Kāśikāvṛttī1:
śā dhā sā hvā vyā ve pā ityeteṣam aṅgānāṃ yugāgamo bhavati ṇau parataḥ. śā niśāy
See More
śā dhā sā hvā vyā ve pā ityeteṣam aṅgānāṃ yugāgamo bhavati ṇau parataḥ. śā niśāyayati.
chā avacchāyayati. sā avasāyayati. hvā hvāyayati. vyā saṃvyāyayati. ve vāyayasti. pā
pāyayati. pāgrahaṇe pai ovai śoṣaṇe ityasya api iha grahaṇam icchanti. pā rakṣaṇe
ityasya lugvikaraṇatvān na bhavati. lugāgamastu tasya vaktavyaḥ. pālayati. dhūñprīñor
lugvaktavyaḥ. dhūnayati. prīṇayati. ete 'pi pūrvāntā eva kriyante, tena nyaśīśayat,
apīpalat, adūdhunat, apipriṇatiti upadhāhrasvatvaṃ bhavati. śāchāsāhvāvyāvepāṃ
kṛtātvānāṃ grahaṇaṃ pukaḥ prāptimākhyātum. kim etasya ākhyāne prayojanam?
etasmin prakaraṇe lakṣaṇapratipadoktaparibhāṣā na asti ityupadiśyate. tena adhyāpayati,
jāpayati ityevam ādi siddhaṃ bhavati.
Kāśikāvṛttī2:
śācchāsāhvāvyāvepāṃ yuk 7.3.37 śā dhā sā hvā vyā ve pā ityeteṣam aṅgānāṃ yugāga
See More
śācchāsāhvāvyāvepāṃ yuk 7.3.37 śā dhā sā hvā vyā ve pā ityeteṣam aṅgānāṃ yugāgamo bhavati ṇau parataḥ. śā niśāyayati. chā avacchāyayati. sā avasāyayati. hvā hvāyayati. vyā saṃvyāyayati. ve vāyayasti. pā pāyayati. pāgrahaṇe pai ovai śoṣaṇe ityasya api iha grahaṇam icchanti. pā rakṣaṇe ityasya lugvikaraṇatvān na bhavati. lugāgamastu tasya vaktavyaḥ. pālayati. dhūñprīñor lugvaktavyaḥ. dhūnayati. prīṇayati. ete 'pi pūrvāntā eva kriyante, tena nyaśīśayat, apīpalat, adūdhunat, apipriṇatiti upadhāhrasvatvaṃ bhavati. śāchāsāhvāvyāvepāṃ kṛtātvānāṃ grahaṇaṃ pukaḥ prāptimākhyātum. kim etasya ākhyāne prayojanam? etasmin prakaraṇe lakṣaṇapratipadoktaparibhāṣā na asti ityupadiśyate. tena adhyāpayati, jāpayati ityevam ādi siddhaṃ bhavati.
Nyāsa2:
śācchāsāhvāvyāvepāṃ yuk?. , 7.3.37 "śo tanūkaraṇe" (dhā.pā.1145), &quo
See More
śācchāsāhvāvyāvepāṃ yuk?. , 7.3.37 "śo tanūkaraṇe" (dhā.pā.1145), "cho chedane" (dhā.pā.1146), "ṣo'ntakarmaṇi" (dhā.pā.1147), "hveñ? spardhāyām()" (dhā.pā.1008), "vyeñ? saṃvaraṇe" (dhā.pā.1007), "veñ? tantusantāne" (dhā.pā.1006), "pā pāne" (dhā.pā.925), "pai ovai śoṣaṇe" (dhā.pā.920,921)-iti dvayorapi. eṣāmākārāntatvāt? puki prāpte yuko vidhānam(). "niśāyayati" ityādi. "ādeca upadeśe'śiti" 6.1.44 ityāttvam(). "pāgraṇe" "pai ovai śoṣaṇe" ityetasyāpi grahaṇamijchanti" iti. yatra hrasya grahaṇaṃ neṣyate, tatra pibaterityāha; yathā--"lopaḥ pibaterīcca" 7.4.4 iti bhāvaḥ. atha "pā rakṣaṇe" (dhā.pā.1056) ityasyāpi grahaṇaṃ kasmānna bhavati? ityāha--"pā rakṣaṇa ityasya tu" ityādi.
"lugāgamastu tasya vaktavyaḥ" iti. nanu ca "pāla rakṣaṇe" (dhā.pā.1609) iti curādau paṭha()te, tasya pālayatīti bhaviṣyati? satyametata; pukastu nivṛttyartho lugāgama upasaṃkhyāyate, anyathā hi pāteḥ pāyayatīti syāt().
"dhūñprīñornugvaktavyaḥ" iti. "dhūñ? kampane" (dhā.pā.1835), "prīñ? tarpaṇe" (dhā.pā.1836) iti--etayornugvaktavyaḥ, vyākhyeya ityarthaḥ. tatredaṃ vyākhyānam()--dhūñ? vidhūnane" (dhā.pā.1398), "tṛpa prīṇane" (dhā.pā.1195) iti nipātanādetayorlugbhaviṣyatīti.
"ete'pi" iti. yugādayaḥ. niśāyayatītyādiṣu "ādeca upadeśe'śiti" 6.1.44 ityāttvam. nyaśīśayadityādīni adīdapadityanena tulyāni, pūrvavalluṅādīni vidhāya vyutpādyāni. "adūdhanat()" iti. anakārāntatvādiha sanvadbhāvo'bhyāsasya nāstīti. "apipriṇat()" ityatrāpyalaghutvāddīrghatvaṃ nāsti.
nanu ca śācchāsāhvāvyāḥ--ityeta ejantā gaṇe paṭha()nte, tatkathameṣāṃ kṛtāttvānāṃ grahaṇam()? ityāha--"śācchāsāhvā"["śāhvetyādi"---mudritapāṭhaḥ] ityādi. kathaṃ panaḥ kṛtāttvānāṃ grahaṇena pukaḥ prāptirākhyāyate? ākārāntānāṃ pugvidhānāt(). "adhyāpayati" ityādinā jñāpasya prayojanaṃ darśayati. adhyāpayatīti "kroṅjīnāṃ ṇau" 6.1.47 itvāttvam(). ādiśabdena jāpayatītyādīnāṃ grahaṇam(). yadu pukaḥ prāptimākhyātuṃ śāprabhṛtīnāṃ kṛtāttvānāṃ garahaṇaṃ kṛtam(), tadā veño'pi kṛtāttvasyaiva grahaṇaṃ yuktam()? naivaṃ śakyam(), vetyucyamāne "pai ovai śoṣaṇe" (dhā.pā.920,921) ityasyāpi grahaṇaṃ syāt(). tasmādakṛtāttvasyaiva veño grahaṇaṃ yuktam()॥
Bālamanoramā1:
śācchāsā. `śo tanūkaraṇe, `cho chedane', `ṣo antakarmaṇiṭa, `hveñ spardhāy Sū #413
See More
śācchāsā. `śo tanūkaraṇe, `cho chedane', `ṣo antakarmaṇiṭa, `hveñ spardhāyāṃ
śabde ca', `vyeñ saṃvaraṇe', eṣāṃ kṛtāttvanirdeśaḥ. `veñ tantusaṃtāne' `pā pāne
bhvādiḥ. eṣāṃ dvandvātṣaṣṭhībahuvacanāt. ṇau pare iti. śe,phūraṇamidam.
ādantalakṣaṇapuko'pavādaḥ. yuki kakāra it. ukāra uccāraṇārthaḥ. kittvādantāgamaḥ. atra
`lugvikaraṇā'lugvikaraṇayoralugvikaraṇasya grahaṇa'miti vacanāt `pā rakṣaṇe' iti na
gṛhrate. tasyatu pālayatīti rūpamanupadameva vakṣyati. śāyayatīti. luṅi aśīśayat.
chāyayatīti. acicchayat. sāyayatīti. asīṣayat. hvāyayatīti. luṅi tu viśeṣo vakṣyate.
vyāyayatīti. avivyayat. vāyayati. avīvayat. pāyayati. luṅi tu viśeṣo
vakṣyate.
Bālamanoramā2:
śācchāsāhvāvyāvepāṃ yuk 413, 7.3.37 śācchāsā. "śo tanūkaraṇe, "cho che
See More
śācchāsāhvāvyāvepāṃ yuk 413, 7.3.37 śācchāsā. "śo tanūkaraṇe, "cho chedane", "ṣo antakarmaṇiṭa, "hveñ spardhāyāṃ śabde ca", "vyeñ saṃvaraṇe", eṣāṃ kṛtāttvanirdeśaḥ. "veñ tantusaṃtāne" "pā pāne bhvādiḥ. eṣāṃ dvandvātṣaṣṭhībahuvacanāt. ṇau pare iti. śe,phūraṇamidam. ādantalakṣaṇapuko'pavādaḥ. yuki kakāra it. ukāra uccāraṇārthaḥ. kittvādantāgamaḥ. atra "lugvikaraṇā'lugvikaraṇayoralugvikaraṇasya grahaṇa"miti vacanāt "pā rakṣaṇe" iti na gṛhrate. tasyatu pālayatīti rūpamanupadameva vakṣyati. śāyayatīti. luṅi aśīśayat. chāyayatīti. acicchayat. sāyayatīti. asīṣayat. hvāyayatīti. luṅi tu viśeṣo vakṣyate. vyāyayatīti. avivyayat. vāyayati. avīvayat. pāyayati. luṅi tu viśeṣo vakṣyate.
Tattvabodhinī1:
śāschāsā. `śo tanūkaraṇe'. `cho chedane'. `ṣo'ntakarmaṇi39;. `h?ve Sū #361
See More
śāschāsā. `śo tanūkaraṇe'. `cho chedane'. `ṣo'ntakarmaṇi'. `h?veñ spardhāyām'.
`vyeñ? saṃvaraṇe'. `veñ tantusaṃtāne'. pā pāne'. `lugvikaramā'lugvikaraṇe'ti
paribhāṣayā `pā rakṣaṇe' iti neha gṛhrate. tasya tu pālayatīti rūpamanupadaṃ vakṣyati.
śāyayati. aśīśayat. chāyayati. acicchayat. sāyayati. asīṣayat. hvāyayati. avihvayat.
vyāyayati. avivyayat. vāyayati. avīvayat. pāyayati. apīpayat. iha śācchāsādīnāṃ
kṛtātvānāṃ nirdeśaḥ pukaḥ prā\ufffdpta dhvanayitum. tatprayojanaṃ
tvasminprakaraṇe lakṣamapratipadoktaparibhāṣāyā apravṛttiḥ. tena dhyāpayati,
krāpayatītyādi siddham.
Tattvabodhinī2:
śācchāsāhvāvyāvepāṃ yuk 361, 7.3.37 śāschāsā. "śo tanūkaraṇe". "c
See More
śācchāsāhvāvyāvepāṃ yuk 361, 7.3.37 śāschāsā. "śo tanūkaraṇe". "cho chedane". "ṣo'ntakarmaṇi". "h()veñ spardhāyām". "vyeñ? saṃvaraṇe". "veñ tantusaṃtāne". pā pāne". "lugvikaramā'lugvikaraṇe"ti paribhāṣayā "pā rakṣaṇe" iti neha gṛhrate. tasya tu pālayatīti rūpamanupadaṃ vakṣyati. śāyayati. aśīśayat. chāyayati. acicchayat. sāyayati. asīṣayat. hvāyayati. avihvayat. vyāyayati. avivyayat. vāyayati. avīvayat. pāyayati. apīpayat. iha śācchāsādīnāṃ kṛtātvānāṃ nirdeśaḥ pukaḥ prā()pta dhvanayitum. tatprayojanaṃ tvasminprakaraṇe lakṣamapratipadoktaparibhāṣāyā apravṛttiḥ. tena dhyāpayati, krāpayatītyādi siddham.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents