1/13:idudbhyām āmvidhānam auttvasya paratvāt |*
2/13:idudbhyām ām vidheyaḥ |
3/13:śakaṭyām , paddhatyām , dhenvām iti |
4/13:kim punaḥ kāraṇam na sidhyati |
5/13:auttvasya paratvāt |
6/13:paratvāt auttvam prāpnoti |
7/13:yogavibhāgāt siddham |*
8/13:yogavibhāgaḥ kariṣyate |
9/13:ṅeḥ ām nadyāmnībhyaḥ |
10/13:tataḥ idudbhyām |
11/13:idudbhyām uttarasya ṅeḥ ām bhavati iti |
12/13:śakaṭyām , paddhatyām , dhenvām iti |
13/13:tataḥ aut at ca gheḥ

nadyantātābantād nītyetasmāt cottarasya ṅeḥ ām iti ayam ādeśo bhavati. kumāryām. gauryām. brahmabandhvām. dhībandhvām. āpaḥ – khaṭvāyām. bahurājāyām. kārīṣagandhyāyām. nī – rājanyām. senānyām. grāmaṇyām.

ṅerām nadyāmnībhyaḥ 7.3.116 nadyantātābantāt nī ityetasmāc ca uttarasya ṅeḥ ām ādeśo bhavati. kumāryām. gauryām. brahmabandhvām. dhībandhvām. āpaḥ khaṭvāyām. bahurājāyām. kārīṣagandhyāyām. nī rājanyām. senānyām.

ṅerāmnadyāmnībhyaḥ. , 7.3.116 "ṅeḥ" iti saptamyekavacanasya grahaṇam(). etacca "striyām()" ityevamādinirdeśādvijñāyate. "grāmaṇyām()" iti. grāmaṃ nayatīti "satsūdviṣa" 3.2.61 ityādinā kvip(), "agragrāmābhyāñca" iti ṇatvam(). "eranekācaḥ" 6.4.72 iti yaṇādeśaḥ. atha kumāryām(), khaṭvāyām(), sarvasyāmiti kathaṃ sidhyati, āmi kṛte "hyasvanadyāpo nuṭ()" (7.1.54) iti nuḍāgamena bhavitavyam()? naiṣa doṣaḥ; nuṭaḥ paratvādāṭ()--yāṭ()--syāṭo bhavanti. teṣa kṛteṣu nuṭaḥ prāptireva nāstīti, na hi dvayorādiliṅgayoḥ samuccaya upapadyate॥

ṅerāmnadyāmnībhyaḥ. āṅgatvātpratyayagrahaṇaparibhāṣayā ca tadantavidhimabhipretya āha–nadyantādityādinā. `ṅe'riti saptamyekavacanaṃ, vyākhyānāt. nanvāmi kṛte `hyasvanadyāpaḥ' iti nuṭi `yadāgamāḥ' iti nyāyena nāmo'pyāmgrahaṇena grahaṇāt `āṇnadyā' iti āḍāgamaḥ syādityāśaṅkya āha–iha paratvāditi. na ca kṛte'pyāḍāgame nuṭ kiṃ na syāditi vācyaṃ, vipratiṣedhena yadbādhitaṃ tadbādhitameve'ti nyāyāditi bhāvaḥ. śeṣamīpratyayānteti. vātapramīśabdasyāpi ivarṇāntadhātutvā'bhāvena ami śasi ṅau ca `eranekācaḥ' iti yaṇaḥ prātpyabhāvāditi bhāvaḥ. lakṣermuṭ ce'ti lakṣadhātorīpratyaye tasya muṭi ca lakṣmīśabdaḥ. lakṣmīmatikrānta iti vigrahe `atyādayaḥ krāntādyarthe' iti samāsaḥ. astrīpratyayāntatvānnopasarjanahyasvaḥ. aṅyantatvāditi. auṇādikapratyayāntatvāditi bāvaḥ. śeṣaṃ bahuśreyasīvaditi. `prathamaliṅgagrahaṇaṃ ce'ti nadītvāditi bhāvaḥ. atha dhātutvamāpanne kumārīśabde pum̐lliṅge śreyasīśabdādvailakṣaṇyaṃ darśayitumāha-kumārīmicchannityādinā. kyajantāditi. kumārīmātmana icchatītyarthe `supaḥ ātmanaḥ kya'jiti kyac. kacāvitau. `sana#ādyantā' iti kyajantasya dhātutvāttadavayavasupo'maḥ `supo dhātuprātipadikayo'riti luk. tataḥ kvip ce'ti kartari kvip. kapāvitau. ikāra uccāraṇārthaḥ. `ato lopaḥ,'`lopo vyoḥ' iti yalopaḥ. verapṛktasye'ti valopaḥ. `kumārī'ti rūpam. ācārakvibantāditi. kumārīvācaratītyarthe `sarvaprātipadikebhyaḥ kvibvā vaktavyaḥ' iti kvip. kapāvitau. `verapṛktasye'ti valopaḥ. `sanādyantāḥ' iti dhātutvātkartari kvip. tasya ca pūrvatkṛtsnalopaḥ. `kumārīti'rūpam. naca kvibarthaṃ prati kumārīśabdasya upasarjanatvāt `gostriyoḥ' iti hyasvaḥ śaṅkyaḥ, `gostriyo'rityatra śāstrīyopasarjanasyaiva grahaṇāt, kṛtrimā'kṛtrimayoḥ kṛtrimasyaiva grahaṇāt. halṅyābiti sulopa iti. naca kyajante kathaṃ sorlopaḥ, pūrvasmādvidhāvallopasyasthānivadbhāvāditi vācyaṃ, `kvau luptaṃ na sthāniva'diti niṣedhāditi bhāvaḥ.\t

ṅerāmnadyāmnībhyaḥ 268, 7.3.116 ṅerāmnadyāmnībhyaḥ. āṅgatvātpratyayagrahaṇaparibhāṣayā ca tadantavidhimabhipretya āha--nadyantādityādinā. "ṅe"riti saptamyekavacanaṃ, vyākhyānāt. nanvāmi kṛte "hyasvanadyāpaḥ" iti nuṭi "yadāgamāḥ" iti nyāyena nāmo'pyāmgrahaṇena grahaṇāt "āṇnadyā" iti āḍāgamaḥ syādityāśaṅkya āha--iha paratvāditi. na ca kṛte'pyāḍāgame nuṭ kiṃ na syāditi vācyaṃ, vipratiṣedhena yadbādhitaṃ tadbādhitameve"ti nyāyāditi bhāvaḥ. śeṣamīpratyayānteti. vātapramīśabdasyāpi ivarṇāntadhātutvā'bhāvena ami śasi ṅau ca "eranekācaḥ" iti yaṇaḥ prātpyabhāvāditi bhāvaḥ. lakṣermuṭ ce"ti lakṣadhātorīpratyaye tasya muṭi ca lakṣmīśabdaḥ. lakṣmīmatikrānta iti vigrahe "atyādayaḥ krāntādyarthe" iti samāsaḥ. astrīpratyayāntatvānnopasarjanahyasvaḥ. aṅyantatvāditi. auṇādikapratyayāntatvāditi bāvaḥ. śeṣaṃ bahuśreyasīvaditi. "prathamaliṅgagrahaṇaṃ ce"ti nadītvāditi bhāvaḥ. atha dhātutvamāpanne kumārīśabde pum̐lliṅge śreyasīśabdādvailakṣaṇyaṃ darśayitumāha-kumārīmicchannityādinā. kyajantāditi. kumārīmātmana icchatītyarthe "supaḥ ātmanaḥ kya"jiti kyac. kacāvitau. "sana#ādyantā" iti kyajantasya dhātutvāttadavayavasupo'maḥ "supo dhātuprātipadikayo"riti luk. tataḥ kvip ce"ti kartari kvip. kapāvitau. ikāra uccāraṇārthaḥ. "ato lopaḥ,""lopo vyoḥ" iti yalopaḥ. verapṛktasye"ti valopaḥ. "kumārī"ti rūpam. ācārakvibantāditi. kumārīvācaratītyarthe "sarvaprātipadikebhyaḥ kvibvā vaktavyaḥ" iti kvip. kapāvitau. "verapṛktasye"ti valopaḥ. "sanādyantāḥ" iti dhātutvātkartari kvip. tasya ca pūrvatkṛtsnalopaḥ. "kumārīti"rūpam. naca kvibarthaṃ prati kumārīśabdasya upasarjanatvāt "gostriyoḥ" iti hyasvaḥ śaṅkyaḥ, "gostriyo"rityatra śāstrīyopasarjanasyaiva grahaṇāt, kṛtrimā'kṛtrimayoḥ kṛtrimasyaiva grahaṇāt. halṅyābiti sulopa iti. naca kyajante kathaṃ sorlopaḥ, pūrvasmādvidhāvallopasyasthānivadbhāvāditi vācyaṃ, "kvau luptaṃ na sthāniva"diti niṣedhāditi bhāvaḥ.

ṅerām. `ṅe'riti saptamyekavacanasya grahaṇaṃ, `samānādhikaraṇe' `striyā'mityādinirdeśāt. āṭā nuḍvādhyata iti. āṭi kṛte tu punarna parvartate. `sakṛdgatau'iti nyāyāśrayaṇāditi bhāvaḥ. na sulopa iti. `lakṣermuṭ ce'tyaiṇādika īpratyayānto lakṣmīśabda ityupasarjanahyasvo'pi neti bodhyam. kumārīti. yadyapi kkibarthaṃ prati ṅyantasyopasarjanaratvādddhastatvaṃ prāptaṃ,tathāpi `gostriyoḥ'ityatra kṛtrimopasarjanatvaṃ gṛhrate na tvapradhānarūpamiti nātra hyasvaḥ pravartate. ataeva harītakyāḥ phalāni harītakya ityatrāpi hyasvo na bhavati. `luktaddhitalukī'tyatra tvapradhānarūpamupasarjanameva gṛhrate, natu kṛtrimopasarjanamasambhavāditi vakṣyāmaḥ.

ṅerāmnadyāmnībhyaḥ 230, 7.3.116 ṅerām. "ṅe"riti saptamyekavacanasya grahaṇaṃ, "samānādhikaraṇe" "striyā"mityādinirdeśāt. āṭā nuḍvādhyata iti. āṭi kṛte tu punarna parvartate. "sakṛdgatau"iti nyāyāśrayaṇāditi bhāvaḥ. na sulopa iti. "lakṣermuṭ ce"tyaiṇādika īpratyayānto lakṣmīśabda ityupasarjanahyasvo'pi neti bodhyam. kumārīti. yadyapi kkibarthaṃ prati ṅyantasyopasarjanaratvādddhastatvaṃ prāptaṃ,tathāpi "gostriyoḥ"ityatra kṛtrimopasarjanatvaṃ gṛhrate na tvapradhānarūpamiti nātra hyasvaḥ pravartate. ataeva harītakyāḥ phalāni harītakya ityatrāpi hyasvo na bhavati. "luktaddhitalukī"tyatra tvapradhānarūpamupasarjanameva gṛhrate, natu kṛtrimopasarjanamasambhavāditi vakṣyāmaḥ.