Grammatical Sūtra: गत्यर्थलोटा लृण्न चेत् कारकं सर्वान्यत् gatyarthaloṭā lṛṇna cet kārakaṃ sarvānyat
Individual Word Components: gatyarthaloṭā lṛṭ na cet kārakam sarvānyat Sūtra with anuvṛtti words: gatyarthaloṭā lṛṭ na cet kārakam sarvānyat padasya (8.1.16 ), padāt (8.1.17 ), anudāttam (8.1.18 ), sarvam (8.1.18 ), apādādau (8.1.18 ), tiṅ (8.1.28 ), na (8.1.29 ) Type of Rule: pratiṣedhaPreceding adhikāra rule: 8.1.18 (1anudāttaṃ sarvam apādādau)
Description:
The First Future retains its accent in connection with the Imperative of a verb denoting 'motion' ('to go, 'to come' to start' &c), but only in that case, when the subject and object of both the verbs are not wholly different one from another. Source: Aṣṭādhyāyī 2.0
[A verbal padá 28 ending in 1.1.72 the l-substitutes of the l-member] lR̥Ṭ (Sigmatic Future) [is not 29 all ánudātta 18 when co-occurring with 30] (another) [verbal padá ending in 1.1.72 the l-substitutes of the l-member] lOṬ (Imperative) of verbs of movement (gaty-ártha-°), provided the case relationship (kār-aka-m) is not wholly (sarvá-°) different (°-anyat). Source: From Aṣṭādhyāyī of Pāṇini In Roman Transliteration translated by Sumitra M. Katre, Copyright © 1987. Courtesy of the University of Texas Press.
Mahābhāṣya: With kind permission: Dr. George Cardona 1/17:lṛṭaḥ prakṛtibhāve kartuḥ anyatve upasaṅkhyānam kārakānyatvāt |* 2/17:lṛṭaḥ prakṛtibhāve kartuḥ yat kārakam anyat tasya anyatve upasaṅkhyānam kartavyam |3/17:āgaccha devadatta grāmam odanam bhokṣyase | 4/17:kim punaḥ kāraṇam na sidhyati | 5/17:kārakānyatvāt | See More
1/17:lṛṭaḥ prakṛtibhāve kartuḥ anyatve upasaṅkhyānam kārakānyatvāt |* 2/17:lṛṭaḥ prakṛtibhāve kartuḥ yat kārakam anyat tasya anyatve upasaṅkhyānam kartavyam | 3/17:āgaccha devadatta grāmam odanam bhokṣyase | 4/17:kim punaḥ kāraṇam na sidhyati | 5/17:kārakānyatvāt | 6/17:na cet kārakam sarvānyat iti ucyate sarvānyat ca atra kārakam | 7/17:kim punaḥ kāraṇam sarvānyatpratiṣedhena āśrīyate na punaḥ asarvānyadvidhānena āśrīyeta | 8/17:kartā ca atra asarvānyaḥ tataḥ kartṛsāmānyāt siddham |9/17:kartṛsāmānyāt siddham iti cet tadbhede anyasāmānye prakṛtibhāvaprasaṅgaḥ | kartṛsāmānyāt siddham iti cet tadbhede kartṛbhede anyasmin kārakasāmānye prakṛtibhāvaḥ prāpnoti |* 10/17:āhara devadatta śālīn yajñadatta enān bhokṣyate | 11/17:evam tarhi vyaktam eva paṭhitavyam na cet kartā sarvānyaḥ iti |12/17:na cet kartā sarvānyaḥ iti cet anyābhidhāne pratiṣedham eke | na cet kartā sarvānyaḥ iti cet anyābhidhāne pratiṣedham eke icchanti |* 13/17:uhyantām devadattena śālayaḥ yajñadattena bhokṣyante iti prāpnoti bhokṣyante iti ca iṣyate |14/17:siddham tu tiṅoḥ ekadravyābhidhānāt | siddham etat |* 15/17:katham | 16/17:tiṅoḥ ekadravyābhidhānāt | 17/17:yatra tiṅbhyām ekam dravyam abhidhīyate tatra iti vaktavyam
Collapse Kielhorn/Abhyankar (III,377.1-17) Rohatak (V,332-333) * Kātyāyana's Vārttikas
Commentaries:
Kāśikāvṛttī1 : gaminā samānārthā gatyarthāḥ. gatyarthānāṃ loṭ gatyarthaloṭ. tena gatyar th al oṭ ā See More
gaminā samānārthā gatyarthāḥ. gatyarthānāṃ loṭ gatyarthaloṭ. tena gatyarthaloṭā yuktaṃ
lṛḍantaṃ tiṅantaṃ nānudāttaṃ bhavati, na cet kārakam sarvānyad bhavati. yatra eva kārake
kartari karmaṇi vā loṭ, tatra eva yadi lṛḍapi bhavati ityarthaḥ. kartṛkarmaṇī eva atra
tiṅantavācye kārakagrahaṇena gṛhyete, na karaṇādi kārakāntaram. āgaccha devadatta grāmam,
drakṣyasi enam. āgaccha devadatta grāmam, odanaṃ bhokṣyase. uhyantāṃ devadattena
śālayaḥ, tena eva bhokṣyante. uhyantāṃ devadattena śālayaḥ, yajñadattena bhokṣyante.
gatyarthagrahaṇaṃ kim? paca devadatta odanam, bhokṣyase enam. loṭā iti kim? āgaccheḥ
devdatta grāmam, drakṣyasi enam. lṛṭiti kim? āgaccha devadatta grāmam, paśyasi
enam. na cet kārakam sarvānyatiti kim? āgaccha devadatta grāmam, pitā te odanaṃ
bhokṣyate. uhyantāṃ devadattena śālayaḥ, saktavaḥ tena pāsyante. sarvagrahaṇam kim?
āgaccha devadatta grāmam, tvaṃ cāhaṃ ca drakṣyāvaḥ enam ityatra api nighātapratiṣedho
yathā syāt. lṛḍantavācye hi sarvasmin kārake anyasmin na bhavitavyam, iha tu yat
loḍantasya kārakaṃ taccānyacca lṛḍantena ucyate iti.
Kāśikāvṛttī2 : gatyarthaloṭā lṛṇ na cet kārakaṃ sarvānyat 8.1.51 gaminā samānārthā gat ya rt hā ḥ. See More
gatyarthaloṭā lṛṇ na cet kārakaṃ sarvānyat 8.1.51 gaminā samānārthā gatyarthāḥ. gatyarthānāṃ loṭ gatyarthaloṭ. tena gatyarthaloṭā yuktaṃ lṛḍantaṃ tiṅantaṃ nānudāttaṃ bhavati, na cet kārakam sarvānyad bhavati. yatra eva kārake kartari karmaṇi vā loṭ, tatra eva yadi lṛḍapi bhavati ityarthaḥ. kartṛkarmaṇī eva atra tiṅantavācye kārakagrahaṇena gṛhyete, na karaṇādi kārakāntaram. āgaccha devadatta grāmam, drakṣyasi enam. āgaccha devadatta grāmam, odanaṃ bhokṣyase. uhyantāṃ devadattena śālayaḥ, tena eva bhokṣyante. uhyantāṃ devadattena śālayaḥ, yajñadattena bhokṣyante. gatyarthagrahaṇaṃ kim? paca devadatta odanam, bhokṣyase enam. loṭā iti kim? āgaccheḥ devdatta grāmam, drakṣyasi enam. lṛṭiti kim? āgaccha devadatta grāmam, paśyasi enam. na cet kārakam sarvānyatiti kim? āgaccha devadatta grāmam, pitā te odanaṃ bhokṣyate. uhyantāṃ devadattena śālayaḥ, saktavaḥ tena pāsyante. sarvagrahaṇam kim? āgaccha devadatta grāmam, tvaṃ cāhaṃ ca drakṣyāvaḥ enam ityatra api nighātapratiṣedho yathā syāt. lṛḍantavācye hi sarvasmin kārake anyasmin na bhavitavyam, iha tu yat loḍantasya kārakaṃ taccānyacca lṛḍantena ucyate iti.
Nyāsa2 : gatyarthaloṭā lṛṇna cetkārakaṃ sarvānyat. , 8.1.51 "gaminā samānārt hā g at ya See More
gatyarthaloṭā lṛṇna cetkārakaṃ sarvānyat. , 8.1.51 "gaminā samānārthā gatyarthāḥ" iti. arthapradarśanamevaitat(). evaṃ tu vigrahaḥ katrtavyaḥ--gatirartho yeṣāmiti. "gatyarthaloṭā yuktam()" iti. yogaḥ punanimittanimittarūpaḥ. tayornimittamiti bhāvaḥ. "na cetkārakam()" ityāderarthaṃ vispaṣṭīkarttumāha--"yatraiva" ityādi. anena loḍantavācyaṃ lṛḍantavācyārthaṃ yat? kārakaṃ tasyaivānanyatvamāśritam(); na śabdātantaravācyasyeti darśayati, evacca pratyāsatterlabhyate. tiṅantasya hi tadeva pratyāsannaṃ kārakaṃ yat? tenaivābhidhīyate na śabdāntareṇa; tena śabdāntaravācye bhidyamāne'pi bhavatyeva bhidhātapratiṣedhaḥ. "āgaccha devadatta grāmaṃ drakṣyasyenam()" iti. āgaccheti gatyarthaloṭa, drakṣyasīti lṛḍantam(); tayoścaikamevātra kārakaṃ devadattaḥ katrtā. "drakṣyasi" iti. "sṛjidṛśorjhalyamakiti" 6.1.57 ityamāgamaḥ; vraścādi sūtreṇa 8.2.36 ṣatvam(), "ṣaḍhoḥ kaḥ si"8.2.41 iti katvam(). syapratyayasvareṇa madhyodāttametat(). evamuttaratrāpi yatra nighātapratiṣedhastatra lṛḍantasya madhyodāttatā veditavyā. "āgaccha devadatta grāmamodanaṃ bhokṣyase" iti. atrāpi tadevābhinnamubhayalakāravācyaṃ karttukārakam(). karma tu yadyapi bhidyate, tathāpa#i tacchabdāntaravācyamiti satyapi tbhede bhavatyeva nighātapratiṣedhaḥ. "uhrantāṃ devadattena śālayo yajñadattena bhokṣyante" iti. athātra śālaya ityubhayalakāravācyamabhinnaṃ karmaṃ kārakam(), kartā tu yadyapi bhidyate, tathāpi sa śabdāntaravācya iti tadbhede'pi nighātapratiṣedho bhavatyeva. "uhrantām()" iti. vaheḥ karmaṇi loṭ(), ātmanepadam(), jhasyāntādeśaḥ, "sārvadhātuke yak()" 3.1.67 vacyādisūtreṇa 6.1.15 samprasāraṇam(), ṭeretvam? 3.4.79, "āmetaḥ" 3.4.90 ityāmbhāvaḥ. kathaṃ punarihābhinnaṃ kārakam(), yāvatā śaktiḥ kārakam(), sā ca pratikriyaṃ bhidyata eva śaktiśaktimatorbhedasyāvivakṣitatvādekaṃ kārakaṃ bhaviṣyatītyadoṣaḥ.
"āgaccherdevadatta grāmaṃ drakṣyasyanam()" iti. atra gatyarthaliṅā lṛṅantaṃ yuktam(), na gattayarthaloṭā. "āgaccha devadatta grāmaṃ paśyasyenam()" iti. atra gatyarthaloṭā laṅantaṃ yuktam(), na tu luṅantam(). "āgaccha devadatta grāmaṃ pitā ta odanaṃ bhokṣyate" iti. atra loṅantasya devadattaḥ kartā, lṛḍantasya tu piteti bhidyate kārakam().
"āgaccha devadatta grāmaṃ tvaṃ cāhaṃ ca" ityādi. yathā pūrvopanyasteṣu mūlodāharaṇeṣu yalloḍantasya karttrādi kārakaṃ vācyaṃ tanmātrameva lṛṅantasyāpi, iha tu na tathā. atrāpi ["tatrāpi--kāṃu.pāṭhaḥ] loṅantasya devadatto yuṣmadartha evapa katrtā vācyaḥ, lṛṅantasya tu sa cāsmadarthaśca; tatrāsati sarvagrahaṇa iha nighātapratiṣedho na syāt(). ata ihāpi yathā syādityevamarthaṃ sarvagrahaṇam(). atha satyapi sarvagrahaṇe nighātapratiṣedhaḥ kathamevātra bhavati, yāvātā bhidyate loṅantavācyāt? kārakāllṛṅantavācyo yo'rthaḥ kārakaṃ kartāta? ityata āha--"lṛṅantavācye hi" ityādi. sarvagrahaṇe sati loḍantavācyaṃ yatkārakaṃ tasmāllṛṅantasya yadi sarvamanyadbhavati, tathāpyevaṃ na nighātapratiṣedhena bhavitavyam(), anyathā tu sati bhavatyeva. yadi hi yatrāpi loṅantasya kiñcit? tadeva kārakaṃ vācyam(), lṛṅantasya kiñcit? tato'nyatrāpi nighātapratiṣedho na syāt(), sarvagrahaṇamanarthakaṃ syāt(). tasmāt sarvagrahaṇādbhavatyevātra nighātapratiṣedhaḥ. tatraivaṃ syāt()--asminnapyudāharaṇe lṛṅantasya vācyaṃ yat? kārakamanyadeva talloṅantavācyāt(). ataḥ satyapi sarvagrahaṇe na bhavitavyaṃ nighātapratiṣedheṇa? ityata āha--"iha tu" ityādi. gatārtham()॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam 2.Source: Sanskrit Documents
Research Papers and Publications