1/47:iha jāgarayati , jāgarakaḥ iti guṇe kṛte raparatve ca ataḥ upadhāyāḥ iti vṛddhiḥ prāpnoti tasyāḥ pratiṣedhaḥ vaktavyaḥ |
2/47:ciṇṇaloḥ pratiṣedhasāmarthyāt anyatra guṇabhūtasya vṛddhipratiṣedhaḥ |*
3/47:yat ayam aciṇṇaloḥ iti pratiṣedham śāsti tat jñāpayati ācāryaḥ na guṇābhinirvṛttasya vṛddhiḥ bhavati iti |
4/47:kim punaḥ ayam paryudāsaḥ : yat anyat viciṇṇalṅidbhyaḥ iti |
5/47:āhosvit prasajya ayam pratiṣedhaḥ : viciṇṇalṅitsu na iti |
6/47:kaḥ ca atra viśeṣaḥ |
7/47:prasajyapratiṣedhe jusiguṇapratiṣedhaprasaṅgaḥ |*
8/47:prasajyapratiṣedhe jusiguṇapratiṣedhaḥ prāpnoti |
9/47:ajāgaruḥ |
10/47:uttame ca ṇali |*
11/47:prasajyapratiṣedhe jusiguṇapratiṣedhaḥ prāpnoti |
12/47:ajāgaruḥ |
13/47:na vā anantarasya pratiṣedhāt |*
14/47:na vā eṣaḥ doṣaḥ |
15/47:kim kāraṇam |
16/47:anantarasya pratiṣedhāt |
17/47:anantaram yat guṇavidhānam tasya pratiṣedhaḥ |
18/47:jusi pūrveṇa guṇavidhānam |*
19/47:jusi pūrveṇa guṇaḥ vidhīyate jusi ca iti |
20/47:ṇali ca |*
21/47:kim |
22/47:na vā anantarasya pratiṣedhāt iti eva |
23/47:ṇali ca pūrveṇa guṇaḥ vidhīyate sārvadhātukārdhadhātukayoḥ iti |
24/47:atha vā punaḥ astu paryudāsaḥ |
25/47:ataḥ anyatra vidhāne vau aguṇatvam |*
26/47:ataḥ anyatra vidhāne vau aguṇatvam |
27/47:na vā paryudāsasāmarthyāt |*
28/47:na vā vaktavyam |
29/47:kim kāraṇam |
30/47:paryudāsasāmarthyāt atra guṇaḥ na bhaviṣyati |
31/47:asti anyat paryudāse prayojanam |
32/47:kim |
33/47:kvibartham paryudāsaḥ syāt |
34/47:śuddhaparasya viśabdasya pratiṣedhe grahaṇam anunāsikaparaḥ ca kvau viśabdaḥ |
35/47:vasvartham tarhi paryudāsaḥ syāt |
36/47:jāgṛvāṃsaḥ anu gman |
37/47:katham punaḥ veḥ paryudāsaḥ ucyamānaḥ vasvarthaḥ śakyaḥ vijñātum |
38/47:sāmarthyāt vasvartham iti vijñāsyate |
39/47:vasvartham iti cet na sārvadhātukatvāt siddham |*
40/47:vasvartham iti cet na |
41/47:kim kāraṇam |
42/47:sārvadhātukatvāt siddham |
43/47:katham sārvadhātukasañjñā |
44/47:chāndasaḥ kvasuḥ |
45/47:liṭ ca chandasi sārvadhātukam api bhavati |
46/47:tatra sārvadhātukam apin ṅit iti ṅittvāt paryudāsaḥ bhaviṣyati |
47/47:atha vā vakārasya eva idam aśaktijena ikāreṇa grahaṇam

jāgu ityetasya aṅgasya guṇo bhavati aviciṇṇalṅitsu parataḥ. jāgarayati. jāgarakaḥ. sādhujāgarī. jāgaraṃjāgaram. jāgaro vartate. jāgaritaḥ. jāgaritavān. vṛ\u0304ddhiviṣaye pratiṣedhaviṣaye ca yathā syātiti jāgarterayaṃ guṇaḥ ārabhyate. tasmin kṛte yā ata upadhāyāḥ 7-2-116 vṛddhiḥ prāpnoti sā na bhavati. yadi hi syātanarthaka eva guṇaḥ syāt, ciṇṇalośca pratiṣedhavacanam anarthakam. aviciṇṇalṅitsu iti kim? jṛ\u0304śṛ\u0304stṛrjāgṛbhyaḥ kvin jāgṛviḥ. ciṇ ajāgāri. ṇal jajāgāra. ṅit jāgṛtaḥ. jāgṛthaḥ. vi iti kecidikāram uccāraṇārthaṃ varṇayanti, kvasāvapi vakārādau guṇo na bhavati. jajāgṛvān. ajāgaruḥ, ahaṃ jajāgara ityatra pratiṣedhaḥ prāpnoti? na, apratiṣedhāt. aviciṇṇalṅitsu iti paryudāso 'yam, athavā jāgraḥ iti praptirasāvānantaryād viciṇṇalṅitsu pratiṣidhyate. yā tu jusi ca 7-3-83, sārvadhātukārdhadhātukayoḥ 7-3-84 iti ca prāptiḥ , sā na pratiṣidhyate.

jāgro 'viciṇṇalṅitsu 7.3.85 jāgu ityetasya aṅgasya guṇo bhavati aviciṇṇalṅitsu parataḥ. jāgarayati. jāgarakaḥ. sādhujāgarī. jāgaraṃjāgaram. jāgaro vartate. jāgaritaḥ. jāgaritavān. vṝddhiviṣaye pratiṣedhaviṣaye ca yathā syātiti jāgarterayaṃ guṇaḥ ārabhyate. tasmin kṛte yā ata upadhāyāḥ 7.2.116 vṛddhiḥ prāpnoti sā na bhavati. yadi hi syātanarthaka eva guṇaḥ syāt, ciṇṇalośca pratiṣedhavacanam anarthakam. aviciṇṇalṅitsu iti kim? jṝśṝstṛrjāgṛbhyaḥ kvin jāgṛviḥ. ciṇ ajāgāri. ṇal jajāgāra. ṅit jāgṛtaḥ. jāgṛthaḥ. vi iti kecidikāram uccāraṇārthaṃ varṇayanti, kvasāvapi vakārādau guṇo na bhavati. jajāgṛvān. ajāgaruḥ, ahaṃ jajāgara ityatra pratiṣedhaḥ prāpnoti? na, apratiṣedhāt. aviciṇṇalṅitsu iti paryudāso 'yam, athavā jāgraḥ iti praptirasāvānantaryād viciṇṇalṅitsu pratiṣidhyate. yā tu jusi ca 7.3.83, sārvadhātukārdhadhātukayoḥ 7.3.84 iti ca prāptiḥ , sā na pratiṣidhyate.

jāgro'viciṇṇalṅitsu. , 7.3.85 "jāgarayati" iti. ṇic(). "jāgarakaḥ" iti. ṇvul(). "sādhujāgarī" iti. tācchīlye ṇiniḥ. "jāgarañjāgaram()" iti. "ābhīkṣṇye ṇamul()" 3.4.22, "ābhīkṣṇye dve bhavataḥ" (vā.887) iti dvirvacanam(). "jāgaro vatrtate" iti. bhāve dhañ(). etāni vṛddhiviṣaya udāharaṇāni. "jāgaritā, jagaritavān()" iti pratiṣedhaviṣaye. kiṃ pūnaḥ kāraṇaṃ vṛddhiviṣaye pratiṣedhaviṣaye caivopanyastānyudāharaṇāni? ityata āha--"vṛddhiviṣaye pratiṣedhaviṣaye ca" ityādi. vṛddhipratiṣedhaviṣayādanyatra pūrvasūtreṇa guṇaḥ siddho bhavati. tasmādavṛddhipratiṣedhaviṣaye'yaṃ guṇa ārabhyate, tena tadviṣayāṇāmevodāharaṇānāsupanyāsaḥ. jāgarayatītyādau guṇe kṛte raparatve ca "ata upadhāyāḥ" 7.2.116 iti vṛddhyā bhavitavyamiti kasyacidbhrāntiḥ syāt(), atastāṃ nirakarttumāha--"tasmin? kṛte" ityādi. kiṃ punaḥ kāraṇaṃ tasmin? kṛte na bhavati? ityāha--"yadi hi" ityādi. yadyasmin? kṛte'pi guṇe "ata upadhāyāḥ" 7.2.116 iti vṛddhiḥ syāt(), jāgarayatītyādikaṃ rūpaṃ na syāt(), tathā cānarthako guṇaḥ syāt(); "aco ñṇiti" 7.2.115 ityanayaiva vṛddhyā siddhatvāt(). "ciṇṇalośca" ityādi. ciṇṇaloḥ pratiṣedhasyetat? prayojanam()--vṛddheḥ śravaṇaṃ yathā syāt(). yadi tu kṛte'pi guṇe "ata upadhāyāḥ" 7.2.116 iti syāt(), ciṇṇaloḥ pratiṣedho'narthakaḥ yāt(); astvatra guṇaḥ, satyapi tasmin? punarupadhāyā iti vṛddhyā bhavitavyam(), tataśca vṛddheḥ śravatraṃ bhaviṣyatīti. "ajāgāri" iti. luṅ(), cliḥ, "ciṇbhāvakarmaṇoḥ" 3.1.66 iti cleściṇ(), "ciṇo luk()" 6.4.104 iti takārasya luk(). "jāgṛtaḥ, jāgṛthaḥ" iti. laṭ(), tasthasau, tayoḥ "sārvadhātukamapit()" 1.2.4 iti ṅittvam(), adāditvācchayo luk(). "vīti kecidikāramuccāraṇārthaṃ varṇayanti" iti. kiṃ punarevaṃ satīṣṭaṃ sidhyati, yata evaṃ vyācakṣate? āha--"kvasāvapa" ityādi. yadi samudāyastha veḥ pratyayasyevaṃ grahaṇaṃ syāt(), kvāsau guṇapratiṣedho na syāt(). yadi tvikāra uccāraṇārtho varṇamātrasyaivedaṃ grahaṇam(), tadā "yasmin? vidhistadādāvalgrahaṇe" (vyā.pa.127) iti tadādividhinā kvāsāvapi guṇapratiṣedhaḥ siddho bhavati. "jajāgṛvān()" iti. liṭaḥ "kvasuśca" 3.2.107 iti kvasurādeśaḥ, "ugidacām()" 7.1.70 iti num(), "jajāgṛvān()" iti. liṭaḥ "kvasuśca" 3.2.107 iti kvasurādeśaḥ, "ugidacām()" 7.1.70 iti num(), "sāntamahataḥ saṃyogasya" 6.4.10 iti dīrghaḥ, halṅyādisaṃyogāntalopau. "kecit()" iti vacanāt()--apara uccāraṇārthaṃ na varṇayantītyuktaṃ bhavati. ta evaṃ manyante--chāndasaḥ kvasuḥ, liṭ? ca chandasi sārvadhātukamapi bhavati; "chandasyubhayathā" (3.4.117) iti vacanāt? tataḥ "sārvadhātukamapit()" 1.2.4 iti ṅittvādeva paryudāso bhaviṣyatīti. "ajāgaruḥ" ityādi. evaṃ manyate--"aviciṇṇalṅitsu" 1.2.4 iti ṅittvādeva paryudāso bhaviṣyatīti. "ajāgaruḥ" ityādi. evaṃ manyate--"aviciṇṇalṅitsu" iti prasajyapratiṣedho'yam()--viciṇṇalṅitasu na bhavatīti, tataścājāgarurityatrāpi "jusi ca" 7.3.83 ityanenāpi prāptasya guṇasyā pratiṣedhaḥ prāpnoti. evamahaṃ jajāgaretyatra "ṇaluttamo vā" 7.1.91 iti vacanāṇṇittvaṃ yadā nāsti tadā "sārvadhātukārdhadhātukāyoḥ" 7.3.84 iti guṇa iṣyate, so'smāt? pratiṣedhānna prāpnoti. "na" apratiṣedhāt()" iti parihāraḥ. nāyaṃ doṣaḥ; kutaḥ? apratiṣedhāt(). aprasajyapratiṣedhā dityarthaḥ. yadi prasajyaprataṣedho na bhavati, kastahrrayam()? ityāha--"aviciṇṇālṅitsviti paryudāso'yam()" iti. prasajyapratiṣedhe hi lakṣaṇāntareṇāpi prasaktasya pratiṣedhaḥ syāt(), na paryudāse. tathā hi paryudāse viciṇṇalṅidbhyo'nyatra guṇo vidhīyate, na tu teṣu viciṇṇalādiṣu pratiṣidhyate. paryudāsaścāyam(). tasmājjusi ṇali ca guṇo bhavatyeva. abhyupetyāpi prasajyapratiṣedhaṃ parahārāntaramāha--"atha vā" ityādi. "anantarasya vidhirvā bhavati pratiṣedho vā" (vyā. pa.19) ityānantaryāt? jāgra iti yā prāptistasyā ayaṃ pratiṣedhaḥ, yā tu "jusi ca" 7.3.83 ityādinā lakṣaṇāntareṇa prāptiḥ sā na pratiṣidhyate. "ajāgaruḥ" iti. laṅ(), "jakṣityādayaḥ ṣaṭ()" 6.1.6 ityabhyastasaṃjñā, "sijabhyastavidibhyaśca" 3.4.109 iti jherjus()॥

jāgro'vi. `jāgra' iti ṣaṣṭhī. `miderguṇaḥ' ityato guṇa ityanuvartate. tadāha– jāgarterguṇaḥ syāditi. `aviciṇṇalṅitsvi'ti cchedaḥ. vi ciṇ ṇal hit eṣāṃ dvandeva nañsamāsaḥ. tadāha– viciṇṇalṅidbhyo'nyasminniti. ciṇṇalparyudāsādvṛddhiviṣaye'pyasya pravṛttiḥ. ṅitparyudāsādguṇapratiṣedhaviṣaye'pyasya pravṛttiḥ. tadāha–vṛddhiviṣaye ceti. jajāgaturiti. atra kittve'pi guṇaḥ. jajāgaruḥ. jajāgaritha jajāgarathuḥ jajagāra. jajāgāra– jajāgara, jajāgariva jajāgarima. viciṇṇalṅitsu tu na guṇaḥ. vi–jāgṛviḥ. ciṇ–ajāgāri. ṇal–jajāgāra. ṅit–jāgṛtaḥ. vṛddhiviṣaye yathā ṇvuli– jāgarakaḥ. pratiṣedhaviṣaye yathā– jajāgaratuḥ. kittve'pi guṇa ityādyūhram.jāgaritā. jāgariṣyati. jāgartu- - jāgṛtāt jāgṛtām jāgratu. jāgṛhi–jāgṛtāt jāgṛtam jāgṛta. jāgarāṇi jāgarāva jāgarāma. laṅyāha– ajāgarati. tipi ikāralope halṅyādinā takāralope rephasya visarga iti bhāvaḥ. abhyastatvāllaṅo jeradādeśe prāpte āha– abyastatvājjusiti. `sijabyastavidibhyaśce'tyaneneti bhāvaḥ. jakṣityāditvādabhyastatvam. ajāgṛ us iti sthite `sārvadhātukamapi'diti ṅittvādaviciṇṇalṅitsviti paryādāsādaprāpte guṇe āha–

jāgro'viciṇṇalṅitsu 310, 7.3.85 jāgro'vi. "jāgra" iti ṣaṣṭhī. "miderguṇaḥ" ityato guṇa ityanuvartate. tadāha--jāgarterguṇaḥ syāditi. "aviciṇṇalṅitsvi"ti cchedaḥ. vi ciṇ ṇal hit eṣāṃ dvandeva nañsamāsaḥ. tadāha-- viciṇṇalṅidbhyo'nyasminniti. ciṇṇalparyudāsādvṛddhiviṣaye'pyasya pravṛttiḥ. ṅitparyudāsādguṇapratiṣedhaviṣaye'pyasya pravṛttiḥ. tadāha--vṛddhiviṣaye ceti. jajāgaturiti. atra kittve'pi guṇaḥ. jajāgaruḥ. jajāgaritha jajāgarathuḥ jajagāra. jajāgāra--jajāgara, jajāgariva jajāgarima. viciṇṇalṅitsu tu na guṇaḥ. vi--jāgṛviḥ. ciṇ--ajāgāri. ṇal--jajāgāra. ṅit--jāgṛtaḥ. vṛddhiviṣaye yathā ṇvuli-- jāgarakaḥ. pratiṣedhaviṣaye yathā--jajāgaratuḥ. kittve'pi guṇa ityādyūhram.jāgaritā. jāgariṣyati. jāgartu-- jāgṛtāt jāgṛtām jāgratu. jāgṛhi--jāgṛtāt jāgṛtam jāgṛta. jāgarāṇi jāgarāva jāgarāma. laṅyāha-- ajāgarati. tipi ikāralope halṅyādinā takāralope rephasya visarga iti bhāvaḥ. abhyastatvāllaṅo jeradādeśe prāpte āha-- abyastatvājjusiti. "sijabyastavidibhyaśce"tyaneneti bhāvaḥ. jakṣityāditvādabhyastatvam. ajāgṛ us iti sthite "sārvadhātukamapi"diti ṅittvādaviciṇṇalṅitsviti paryādāsādaprāpte guṇe āha--

jāgro'viciṇṇal. ṅidbhyo'nyasminniti. jāgṛviḥ. viśabdena vādipratyayo gṛhrate. `ikārastūccāraṇārtha' iti vadatāṃ mate kvasāvapi na bhavati. jajāgṛvān. jajāgṛvāṃsau. ciṇ- ajāgāri. ṇal- jajāgāra. ṅit–jāgṛtaḥ. jāgṛthaḥ. vṛddhiviṣaye iti. ṇvuli– jāgarakaḥ. ghañi– jāgaraḥ. ṇici– jāgarayati. nacaiteṣu guṇe kṛte'pi `ata upadhāyāḥ' iti vṛddhiḥ syāditi vācyaṃ, guṇavidheściṇṇalpratiṣedhasya cā''narthakyāpatteḥ.

jāgro'viciṇṇalṅitsu 270, 7.3.85 jāgro'viciṇṇal. ṅidbhyo'nyasminniti. jāgṛviḥ. viśabdena vādipratyayo gṛhrate. "ikārastūccāraṇārtha" iti vadatāṃ mate kvasāvapi na bhavati. jajāgṛvān. jajāgṛvāṃsau. ciṇ- ajāgāri. ṇal- jajāgāra. ṅit--jāgṛtaḥ. jāgṛthaḥ. vṛddhiviṣaye iti. ṇvuli-- jāgarakaḥ. ghañi-- jāgaraḥ. ṇici-- jāgarayati. nacaiteṣu guṇe kṛte'pi "ata upadhāyāḥ" iti vṛddhiḥ syāditi vācyaṃ, guṇavidheściṇṇalpratiṣedhasya cā'‌'narthakyāpatteḥ.