Grammatical Sūtra: एकान्याभ्यां समर्थाभ्याम् ekānyābhyāṃ samarthābhyām
Individual Word Components: ekānyābhyām samarthābhyām Sūtra with anuvṛtti words: ekānyābhyām samarthābhyām padasya (8.1.16 ), padāt (8.1.17 ), anudāttam (8.1.18 ), sarvam (8.1.18 ), apādādau (8.1.18 ), tiṅ (8.1.28 ), na (8.1.29 ), prathamā (8.1.59 ), kṣiyāyām (8.1.60 ), vibhāṣā (8.1.63 ), chandasi (8.1.64 ) Type of Rule: pratiṣedhaPreceding adhikāra rule: 8.1.18 (1anudāttaṃ sarvam apādādau)
Description:
Also in connection with ((eka)) and ((anya)), optionally in the Chhandas, the first verb retains its accent, when these words have the same meaning ('the one the other'). Source: Aṣṭādhyāyī 2.0
[The first 59 verbal padá 29 is not 29 all ánudātta 18 optionally 63 when co-occurring with 30 the nominal stems 4.1.1 ] éka- `one' and anyá- `another, the other' when they have the same significance (sám-arthā-bhyām) [in the domain of Chándas 64]. Source: From Aṣṭādhyāyī of Pāṇini In Roman Transliteration translated by Sumitra M. Katre, Copyright © 1987. Courtesy of the University of Texas Press.
Commentaries:
Kāśikāvṛttī1 : eka anya ityetābhyāṃ samarthābhyāṃ yuktā prathamā tiṅvibhaktiḥ vibhāṣā n ān ud āt tā See More
eka anya ityetābhyāṃ samarthābhyāṃ yuktā prathamā tiṅvibhaktiḥ vibhāṣā nānudāttā
bhavati chandasi viṣaye. prajāmekā jinvatyūrjamekā rāṣṭramekā rakṣati devayūnām.
jinvati ityetatpakṣe na nihanyate. tayoranyaḥ pippalaṃ svādvattyanaśnannanyo abhi
cākaśīti. atti ityetatpakṣe na nihanyate. samarthābhyām iti kim? eko
devānupātiṣṭhat. eka iti saṅkhyāpadam etat, anyārthe na vartate. ekaśabdasya
vyavasthārthaṃ ca samarthagrahaṇam, vyabhicāritvāt tasya.
Kāśikāvṛttī2 : ekānyābhyāṃ samarthābhyām 8.1.65 eka anya ityetābhyāṃ samarthābhyāṃ yuk tā p ra th See More
ekānyābhyāṃ samarthābhyām 8.1.65 eka anya ityetābhyāṃ samarthābhyāṃ yuktā prathamā tiṅvibhaktiḥ vibhāṣā nānudāttā bhavati chandasi viṣaye. prajāmekā jinvatyūrjamekā rāṣṭramekā rakṣati devayūnām. jinvati ityetatpakṣe na nihanyate. tayoranyaḥ pippalaṃ svādvattyanaśnannanyo abhi cākaśīti. atti ityetatpakṣe na nihanyate. samarthābhyām iti kim? eko devānupātiṣṭhat. eka iti saṅkhyāpadam etat, anyārthe na vartate. ekaśabdasya vyavasthārthaṃ ca samarthagrahaṇam, vyabhicāritvāt tasya.
Nyāsa2 : ekānyābhyāṃ samarthābhyām?. , 8.1.65 "samarthābhyām()" iti. nā ya ma sy ār See More
ekānyābhyāṃ samarthābhyām?. , 8.1.65 "samarthābhyām()" iti. nāyamasyārthaḥ--tiṅantena saṃgatābhyāmiti; anyathā hrasyopādānamanarthakameva syāt(), "cadāyoge prathamā" 8.1.59 ityato yogagrahaṇānuvṛtterevāsyārthasya labdhatvāt(). tasmāt? samānārthābhyāmityasyāyamarthaḥ. sā ca samānārthatā tiṅantāpekṣayā bhavatīti parasparāpekṣayā veditavyā. "ekā jinvati" iti. jayaterlaṭ(), "vyatyayo bahulam()" 3.1.85 iti śnuḥ, "bahulaṃ chandasi" 7.1.8 iti jheradādeśaḥ, "huśnuvoḥ sārvadhātuke" 6.4.87 iti yaṇādeśaḥ. anighātapakṣe sārvadhātukasvareṇa madhyodāttametat(). satiśiṣṭādapi hi vikaraṇasvarāt? sārvadhātukasvaro balīyāniṣyate. "atti" ["anti"--prāṃu.pāṭhaḥ] iti. adeḥ "khari ca" 8.4.54 iti catrvam(). anighātapakṣe dhātusvareṇādādyuttametat(). "cākaśīti" iti. "kāśṛ dīptau" (dhā.pā.647), asya yaṅlugantasya rūpametat().
"upātiṣṭhat()" iti. tiṣṭhaterlaṅa pādhrādisūtreṇa 7.3.78 tiṣṭhādeśaḥ. "eka iti saṃkhyāpadametat()" iti. anena pratyudāharaṇa ekaśabdasyānyaśabdenāsamānārthatāṃ darśayati. kiṃ punaḥ kāraṇamanyaśabdenāsamānārthena yogena pratyudāharaṇaṃ na darśitam()? ityāha--"ekaśabdasya vyavasthārthaṃ ca" ityādi. caśabdo'vadhāraṇārthaḥ. anekārthasambhave'rahthāntarādvyavacchisyaikatraivārthe vyavasthānaṃ vyavasthā. ekaśabdasya vyavasthārthameva samarthagrahaṇam(); nānyaśabdasya vyavasthārtham(). na hi tasyānekārthaḥ sambhavati. tasmādekaśabdasya vyavasthārthaṃ samarthagrahaṇaṃ kṛtam(). tenaivaikaśabdenāsamarthena yoge yuktaṃ pratyudaharaṇamupadarśayitum(), nānyaśabdenetyabhiprāyaḥ. kasmāt? punarekaśabdavyavasthārthameva samarthagrahaṇaṃ kṛtam()? ityāha--"vyabhicāritvāt? tasya" iti. ekaśabdo hi yatrārthe'nyatrādau vṛṣṭastaṃ vyabhicarati? tathā hi--sa kvacidanyaśabdasyārthe dṛśyate, kvacitprāthamye, kvacit? saṃkhyāyām(), tasmādasau vyabhicārī. anavasthita ityarthaḥ. tadvyavasthārthaṃ samarthagrahaṇaṃ yuktam(), nānyaśabdavyavasthārtham(); tasyākhyabhicāritvāt(). na hranyaśabdo yatrārthe dṛṣṭastato'nyatra vatrtate. nana#u ca vyavasthāyā etatphalam()--anyaśabdasamānārthasyaikaśabdasya grahaṇaṃ yathā syāditi, etaccāntareṇāpi vyavasthākāraṇaṃ samarthagrahaṇamanyaśabdasāhacaryādeva labhyate, tadanarthakaṃ samarthagrahaṇam()? naitadasti; "nipātairyadyadi" 8.1.30 ityādau sūtre nipātagrahaṇena jñāpitam()--sāhacaryamiha prakaraṇe vyavasthākāraṇaṃ na bhavatīti॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam 2.Source: Sanskrit Documents
Research Papers and Publications