duha diha liha guha ityeteṣām aṅgānām ātmanepade dantyādau parataḥ kṣasya vā lug bhavati. adugdha, adhukṣata. adhugdhāḥ, adhukṣathāḥ. adugdhvam, adhukṣadhvam. aduhvahi, adhukṣāvahi. diha adigdha, adhikṣata. liha alīḍha, alikṣata. guha nyagūḍha, nyaghukṣata. duhādīnām iti kim? vyatyapukṣata. ātmanepade iti kim? adhukṣat. dantye iti kim? adhukṣāmahi. lopa iti vartamāne luggrahaṇaṃ sarvādeśārtham. tac ca bahyartham. anyatra tu antyasya eva lope kṛte jhalo jhali 8-2-26 iti sakāralopena sidhyati. sthānivadbhāvo 'pi akāralopasya na asti, pūrvatra asiddhe na sthānivatiti. dantyoṣṭho 'pi vakāro dantya iti gṛhyate. yadi sa na gṛhyeta tataḥ taugrahaṇam eva atra kṛtaṃ syāt.

lug vā duhadihalihaguhām ātmanepade dantye 7.3.73 duha diha liha guha ityeteṣām aṅgānām ātmanepade dantyādau parataḥ kṣasya vā lug bhavati. adugdha, adhukṣata. adhugdhāḥ, adhukṣathāḥ. adugdhvam, adhukṣadhvam. aduhvahi, adhukṣāvahi. diha adigdha, adhikṣata. liha alīḍha, alikṣata. guha nyagūḍha, nyaghukṣata. duhādīnām iti kim? vyatyapukṣata. ātmanepade iti kim? adhukṣat. dantye iti kim? adhukṣāmahi. lopa iti vartamāne luggrahaṇaṃ sarvādeśārtham. tac ca bahyartham. anyatra tu antyasya eva lope kṛte jhalo jhali 8.2.26 iti sakāralopena sidhyati. sthānivadbhāvo 'pi akāralopasya na asti, pūrvatra asiddhe na sthānivatiti. dantyoṣṭho 'pi vakāro dantya iti gṛhyate. yadi sa na gṛhyeta tataḥ taugrahaṇam eva atra kṛtaṃ syāt.

lugvā duhadihalihaguhāmātmanepade dantye. , 7.3.73 "duha prapūraṇe" (dhā.pā.1014), "diha upacaye" (dhā.pā.1015), "liha āsvādane" (dhā.pā.1016), "guhū saṃvaraṇe" (dhā.pā.896)--sarvaṃ ete svaritetaḥ. svaritettvāt? "svaritiñitaḥ katrrabhiprāye kriyāphake" 1.3.72 ityāmanepadinaḥ. "adugdha" iti. pūvavaddhakaraḥ, "jhaṣastathordho'yaḥ" 8.2.40 iti takārasya dhakāraḥ, "jhalāṃ jaś? jhaśi" 8.4.52 iti dhakārasya gakāraḥ. "adugdhām()" iti. thās(), pūrvavad? dhatvādi. "adugdhvam()" iti. dhvam(). "aduhvahi" iti. vahiḥ. "adigdha" iti. pūrvavad? ghatvādi. "alīḍha" iti. hakārasaya "ho ḍhaḥ" 8.2.31 iti ḍhakāraḥ pūrvavat(), takārasya dhatvaṃ ṣṭutvañca, "ḍho ḍhe lopaḥ" 8.3.13, "ḍhralopaḥ pūravasya 6.3.110 ityādinā dīrghaḥ. "nyagūḍha" iti. etadapi pūrveṇa tulyam(). "vyatyapukṣata" iti. "puṣa puṣṭau" (dhā.pā.1182) vyatipūrvaḥ. "katrtari karmaṇyatihāre" 1.3.14 ityātamanepadam(), "ṣaḍhoḥ kaḥ si" 8.2.41 iti ṣakārasya kakāraḥ. "ajukṣāmāhi" iti. mahiṅa. atha luggrahaṇaṃ kimartham(), yāvatā lopa ityanuvatrtata eva? ityāha--"lopa iti vatrtamāne" iti. yadi lopagrahaṇamanuvarttya lopo vidhīyate tat? "alo'ntyasya" 1.1.51 ityantyasya syāt(). ki tu sarvasyaiva bhavati; pratyayādarśanasya luksaṃjñāvidhānāt(). tasmāt? sarvasya ksasya lopo yathā syādityevamarthaṃ luggrahaṇaṃ kṛtam(). "vahrartham()" iti. uttamapuruṣadvivacanārthamityarthaḥ. vahirarthaḥ prayojanaṃ yasya tat? tathoktam(). athānyārthaṃ kasmānna bhavati? ityāha--"anyatra tu" ityādi. yadātmanepadaṃ dantyādi tatsarvaṃ jhalādyeva. tatrāntyasyaivākārasya lope kṛte "jhalo jhali" 8.2.26 iti sakārasaya lopeneṣṭaṃ sidhyatyeva. syādetat()--anyatrāpi lukā vinā na sidhyati; akāralopasya sakāralope katrtavye "acaḥ parasmin? pūrvavidhau" (1.1.57) iti sthānivadabhāvāditi? ata āha--"sthānivadbhāvo'pyakāralopasya nāsti" iti. kasmānnāsti? ityāha--"pūrvatrāsiddhe na sthānivat()" iti. tasmānnānyārthaṃ luggrahaṇam(), api tu vahrarthameva. atra hrajhalāditvāt? "jhalo jhali" 8.2.26 iti sakāralopo nāstīti na sidhyati. "nanu ca kriyamāṇe'pi luggrahaṇe vahau lukā na bhavitavyameva, adantyāditvāt(), na hi dantyauṣṭha()o vakāro dantyagrahaṇena guhrate? ityāha--"dantyauṣṭha()o'pi" ityādi. atraiva hetumāha--"yadi" ityādi. yadi dantyauṣṭhyau dakāro dantyagrahaṇena na gṛhret(), tadā tāvityevaṃ brāūyāt(), na dantya iti. tāvapyucyamāne sarvamiṣṭaṃ sidhyatyeva. na hi tadargādanyaddantyamātmanepadasyāsti. tasmāddantyauṣṭha()o'pi vakāro dantyagrahaṇena gṛhrate. tatredaṃ codyate--yaduktam()--"anyatra hrantyasyaiva lope kṛte "jhalo jhali" 8.2.26 iti sakāralopeneṣṭaṃ siddhyatyeveti, tadayuktam(); na hi "jhalo jhali" 8.2.26 ityanena sakāramātrasya lopo vidhiyate, kiṃ tarhi? sicaḥ, tathā hi tatraiva vakṣyati--"ayamapa sica eva lopaḥ"" iti? naitadasti; sijgrahaṇasya clyādeśasyopalakṣaṇārthatvācclertha ādeśastatsambandhina eva sakārasya lopo bhavatītyayaṃ tatrārtho veditavyaḥ॥

lugvā duhadihalihaguhāmātmanepade dantye 594, 7.3.73 eṣāṃ ksasya lugvā syāddantye taṅi. adugdha, adhukṣata॥

luṅastaṅi viśeṣamāha–lugvā duha. dantye taṅīti. dantyādau taṅītyarthaḥ. pratyayā'darśanatvātsarvādeśo'yaṃ luk. agūḍheti. aguh ta iti sthite prakriyāṃ darśayati–ḍhatvadhatvaṣṭutvaḍhalopadīrghā iti. aghukṣateti. ksalugabhāve ḍhatvabhaṣbhāvakatvaṣatvānīti bhāvaḥ. aghukṣātāmiti. cleḥ ksādeśe ksasya kittvena guṇahetutvā'bhāvādūttvā'bhāveḍhatvabhaṣbhāvakatvaṣatveṣu kṛteṣu `ksasyācī'tyantalope ataḥ paratvābhāvādāto ṅita iti na bhavatīti bhāvaḥ. aghukṣanteti. jhasya ajāditvā'bhāvāttasminpare ksasya antyalopā'bhāvādataḥ paratvā'bhāvādātmanepadeṣvata ityadādeśo na bhavati. kṛte tu jho'ntādeśe ksasyā'ntalopa iti bhāvaḥ. aghukṣathāḥ kāghukṣāthām aghukṣadhvam. aghukṣi. iti rūpāṇi siddhavatkṛtyāha– aguhvahīti. dantyādipratyayaparatvatksasya luṅi ajādipratyayā'bhāvādūttvā'bhāve rūpam. aghukṣāvahīti. kslugabhāve ḍhatvabhaṣbhāvakatvaṣatvāni, ato dīrghaśca. aghukṣāmahīti.dantyādipratyayaparatvā'bhāvānna ksaluk. itigūhatyantāḥ svaritetaḥ. ubhayapadina iti. ñittvāditi bhāvaḥ. śriñdhātuḥ seṭ. śiśriyaturiti. kittvānna guṇaḥ. iyaṅ śiśriyuḥ. śiśrayitha śiśriyathuḥ śiśriya. śiśrāya–śiśraya, śiśriyiva śiśriyima. śiśriye śiśriyāte śiśriyire. śiśrayiṣe śiśrayāthe śiśriyiḍhve– śiśriyidhve. śiśriyeśiśriyivahe śiśrayimahe. śrayiteti. śrayiṣyati śrayiṣyate. śrayatu śrayatām. aśrayat aśrayata. śrayet. śrīyāt. śrayiṣīṣṭa. luṅi viśeṣamāha- - ṇiśrīti. aśaśriyaditi. `caṅī'ti dvitvam. aśiśriyata. aśrayiṣyat aśrayiṣyata. bhṛñ dhāturaniṭ. bharatīti. bharate ityapi jñeyam. babhraturiti. kittvānna guṇaḥ. yaṇ. babhruḥ. thalādau `ekācaḥ' iti neṭ, kṛsṛbhṛvṛstudruruāuśruṣu liṭa\ufffdpi tanniṣedhasya pravṛtteḥ. thali `acastāsva'diti niṣedhācca, ṛdanteṣu bhāradvājamate'pi thali niṣedhācca. tadāha–babhartheti. babhrathuḥ babhra. babhāra-babhara. iti siddhavatkṛtyāha- - babhṛveti. babhṛma. babhre babhrāte babhrire. iti siddhavatkṛtyāha– babhṛṣe iti. babhrāthe babhṛḍhve. babhre babhṛvahe babhṛmahe.

lugvā duhadihalihaguhāmātmanepade dantye 202, 7.3.73 luṅastaṅi viśeṣamāha--lugvā duha. dantye taṅīti. dantyādau taṅītyarthaḥ. pratyayā'darśanatvātsarvādeśo'yaṃ luk. agūḍheti. aguh ta iti sthite prakriyāṃ darśayati--ḍhatvadhatvaṣṭutvaḍhalopadīrghā iti. aghukṣateti. ksalugabhāve ḍhatvabhaṣbhāvakatvaṣatvānīti bhāvaḥ. aghukṣātāmiti. cleḥ ksādeśe ksasya kittvena guṇahetutvā'bhāvādūttvā'bhāveḍhatvabhaṣbhāvakatvaṣatveṣu kṛteṣu "ksasyācī"tyantalope ataḥ paratvābhāvādāto ṅita iti na bhavatīti bhāvaḥ. aghukṣanteti. jhasya ajāditvā'bhāvāttasminpare ksasya antyalopā'bhāvādataḥ paratvā'bhāvādātmanepadeṣvata ityadādeśo na bhavati. kṛte tu jho'ntādeśe ksasyā'ntalopa iti bhāvaḥ. aghukṣathāḥ kāghukṣāthām aghukṣadhvam. aghukṣi. iti rūpāṇi siddhavatkṛtyāha-- aguhvahīti. dantyādipratyayaparatvatksasya luṅi ajādipratyayā'bhāvādūttvā'bhāve rūpam. aghukṣāvahīti. kslugabhāve ḍhatvabhaṣbhāvakatvaṣatvāni, ato dīrghaśca. aghukṣāmahīti.dantyādipratyayaparatvā'bhāvānna ksaluk. itigūhatyantāḥ svaritetaḥ. ubhayapadina iti. ñittvāditi bhāvaḥ. śriñdhātuḥ seṭ. śiśriyaturiti. kittvānna guṇaḥ. iyaṅ śiśriyuḥ. śiśrayitha śiśriyathuḥ śiśriya. śiśrāya--śiśraya, śiśriyiva śiśriyima. śiśriye śiśriyāte śiśriyire. śiśrayiṣe śiśrayāthe śiśriyiḍhve--śiśriyidhve. śiśriyeśiśriyivahe śiśrayimahe. śrayiteti. śrayiṣyati śrayiṣyate. śrayatu śrayatām. aśrayat aśrayata. śrayet. śrīyāt. śrayiṣīṣṭa. luṅi viśeṣamāha-- ṇiśrīti. aśaśriyaditi. "caṅī"ti dvitvam. aśiśriyata. aśrayiṣyat aśrayiṣyata. bhṛñ dhāturaniṭ. bharatīti. bharate ityapi jñeyam. babhraturiti. kittvānna guṇaḥ. yaṇ. babhruḥ. thalādau "ekācaḥ" iti neṭ, kṛsṛbhṛvṛstudruruāuśruṣu liṭa()pi tanniṣedhasya pravṛtteḥ. thali "acastāsva"diti niṣedhācca, ṛdanteṣu bhāradvājamate'pi thali niṣedhācca. tadāha--babhartheti. babhrathuḥ babhra. babhāra-babhara. iti siddhavatkṛtyāha-- babhṛveti. babhṛma. babhre babhrāte babhrire. iti siddhavatkṛtyāha-- babhṛṣe iti. babhrāthe babhṛḍhve. babhre babhṛvahe babhṛmahe.

dantye taṅīti. dantyādau taṅītyarthaḥ. adugdha. adhukṣata. adigdha. adhikṣata. alīḍha. alikṣatetyādi.

lugvā duhadihalihaguhāmātmanepade dantye 175, 7.3.73 dantye taṅīti. dantyādau taṅītyarthaḥ. adugdha. adhukṣata. adigdha. adhikṣata. alīḍha. alikṣatetyādi.