c See More
eco 'pragṛhyasya adūrād dhūte plutaviṣayasya ardhasya akāraḥ ādeśo bhavati, sa ca
plutaḥ, uttarasye kārokārāvādeśau bhavataḥ. viṣayaparigaṇanaṃ kartavyam
praśnāntābhipūjitavicāryamāṇapratyabhivadayājyānteṣviti vaktavyam. praśnānte
agama3ḥ pūrvā3n grāmā3nagnibhūtā3i, paṭā3u. abhipūjite bhadraṃ karoṣi māṇavaka3
agnibhūtā3i, paṭā3u. vicāryamāṇe hotavyaṃ dīkṣitasya gṛhā3i pratyabhivāde
āyuṣmānedhi agnibhūtā3i, paṭā3u. yājyānte ukṣannāya vaśānnāya somapṛṣṭhāya vedhase.
stovairvidhemāgnayā3i. so 'yam ākaraḥ pluto yathāviṣayam udātto 'nudāttaḥ svarito
veditavyaḥ. idutau punarudāttāveva bhavataḥ. parigaṇanaṃ kim? viṣṇubhūte viṣṇubhūte3
ghātayiṣyāmi tvā. āgaccha bho māṇavaka viṣṇubhūte. parigaṇane ca sati adūrād dhūte iti na
vaktavyam. padāntagrahaṇaṃ tu kartavyam. iha mā bhūt, bhadraṃ karoṣi gauḥ iti.
apragṛhyasya iti kim? śobhane khalu staḥ khaṭve3. āmantrite chandasi plutavikaro 'yaṃ
vaktavyaḥ. agnā3i patnī vā3i.
Kāśikāvṛttī2 : eco 'pragṛhyasya adūrādhdūte pūrvasya ardhasya aduttarasya idutau 8.2.1 07 e co ' See More
eco 'pragṛhyasya adūrādhdūte pūrvasya ardhasya aduttarasya idutau 8.2.107 eco 'pragṛhyasya adūrād dhūte plutaviṣayasya ardhasya akāraḥ ādeśo bhavati, sa ca plutaḥ, uttarasye kārokārāvādeśau bhavataḥ. viṣayaparigaṇanaṃ kartavyam praśnāntābhipūjitavicāryamāṇapratyabhivadayājyānteṣviti vaktavyam. praśnānte agama3ḥ pūrvā3n grāmā3nagnibhūtā3i, paṭā3u. abhipūjite bhadraṃ karoṣi māṇavaka3 agnibhūtā3i, paṭā3u. vicāryamāṇe hotavyaṃ dīkṣitasya gṛhā3i pratyabhivāde āyuṣmānedhi agnibhūtā3i, paṭā3u. yājyānte ukṣannāya vaśānnāya somapṛṣṭhāya vedhase. stovairvidhemāgnayā3i. so 'yam ākaraḥ pluto yathāviṣayam udātto 'nudāttaḥ svarito veditavyaḥ. idutau punarudāttāveva bhavataḥ. parigaṇanaṃ kim? viṣṇubhūte viṣṇubhūte3 ghātayiṣyāmi tvā. āgaccha bho māṇavaka viṣṇubhūte. parigaṇane ca sati adūrād dhūte iti na vaktavyam. padāntagrahaṇaṃ tu kartavyam. iha mā bhūt, bhadraṃ karoṣi gauḥ iti. apragṛhyasya iti kim? śobhane khalu staḥ khaṭve3. āmantrite chandasi plutavikaro 'yaṃ vaktavyaḥ. agnā3i patnī vā3i.
Nyāsa2 : eco'pragṛhrasyādūrādūdhūte pūrvasyārghasyāduttarasyedutau. , 8.2.107 eca ḥ sa mā hā See More
eco'pragṛhrasyādūrādūdhūte pūrvasyārghasyāduttarasyedutau. , 8.2.107 ecaḥ samāhāravarṇāḥ tatra ekārasya okārasya ca pūrveṇa prakaraṇena samudāyasyaiṣa plutaḥ, ecoḥ punaravayavayoridutoḥ. anantarasūtreṇedamārabhyate "viṣayaparigaṇanaṃ katrtavyam()" iti. etadgrahaṇavākyam(). asya "praśnāntābhipūjita" ityādinā vivaraṇaṃ karoti "katrtavyam()" [vaktavyam()--kāśikā] iti. vyākhyeyamityarthaḥ. tatredaṃ vyākhyānam()--"anudāttaṃ praśnāntābhipūjitayoḥ" 8.2.100 ityādayo yogā ihānuvatrtante, tenānyatra na bhavati. "yathāviṣayam()" iti. yo yasya viṣayo yathāviṣayam()--"yathā'sādṛśye" 2.1.7 ityavyayībhāvaḥ, "praśnāntābhipūjitayoḥ" 8.2.100 anudāttaḥ plutaḥ. praśne tu "anantyasyāpi praśnākhyānayoḥ" 8.2.105 iti svaritaḥ, śeṣepūdāttaḥ. "itutau punarudāttāvetau" iti. "ṭerudāttaḥ" 8.2.82 iti cādhikārāt(). "viṣṇubhūte viṣṇubhūte3" iti. atra "āmreḍitaṃ bhatrsane" 8.2.95 iti plutaḥ.
"āgaccha bho māṇavaka viṣṇubhūte3" iti. atra "dūrādghate ca" 8.2.84 iti. nanu cāsatyapi parigaṇane naiva plutaḥ prāpnoti; "adūrāddhate" iti vacanāt(), tatkimarthamidaṃ parigaṇanasya pratyudāharaṇityāha--"parigaṇane ca" ityādi. asati parigaṇane, adūrāddhūta ["adūrāddhūtena bhaviṣyatīti" ityeva--kāṃu.pāṭhaḥ] ityucyate. a()smastu satyetanna vaktavyam(). parigaṇanādeva hi dūrāddhūte na bhaviṣyatīti. "katrtavyam()" iti. vyākhyeyamityarthaḥ. tatredaṃ vyākhyānam()--"yājyāntaḥ" 8.2.90 ityato'ntagrahaṇamanuvatrtate, tenāntasyaiva bhaviṣyatīti.
"bhadraṃ karoṣi gauḥ" iti. "abhipūjite" 8.2.100 iti plutaḥ. antagrahaṇānuvṛtteratrāyaṃ vidhirna bhavati, na hratraitacchabdo'śte, kiṃ tarhi? vyañjanam().
"śobhane khal? staḥ khaṭve3" iti. atrāpi "abhipūjite" 8.2.100 ityeva plutaḥ.
"āmantrite "ca" ["ca" nāsti--kāśikā padamañjarī ca] ityādi. plutaścāsau vikāraśceti plutavikāraḥ. plutavyapadeśastvidutoḥ plutasāhacaryāddheditavyaḥ. idutogrrahaṇamaicaḥ pūrvasyottarasya caita ādeśā mā bhūvannityevamartham(). taparakaraṇamihāpi mukhasukhārtham()॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam 2.Source: Sanskrit Documents
Research Papers and Publications