1/15:kimartham tṛhirāgataśnamkaḥ na tṛheḥ im bhavati iti eva ucyeta |
2/15:tṛṇahigrahaṇam śnamimoḥ vyavasthārtham |*
3/15:tṛṇahigrahaṇam śnami kṛte im yathā syāt |
4/15:tṛhigrahaṇe hi imviṣaye śnamabhāvaḥ anavakāśatvāt |*
5/15:tṛhigrahaṇe hi sati imviṣaye śnamaḥ abhāvaḥ syāt |
6/15:kim kāraṇam |
7/15:anavakāśatvāt |
8/15:anavakāśaḥ im śnamam bādheta |
9/15:idam ayuktam vartate |
10/15:kim atra ayuktam |
11/15:tṛṇahigrahaṇam śnamimoḥ vyavasthārtham iti uktvā tataḥ ucyate tṛhigrahaṇe hi imviṣaye śnamabhāvaḥ anavakāśatvāt iti |
12/15:tatra vaktavyam tṛṇahigrahaṇam śnamimoḥ bhāvāya tṛhigrahaṇe hi imviṣeye śnamabhāvaḥ anavakāśatvāt iti |
13/15:tat tarhi vaktavyam |
14/15:na vaktavyam |
15/15:vyavasthārtham iti eva siddham na hi asataḥ vyavasthā iti

tṛṇaha ityetasyāṅgasya imāgamo bhavati hali piti sārvadhātuke. tṛṇeḍhi. tṛṇekṣi. tṛṇehmi. atṛṇeṭ. varṇāśraye 'pi atra pratyayalakṣaṇam iṣyate. hali iti kim? tṛṇahāni. piti ityeva, tṛṇḍhaḥ. tṛṇaha iti āgataśnaṃko gṛhyate, śnami kṛte imāgamo yathā syātiti.

tṛṇaha im 7.3.92 tṛṇaha ityetasyāṅgasya imāgamo bhavati hali piti sārvadhātuke. tṛṇeḍhi. tṛṇekṣi. tṛṇehmi. atṛṇeṭ. varṇāśraye 'pi atra pratyayalakṣaṇam iṣyate. hali iti kim? tṛṇahāni. piti ityeva, tṛṇḍhaḥ. tṛṇaha iti āgataśnaṃko gṛhyate, śnami kṛte imāgamo yathā syātiti.

tṛṇaha im?. , 7.3.92 "tṛha hiṃsāyām()" (dhā.pā.1455) iti rudhādiḥ, "tṛhū tṛbhū hiṃsārthāḥ (dhā.pā.1348,1350) iti tudādī--tayorādyasyedaṃ grahaṇam(), netarasya. tasya vikaraṇena vyavadhāvādanantaro hal? na sambhavatīti. "tṛṇeḍhi" iti. "ho ḍhaḥ" 7.2.31, "jhaṣastathordho'dhaḥ" 8.2.40 iti dhatvam(), "ṣṭunā ṣṭuḥ" 8.4.40 iti ṣṭutvam(), "ḍho ḍhe lopaḥ" 8.3.13, tasyemāgamaḥ, "ādguṇaḥ" 6.1.84. "tṛṇekṣi" iti. "dhaḍhoḥ kaḥ si" 8.2.41 iti katvam(). "atṛṇeṭ()" iti. laṅ(), tip(), halṅyādilopaḥ 6.1.66, ḍhatve kṛte "jhalāṃ jaśo'nte" 8.2.39 iti jaśtvam()--ḍhakārasya ḍakāraḥ, tasya "vāvasāne" 8.4.55 iti catrvam()--ṭakāraḥ. nanu cātra luptatvāt? sārvadhātukasyemāgamena na bhavitavyam(), lupto'pi tatra pratyayalakṣaṇena bhaviṣyatīti cet()? na; varṇāśraye pratyayalakṣaṇaṃ nāstītyata āha--"varṇāśraye" ityādi. evaṃ manyate--"varṇāśraye nāsti pratyayalakṣaṇam()" (vyā.pa.96) iti nānena sarvadhā varṇāśrayasya pratyayalakṣaṇasya pratiṣedhaḥ kriyate, kiṃ tarhi? "pratyayalope pratyayalakṣaṇam()" 1.1.61 ityatra pratayayagrahaṇasya prayojanaṃ vyākhyāyate. pratyaye lupte dvividhaṃ kāryaṃ vijñāyate--pratyayanimittam(), apratyayanimittañca. tatra yat? pratyayanimittaṃ tat? pratyayalope yathā syāt(), itaranmā bhūdityevamartham(). tena gave hitaṃ gohitamityatra luptāyāṃ vibhaktāvavādeśo na bhavati. avādeśasya hracītyadhikārādvarṇo nimittam(), na pratayaya eva. iha tvaṅgādhakārāt? pratyaya eva halādirāśrīyata itīmāgamasya pratyayanimittatā. tenāsau pratyayalakṣaṇena bhavatyeva. yadi hrasau pratyayanimittastatkathaṃ varṇāśraye'payatretayuktam()? atṛṇeḍityatrodāharaṇe tyayasya varṇamātratvāt? pratyayaviśeṣaṇatvena vī varṇasyāśrayaṇādevamuktam(), na tvapratyayanimittatvāt(), varṇasyāpi takārasya pratyayatvāparitya#āgat(). "tṛṇahāni" ityatra tadeva loḍuttapuruṣaikavacanam(). "tṛṇḍhaḥ" iti. tas(), "śnasoranlopaḥ" 6.4.111, pūrvavaḍḍhatvādi, "naścāpadāntasya jhali" 8.3.24 ityanusvāraḥ, "anusvārasya yayiparasavarṇaḥ" 8.4.57 iti parasavarṇo ṇakaraḥ. atha kimarthamiha tṛhīrāgataśnamko gṛhrate, na tṛha ityevocyeta? ityāha āha--"tṛṇaha" ityādi. yadyāgataśnamkasya grahaṇaṃ na kriyeta, tato nāprāpte śnamyayamārabhyate, deśahetukaśca tayorvirodho'stīti śnama ṇamā bādhā syāt(). asatyāmapi bādhāyāmaniṣṭā vyavasthā syāt()--pūrvamim(), paścāt? śnam(); tataścāniṣṭaṃ rūpaṃ syāt(). āgataśnamkasya grahaṇe saśnamkasya tṛherimi vidhīyamāne samāveśastayorbhavati, iṣṭā ca vyavaśthā sampadyate--pūrva śnam(), paścādim(); tasmāt? śnami kṛte satīmāgamo bhavedityevamarthamāgataśnamkastṛhirgrṛhrate॥

tṛhaḥ śnami kṛte imāgamo halādau piti sārvadhātuke. tṛṇeḍhi. tṛṇḍhaḥ. tatarha. tarhitā. atṛṇeṭ..

tṛṇaha im 670, 7.3.92 tṛhaḥ śnami kṛte imāgamo halādau piti sārvadhātuke. tṛṇeḍhi. tṛṇḍhaḥ. tatarha. tarhitā. atṛṇeṭ॥

tṛṇaha im. `tṛṇaha' iti ṣaṣṭhī. kṛtaśnamastṛhadhātornirdeśaḥ. ra`nābhyastasye'tyataḥ pitīti, `uto vṛddhi'rityato halīti cānuvartate. phalitamāha - tṛhaḥ śnami kṛte iti. mit?tavādantyādacaḥ paraḥ. `śnami kṛte' ityanuktau tu yena nāprāptinyāyena imāgamena śnambādhyeta, `satyapi saṃbhave bādhanaṃ bhavatī'ti nayāyāt. anyathā `brāāhṛṇebhyo dadi dīyatāṃ, takraṃ kauṇḍinyāye'tyatra takreṇa dadhi na bādhyeta, śnamā śapca na bādhyeta, deśabhedena ubhayasaṃbhavāditi bhāvaṛ. tṛṇeḍhīti. tṛṇah tas iti imāgame ādguṇe tṛṇeh ti sthite ḍhatvadhatvaṣṭutvaḍhalopā iti bhāvaḥ. tṛṇḍha iti. tasi śnami kṛte, tṛṇah tas iti sthite , taso'pittvādimāgamā'bhāve `śnaso'rityallope ḍhatvadhatvaṣṭutvaḍhalopā iti bhāvaḥ. tṛṃhanti. tṛṇekṣi tṛṇḍhaḥ tṛṇḍha. tṛṇehiṛ tṛṃhvaḥ tṛṃhmaḥ. tatarheti.tatṛhatuḥ. tatarhitha. tatṛhiva. tarhiteti. seḍiti bhāvaḥ. tarhiṣyati. tṛṇeḍhu - tṛṇḍhāt tṛṇḍhām tṛṃhantu. tṛṇḍhi - tṛṇḍḍhi - tṛṇḍhāt tṛṇḍham tṛṇḍha. tṛṇahāni tṛṇahāva tṛṇahāma. atṛṇeḍiti. laṅa stipi śnami im halṅyādilopaḥ ḍhatvajaśtve iti bhāvaḥ. atṛṇḍhām ataṃhan. atṛṇeṭ atṛṇḍham atṛṇḍha. atṛṇaham atṛṃhva atṛṃhma. tṛṃhrāt. tṛhrāt. atarhīt. atarhiṣyat. hisidhātorudāharati - hinastīti. iha śnami idittvānnumi ca kṛte `śnānna lopaḥra' iti numo lopa iti bhāvaḥ. hiṃstaḥ hiṃsanti. hinassi hiṃsthaḥ hiṃstha. hinasmi hiṃsvaḥ hiṃsmaḥ. jihiṃseti. kiti idittavānnalopo na. jihiṃsatuḥ. jihiṃsitha. hiṃsiteti. seḍiti bhāvaḥ. hiṃsiṣyati. hinastu hiṃstām. hau śnami numi kṛte `śnānnalopaḥ' itinumo lope herapittvena ṅittvāt `śnaso'rityallope `dhice'ti salope, hindhīti rūpam. hiṃstāt. hinasāni. ahinat ahistām ahiṃsan. sipi rurvā - ahinaḥ ahinat, ahiṃstam. ahinasam ahiṃsva. hiṃsyāt hiṃsyātām. āśīrliṅa śnamabhāvānnumeva. idittvānnalopo na. hiṃsyādityeva. hiṃsyāstām. ahiṃsīt. ahiṃsiṣyat. undī kledane. undantīti. unatsi untthaḥ. unadmi undvaḥ. undāmiti. ijādeścetyām. unditā. undiṣyati. unattu - unttāt. unddhi. unadāni. lahrāha - aunaditi. auttvādveṭ. anaktīti. śnami kṛte parasavarṇasyā'siddhatvāt `śnānna lopaḥ' iti nakāralope jasya kutvena gaḥ, tasya cartvena ka ita bhāvaḥ. aṅakta iti. nalope allope jasya kutvena gaḥ. gasya cartvena kaḥ. śnamo nasya parasavarṇo ṅa iti bhāvaḥ. añjantīti. nalopā'llopau. śnamo nasya parasavarṇo ña iti bhāvaḥ. anakṣi aṅkthaḥ. anajmi añjvaḥ. aṅgdhīti. hau śnami dhibhāve nalopā'llopau. jasya kutvena gakāraḥ. nasya parasavarṇo ṅakāra iti bhāvaḥ. anajānīti. śnānnalopaḥ. āṭaḥ pittvādallopo na. lahrāha - ānagiti. āṅktām. āñjan. añjyāt. ajyāt.

tṛṇaha im 375, 7.3.92 tṛṇaha im. "tṛṇaha" iti ṣaṣṭhī. kṛtaśnamastṛhadhātornirdeśaḥ. ra"nābhyastasye"tyataḥ pitīti, "uto vṛddhi"rityato halīti cānuvartate. phalitamāha - tṛhaḥ śnami kṛte iti. mit()tavādantyādacaḥ paraḥ. "śnami kṛte" ityanuktau tu yena nāprāptinyāyena imāgamena śnambādhyeta, "satyapi saṃbhave bādhanaṃ bhavatī"ti nayāyāt. anyathā "brāāhṛṇebhyo dadi dīyatāṃ, takraṃ kauṇḍinyāye"tyatra takreṇa dadhi na bādhyeta, śnamā śapca na bādhyeta, deśabhedena ubhayasaṃbhavāditi bhāvaṛ. tṛṇeḍhīti. tṛṇah tas iti imāgame ādguṇe tṛṇeh ti sthite ḍhatvadhatvaṣṭutvaḍhalopā iti bhāvaḥ. tṛṇḍha iti. tasi śnami kṛte, tṛṇah tas iti sthite , taso'pittvādimāgamā'bhāve "śnaso"rityallope ḍhatvadhatvaṣṭutvaḍhalopā iti bhāvaḥ. tṛṃhanti. tṛṇekṣi tṛṇḍhaḥ tṛṇḍha. tṛṇehiṛ tṛṃhvaḥ tṛṃhmaḥ. tatarheti.tatṛhatuḥ. tatarhitha. tatṛhiva. tarhiteti. seḍiti bhāvaḥ. tarhiṣyati. tṛṇeḍhu - tṛṇḍhāt tṛṇḍhām tṛṃhantu. tṛṇḍhi - tṛṇḍḍhi - tṛṇḍhāt tṛṇḍham tṛṇḍha. tṛṇahāni tṛṇahāva tṛṇahāma. atṛṇeḍiti. laṅa stipi śnami im halṅyādilopaḥ ḍhatvajaśtve iti bhāvaḥ. atṛṇḍhām ataṃhan. atṛṇeṭ atṛṇḍham atṛṇḍha. atṛṇaham atṛṃhva atṛṃhma. tṛṃhrāt. tṛhrāt. atarhīt. atarhiṣyat. hisidhātorudāharati - hinastīti. iha śnami idittvānnumi ca kṛte "śnānna lopaḥra" iti numo lopa iti bhāvaḥ. hiṃstaḥ hiṃsanti. hinassi hiṃsthaḥ hiṃstha. hinasmi hiṃsvaḥ hiṃsmaḥ. jihiṃseti. kiti idittavānnalopo na. jihiṃsatuḥ. jihiṃsitha. hiṃsiteti. seḍiti bhāvaḥ. hiṃsiṣyati. hinastu hiṃstām. hau śnami numi kṛte "śnānnalopaḥ" itinumo lope herapittvena ṅittvāt "śnaso"rityallope "dhice"ti salope, hindhīti rūpam. hiṃstāt. hinasāni. ahinat ahistām ahiṃsan. sipi rurvā - ahinaḥ ahinat, ahiṃstam. ahinasam ahiṃsva. hiṃsyāt hiṃsyātām. āśīrliṅa śnamabhāvānnumeva. idittvānnalopo na. hiṃsyādityeva. hiṃsyāstām. ahiṃsīt. ahiṃsiṣyat. undī kledane. undantīti. unatsi untthaḥ. unadmi undvaḥ. undāmiti. ijādeścetyām. unditā. undiṣyati. unattu - unttāt. unddhi. unadāni. lahrāha - aunaditi. auttvādveṭ. anaktīti. śnami kṛte parasavarṇasyā'siddhatvāt "śnānna lopaḥ" iti nakāralope jasya kutvena gaḥ, tasya cartvena ka ita bhāvaḥ. aṅakta iti. nalope allope jasya kutvena gaḥ. gasya cartvena kaḥ. śnamo nasya parasavarṇo ṅa iti bhāvaḥ. añjantīti. nalopā'llopau. śnamo nasya parasavarṇo ña iti bhāvaḥ. anakṣi aṅkthaḥ. anajmi añjvaḥ. aṅgdhīti. hau śnami dhibhāve nalopā'llopau. jasya kutvena gakāraḥ. nasya parasavarṇo ṅakāra iti bhāvaḥ. anajānīti. śnānnalopaḥ. āṭaḥ pittvādallopo na. lahrāha - ānagiti. āṅktām. āñjan. añjyāt. ajyāt.

tṛṇaha im. `tṛhū' iti vaktavye saśnamo grahaṇaṃ viśeṣavihitena imā śnamo bādho mābhūdityevamartham. na ca taudādikasya tṛha ityasya vyāvṛttyarthamevāstviti śaṅkyaṃ, tataḥ parasya halādeḥ pitaḥ sārvadhātukasya vikaraṇena vyavadhānāt. `nābhyastasyāci pitī'tyataḥ pitīti, `uto vṛddhi'rityato halīti ca vartate. tadāha- - halādau pitīti. `pratyayalope pratyayalakṣaṇa'miti sūtrasthabhāṣyakārīyaniṣkarṣe tu halīti nānuvartate, kiṃ tu pitītyanuvartata eva. tena `tṛṇḍha' ityatra nātiprasaṅgaḥ. naca halītyanuvṛttau tṛṇahānītyatrātiprasaṅga iti vācyam, aci netyanuvartanāt. undī kledanamādrībhāvaḥ. añjū. vyaktirvivecanam. mrakṣaṇaṃ– snigdhatā.

tṛṇaha im 329, 7.3.92 tṛṇaha im. "tṛhū" iti vaktavye saśnamo grahaṇaṃ viśeṣavihitena imā śnamo bādho mābhūdityevamartham. na ca taudādikasya tṛha ityasya vyāvṛttyarthamevāstviti śaṅkyaṃ, tataḥ parasya halādeḥ pitaḥ sārvadhātukasya vikaraṇena vyavadhānāt. "nābhyastasyāci pitī"tyataḥ pitīti, "uto vṛddhi"rityato halīti ca vartate. tadāha-- halādau pitīti. "pratyayalope pratyayalakṣaṇa"miti sūtrasthabhāṣyakārīyaniṣkarṣe tu halīti nānuvartate, kiṃ tu pitītyanuvartata eva. tena "tṛṇḍha" ityatra nātiprasaṅgaḥ. naca halītyanuvṛttau tṛṇahānītyatrātiprasaṅga iti vācyam, aci netyanuvartanāt. undī kledanamādrībhāvaḥ. añjū. vyaktirvivecanam. mrakṣaṇaṃ-- snigdhatā.