Kāśikāvṛttī1:
ardhāt parasya parimāṇākārasya vṛddhir na bhavati, pūrvasya tu vā bhavati taddhi
See More
ardhāt parasya parimāṇākārasya vṛddhir na bhavati, pūrvasya tu vā bhavati taddhite ñiti,
ṇiti, kiti ca parataḥ. ardhaprasthikaḥ, ārdhaprasthikaḥ. ardhakaṃsikaḥ, ārdhakaṃsikaḥ. ataḥ
iti kim? ārdhakauḍavikaḥ. taparakaraṇaṃ kim? iha mā bhūt, ardhakhāryāṃ bhavā ardhakhārī. kiṃ
ca syāt? ardhakhārī bhāryā yasya ardhakhārībhāryaḥ, vṛddhinimittasya ca taddhitasya
araktavikāre 6-3-39 iti puṃvadbhāvapratiṣedho na syāt. yatra hi taddhite vṛddhiḥ
pratiṣidhyate, sa vṛddhinimittaṃ na bhavati iti puṃvadbhāvo na pratiṣidhyate, yathā
vaiyākaraṇī bhāryā asya vaiyākaraṇabhāryaḥ iti.
Kāśikāvṛttī2:
nātaḥ parasya 7.3.27 ardhāt parasya parimāṇākārasya vṛddhir na bhavati, pūrvasy
See More
nātaḥ parasya 7.3.27 ardhāt parasya parimāṇākārasya vṛddhir na bhavati, pūrvasya tu vā bhavati taddhite ñiti, ṇiti, kiti ca parataḥ. ardhaprasthikaḥ, ārdhaprasthikaḥ. ardhakaṃsikaḥ, ārdhakaṃsikaḥ. ataḥ iti kim? ārdhakauḍavikaḥ. taparakaraṇaṃ kim? iha mā bhūt, ardhakhāryāṃ bhavā ardhakhārī. kiṃ ca syāt? ardhakhārī bhāryā yasya ardhakhārībhāryaḥ, vṛddhinimittasya ca taddhitasya araktavikāre 6.3.38 iti puṃvadbhāvapratiṣedho na syāt. yatra hi taddhite vṛddhiḥ pratiṣidhyate, sa vṛddhinimittaṃ na bhavati iti puṃvadbhāvo na pratiṣidhyate, yathā vaiyākaraṇī bhāryā asya vaiyākaraṇabhāryaḥ iti.
Nyāsa2:
nātaḥ parasya. , 7.3.27 pūrveṇa parimāṇasya vṛddhirucyamānā akārasyācamādeḥ prāp
See More
nātaḥ parasya. , 7.3.27 pūrveṇa parimāṇasya vṛddhirucyamānā akārasyācamādeḥ prāpnotīti pratiṣidhyate. pūrvapadasya tu vikalpo bhavatyeva; pūrvasya tvityanuvṛtteḥ. "ārdhaprasthikaḥ" iti. "ardhaṃ napuṃsakam()" 2.2.2 iti samāsaḥ, pūrvavat? pratyayaḥ.
"kiñca syāt()" iti. evaṃ manyate--ākāro hi vṛddhimāneva, tatara nāsti viśeṣaḥ satyasati vā vṛddhiparatiṣedhe, tadeva rūpam(), ato'satyapi taparakaraṇe naiva kiñcidaniṣṭamāpadyata iti. "vṛddhinimittasya" ityādi. yasati taparakaraṇe tatkālārthe yadaniṣṭamāpadyate taddarśayati. kiṃ punaḥ kāraṇaṃ puṃvadbhāvapratiṣedho na syāt()? ityata āha--"yatra hi" ityādi. vṛdiṃ()dha kurvanneva hi taddhito vṛddhinimittaṃ bhavati. tasmādyatra taddhite vṛddhipratiṣedhaḥ kriyate sa vṛddhenimittaṃ na bhavati. tena vṛddhinimittasya taddhitasya puṃvadbhāvo na pratiṣidhyata iti puṃvadbhāvaḥ syāt(). kva? "yathā" ityādi. "vaiyākaraṇī bhāryā'sya" iti. vṛddhipratiṣedhaḥ punaratra "na yvābhyām()" 7.3.3 ityādinā. atha parasyeti kimarthaṃ, pūrvasya mā bhūditi? naitadasti; ata iti viśeṣaṇopādānasāmathryāt? pūrvasya na bhaviṣyati. na hi pūrvasyārdhaśabdasyāto'nyo vṛddhimāk? sambhavati, "pūrvasya tu vā" 7.3.26 iti ca vikalpaśāsanamanarthakaṃ syāt(), yadi tasya pratiṣedhaḥ syāt(). idaṃ tarhi prayojanam()--tadantavidhirmā bhūditi? tadantadidhau satīhāpi pratiṣedhaḥ syāt()--ardhadrauṇikamiti. pūrvastu vidhiḥ--ardhena muṣṭinā krotamardhamauṣṭikam(), ārdhamauṣṭikamityevamarthaḥ syāt(), paragrahaṇe tu sati yadardhāt? paramanantaraṃ tadevāśritaṃ bhavatīti nāsti tadantavidhiprasaṅgaḥ॥
Bālamanoramā1:
nātaḥ parasya. parimāṇā'kārasyeti. parimāṇavācakāvayavasya akārasyetyarthaḥ.
pū Sū #1663
See More
nātaḥ parasya. parimāṇā'kārasyeti. parimāṇavācakāvayavasya akārasyetyarthaḥ.
pūrvapadasya tu veti. pūrvapadasyāderacastu vṛddhirvetyarthaḥ. ārdhakauḍavikamiti.
ardhakuḍabena krītamityarthaḥ. `tena krīta'miti ṭhañ. atra kuḍavaśabdasya
parimāṇaviśeṣavācina āderacorakāratvā'bhāvānna vṛddhiniṣedhaḥ. kintu
`ardhātparimāṇasya'tyuttarapadavṛddhiriti bhāvaḥ. taparaḥ kimiti. dīrghasyākārasya
vṛddhiniṣedhe phalā'bhāvāddhrasvasyeti siddhamiti praśnaḥ. ardhakhārīti. niṣedho na
syāditi. pūrvapadasya vṛddhyabhāvapakṣe vṛdiṃ?dha prati phalopahitanimittatvā'bhāvāditi
bhāvaḥ. pūrvapadasya vṛddhipakṣe tu vṛdiṃ?dha prati phalopahitanimittatvasattvāt
syādeva uttarapadākārasya vṛddhiniṣedhe'pi puṃvattvaniṣedhaḥ. parimāṇāntasyetyārabhyā
etadantaṃ sāptamikam. atha prakṛtaṃ pāñcamikam.
Bālamanoramā2:
nā'taḥ parasya 1663, 7.3.27 nātaḥ parasya. parimāṇā'kārasyeti. parimāṇavācakāvay
See More
nā'taḥ parasya 1663, 7.3.27 nātaḥ parasya. parimāṇā'kārasyeti. parimāṇavācakāvayavasya akārasyetyarthaḥ. pūrvapadasya tu veti. pūrvapadasyāderacastu vṛddhirvetyarthaḥ. ārdhakauḍavikamiti. ardhakuḍabena krītamityarthaḥ. "tena krīta"miti ṭhañ. atra kuḍavaśabdasya parimāṇaviśeṣavācina āderacorakāratvā'bhāvānna vṛddhiniṣedhaḥ. kintu "ardhātparimāṇasya"tyuttarapadavṛddhiriti bhāvaḥ. taparaḥ kimiti. dīrghasyākārasya vṛddhiniṣedhe phalā'bhāvāddhrasvasyeti siddhamiti praśnaḥ. ardhakhārīti. niṣedho na syāditi. pūrvapadasya vṛddhyabhāvapakṣe vṛdiṃ()dha prati phalopahitanimittatvā'bhāvāditi bhāvaḥ. pūrvapadasya vṛddhipakṣe tu vṛdiṃ()dha prati phalopahitanimittatvasattvāt syādeva uttarapadākārasya vṛddhiniṣedhe'pi puṃvattvaniṣedhaḥ. parimāṇāntasyetyārabhyā etadantaṃ sāptamikam. atha prakṛtaṃ pāñcamikam.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents