Kāśikāvṛttī1:
saṅkhyāyā uttarapadasya saṃvatsaraśabdasya saṅkhyāyāśca acāmāderacaḥ sthāne vṛdd
See More
saṅkhyāyā uttarapadasya saṃvatsaraśabdasya saṅkhyāyāśca acāmāderacaḥ sthāne vṛddhir
bhavati taddhite ñiti, ṇiti, kiti ca parataḥ. dvau saṃvatsarābadhīṣṭo bhṛto bhūto bhāvī vā
dvisāṃvatsarikaḥ. saṅkhyāyāḥ dve ṣaṣṭī adhīṣṭo bhṛto bhūto bhāvī vā dviṣāṣṭikaḥ.
dvisāptatikaḥ. dviṣaṣṭhyādiśabdo varṣeṣu saṃkhyeyeṣu vartamānaḥ kālādhikāravihitaṃ
pratyayam utpādayati. parimāṇāntasya asaṃjñāśāṇayoḥ 7-3-17 ityeva siddhe
saṃvatsaragrahaṇam parimāṇagrahaṇe kālaparimāṇasya agrahaṇārtham. tena dvaisamikaḥ, traisamikaḥ
iti uttarapadavṛddhir na bhavati. dvivarṣā, trivarṣā māṇavikā iti aparimāṇabistācita
iti paryudāso na bhavati.
Kāśikāvṛttī2:
saṅkhyāyāḥ saṃvatsarasaṅkhyasya ca 7.3.15 saṅkhyāyā uttarapadasya saṃvatsaraśab
See More
saṅkhyāyāḥ saṃvatsarasaṅkhyasya ca 7.3.15 saṅkhyāyā uttarapadasya saṃvatsaraśabdasya saṅkhyāyāśca acāmāderacaḥ sthāne vṛddhir bhavati taddhite ñiti, ṇiti, kiti ca parataḥ. dvau saṃvatsarābadhīṣṭo bhṛto bhūto bhāvī vā dvisāṃvatsarikaḥ. saṅkhyāyāḥ dve ṣaṣṭī adhīṣṭo bhṛto bhūto bhāvī vā dviṣāṣṭikaḥ. dvisāptatikaḥ. dviṣaṣṭhyādiśabdo varṣeṣu saṃkhyeyeṣu vartamānaḥ kālādhikāravihitaṃ pratyayam utpādayati. parimāṇāntasya asaṃjñāśāṇayoḥ 7.3.17 ityeva siddhe saṃvatsaragrahaṇam parimāṇagrahaṇe kālaparimāṇasya agrahaṇārtham. tena dvaisamikaḥ, traisamikaḥ iti uttarapadavṛddhir na bhavati. dvivarṣā, trivarṣā māṇavikā iti aparimāṇabistācita iti paryudāso na bhavati.
Nyāsa2:
saṃkhyāyāḥ saṃvatsarasaṃkhyasya ca. , 7.3.15 "dvisāṃvatsarikaḥ" iti. p
See More
saṃkhyāyāḥ saṃvatsarasaṃkhyasya ca. , 7.3.15 "dvisāṃvatsarikaḥ" iti. pūrvavat? taddhitārthe samāsaḥ. tataḥ prāgvatīyaṣṭhañ().
"dviṣāṣṭikaḥ, dvisāptatikaḥ" iti. nanu ca "tamadhīṣṭo bhṛto bhṛto bhāvī" 5.1.79 ityatra kālāditi. 5.1.77 vatrtate, na dviṣaṣṭa()ādiḥ kālaśabdaḥ, kiṃ tarhi? saṃkhyāśabdaḥ, tatkathaṃ kālādhikāravihitaṃ pratyayamutpādayati? ityāha--"dviṣaṣṭa()ādiśabdaḥ" ityādi. kālavāciśabdastatra kālagrahaṇena gṛhrate, dviṣaṣṭa()ādiśabdo hi yadā varṣeṣu saṃkhyeyeṣu vatrtate, tadā kālavācitvāt? kālaśbdo bhavati. tataḥ kālādhikārīyaṃ pratyayamutyādayati.
atha saṃvatsaragrahaṇaṃ kimartham(), yāvataḥ "parimāṇāntasyāsaṃjñāśāṇayoḥ" 7.3.17 ityatra parimāṇaśabdena paricchedahetumātra gṛhrate, na tu prasthādivadārohapariṇāhaparicchedahetuḥ, anyathā hi śāṇapratiṣedho'narthakaḥ syāt(), na hi śāṇaḥ parimāṇamārohaparaṇāhaparicchedahetuḥ, ataḥ kālo'pi paricchedaheturbhavati, tataśca so'pi parimāṇamiti saṃvatsaraśabdasya "parimāṇasyāsaṃjñāśāṇayoḥ" (7.3.17) ityeva siddham()? iti codyanirāsāyāha--"saṃvatsaragrahaṇam()" ityādi. parimāṇagrahaṇena kālaparimāṇasya grahaṇaṃ mā bhūdityevamarthaṃ saṃvatsaragrahaṇam(). saṃvatsaragrahaṇenāsāvartho jñāpyate--"parimāṇagrahaṇe kālaparimāṇagrahaṇaṃ na bhavati" iti. tataśca yatra parimāṇagrahaṇaṃ tatra kalaparimāṇaṃ na gṛhrate. "tena" ityādinā parimāṇagrahaṇe kālaparimāṇasyāgrahaṇe sati yadiṣṭaṃ sidhyati taddarśayati. "uttarapadavṛddhirana bhavati" iti. "parimāṇāntasya" 7.3.17 ityādinā. "dvivarṣā" iti. dve varṣe bhṛto bhūto bhāvī vā, pūrvavaṭṭhak, tasya "varṣālluk()" 5.1.87 ityanuvatrtamāne "cittavati nityam()" 5.1.88 iti luk(). "paryudāso na bhavati" iti. ṅīppratiṣedhe katrtavye tena pratiṣedhaḥ. pravatrtata eveti "dvigoḥ" 4.1.21 iti ṅībna bhavati॥
Bālamanoramā1:
ṭhañi tvādivṛddhau prāptāyāṃ–saṃkhyāyāḥ saṃvatsara. ādivṛddhiprakaraṇe
`uttarap Sū #1729
See More
ṭhañi tvādivṛddhau prāptāyāṃ–saṃkhyāyāḥ saṃvatsara. ādivṛddhiprakaraṇe
`uttarapadasye'tyadhikāre idaṃ sūtram. saṃvatsaraścasaṅkhyā ceti samāhāradvandvāt
ṣaṣṭhī. saṃkhyāyā uttarapadasyeti. saṃkhyāyāḥ parasya
saṃvatsarasaṃkhyasyottarapadasyetyarthaḥ. nanvatra saṃvatsaragrahaṇaṃ vyarthaṃ, saṃvatsarasya
dvādaśamāsaparimāṇatayā `parimāṇāntasyā'saṃjñāśāṇayo'rityeva siddherityata āha–
parimāṇāntasyetyeveti.
Bālamanoramā2:
saṅkhyāyāḥ saṃvatsara saṅkhyasya ca 1729, 7.3.15 ṭhañi tvādivṛddhau prāptāyāṃ--s
See More
saṅkhyāyāḥ saṃvatsara saṅkhyasya ca 1729, 7.3.15 ṭhañi tvādivṛddhau prāptāyāṃ--saṃkhyāyāḥ saṃvatsara. ādivṛddhiprakaraṇe "uttarapadasye"tyadhikāre idaṃ sūtram. saṃvatsaraścasaṅkhyā ceti samāhāradvandvāt ṣaṣṭhī. saṃkhyāyā uttarapadasyeti. saṃkhyāyāḥ parasya saṃvatsarasaṃkhyasyottarapadasyetyarthaḥ. nanvatra saṃvatsaragrahaṇaṃ vyarthaṃ, saṃvatsarasya dvādaśamāsaparimāṇatayā "parimāṇāntasyā'saṃjñāśāṇayo"rityeva siddherityata āha--parimāṇāntasyetyeveti.
Tattvabodhinī1:
uttarapadavṛddhirneti. etaccopalakṣaṇam. `dvivarṣā'ityatra `dvigo'rit Sū #1336
See More
uttarapadavṛddhirneti. etaccopalakṣaṇam. `dvivarṣā'ityatra `dvigo'riti
ṅīnbabhavati. parimāṇaparyudāsena paryudāsā'bāvāt `aparimāṇabistācite'tīha
niṣedhapravṛtteḥ. dvivarṣe bhṛte `tamadhīṣṭaḥ'iti ṭhañ.`varṣāllukca'iti luk.
`cittavati nitya'miti nityaluko vakṣyamāṇatvādacittavāniha pratyayārtha iti
pratyudāharati.
Tattvabodhinī2:
saṅkhyāyāḥ saṃvatsarasaṅkhyasya ca 1336, 7.3.15 uttarapadavṛddhirneti. etaccopal
See More
saṅkhyāyāḥ saṃvatsarasaṅkhyasya ca 1336, 7.3.15 uttarapadavṛddhirneti. etaccopalakṣaṇam. "dvivarṣā"ityatra "dvigo"riti ṅīnbabhavati. parimāṇaparyudāsena paryudāsā'bāvāt "aparimāṇabistācite"tīha niṣedhapravṛtteḥ. dvivarṣe bhṛte "tamadhīṣṭaḥ"iti ṭhañ."varṣāllukca"iti luk. "cittavati nitya"miti nityaluko vakṣyamāṇatvādacittavāniha pratyayārtha iti pratyudāharati.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents