pūrvavarṣikam. aparavārṣikam. purvahaimanam. aparahaimanam. yatra pañcamīnirdeśo na asti je proṣṭhapadānām 7-3-18 ityevam ādau, tadartham uttarapadādhikāraḥ. pañcamīnirdeśeṣvapi vispaṣṭārtham, vṛddheśca vyapadeśārtham. uttarapadavṛddhau sarvaṃ ca 6-2-105 iti uttarapadādhikāre yā vṛddhiḥ ityevaṃ vijñāyate. avayavādṛtoḥ

vakṣyati avayavādṛtoḥ 7.3.11 pūrvavarṣikam. aparavārṣikam. purvahaimanam. aparahaimanam. yatra pañcamīnirdeśo na asti je proṣṭhapadānām 7.3.18 ityevam ādau, tadartham uttarapadādhikāraḥ. pañcamīnirdeśeṣvapi vispaṣṭārtham, vṛddheśca vyapadeśārtham. uttarapadavṛddhau sarvaṃ ca 6.2.105 iti uttarapadādhikāre yā vṛddhiḥ ityevaṃ vijñāyate. avayavādṛtoḥ 7.3.11. avayavavācinaḥ uttarasya ṛtuvācinaḥ uttarapadasya ca acāmādeḥ acaḥ vṛddhir bhavati taddhite ñiti, ṇiti, kiti ca parataḥ. pūrvavārṣikam. pūrvahaimanam. aparavārṣikam. aparahaimanam. pūrvaṃ varṣāṇām, aparaṃ varṣāṇām iti ekadeśisamāsaḥ. tatra bhavaḥ 4.3.53 ityetasiminnarthe varṣabhyaṣṭhak 4.3.18, hemantāc ca 4.3.21, sarvatra aṇ talopaśca 4.3.22 ityaṇ pratyayaḥ. tatra ṛtor vṛddhimadvidhau avayavātiti tadantavidhiḥ. avayavātiti kim? pūrvāsu varṣāsu bhavam paurvavarṣikam. kālāṭ ṭhañ 4.3.11 iti ṭhañ. avayavapūrvasya eva tadantavidhiḥ, na anyasya.

avayavādṛtoḥ. , 7.3.11 "ṛtoḥ" [nāsti--mu. pustake] iti. nedaṃ svarūpagrahaṇam(), kiṃ tarhi? arthagrahaṭhaṇam(). tathā hravayayavādityucyate, ṛtoścāyaṃ evāvayadhī bhavati. avayavithyenatau. vijñayamāne'rthanirdeśo'yaṃ vijñāyate, tataścāvayavavācinaḥ pūrvapadāduttarasyarttuvācinaḥ kāryaṃ vijñāyata ityāha--"avayavavācinaḥ" ityādi. "ekadeśisamāsaḥ" iti. pūrvāparādisūtreṇa 2.2.1. nanu grahaṭhaṇavatā prāptipadhekena tadantavidhiḥ (vyā.pa.89) pratiṣidhyate, tatkathaṃ varṣāhemantābhyāṃ pratyayo vidhīyamānastadantābhyāṃ lakṣyate? ityāha--"tatra ṛtī vṛddhimadvidhāvavayavānām()" iti. "paurvavarṣikaḥ" [paurvavārṣikam()--kāśikā] iti. pūrvāśca tā varṣāśceti viśeṣaṇasamāsaṃ kṛtvā bhavārthe taddhito vidheyaḥ. pūrvaśabdo'tra kālavācī, na tvavayavavācītyaṅgasyādivṛddhireva bhavatoti. athātrāpi tadantavidhinā ṭhak? kasmānna bhavapati? ityāha--"avayavapūrvasyaiva hi" ityādi॥

avayavādṛtoḥ. pūrvapadāditi. `parasye'ti śeṣaḥ. ṛtuvācina iti. `uttarapadasye'ti seṣaḥ. pūrvavārṣika iti. ṛtiviśeṣe varṇaśabdo nityastrīliṅgo bahuvacanāntaḥ. varṣāṇāṃ pūrvaṃ-pūrvavarṣāḥ, tatra jāta ityarthaḥ. pūrvāparādharottara'mityekadeśisamāsaḥ. aparahaimana iti. hemantasyāparam-aparahemantaḥ. tatra jātādirityarthaḥ. ekadeśisamāsaḥ. aparahaimana iti. hemantasyāparam–aparahemantaḥ. tatra jātādirityarthaḥ. ekadeśisamāsaḥ. `sarvatrāṇca talopaśce'tyaṇ, talopaśca, uttarapadādivṛddhiḥ. pūrvāsu varṣāsviti. `taddhitārtha' iti samāsaḥ. ādivṛddhireva, na tu uttarapadādi vṛddhiḥ, pūrvapadasya avayavavṛttitvā'bhāvāt. `varṣābhyaṣṭha'giti ṭhak, pratyayavidhau tadantavidhipratiṣedhāt, tatrāha–ṛtoriti. avayavavācakānāṃ śabdānāmupari sthitāṭṭatuvācakādvṛddhinimittakapratyayavidhāne kartavye tadantavidhirvācya ityarthakena `yena vidhi'riti sūtrabhāṣyasthitavacanena pūrvatra=pūrvamudāhmate udāharaṇe tadantavidhirityarthaḥ. tathāca pūrvavārṣika ityatra `pūrvahaimana' ityatra codāharaṇe `varṣābhyaṣṭha'giti ṭhak, `sarvatrāṇ ca talopaśce'tyaṇtalopau ca sidhyanti. iha tu neti. pratyudāharaṇe tu tadantavidhirnāsti. pūrvāsu varṣāsviti sāmānādhikaraṇyena pūrvaśabdasya avayavavṛttitvā'bhāvādityarthaḥ. tataśca pratyudāharaṇe `paurvavārṣika' ityatra `kālāṭṭhañi'ti ṭhañeva, natu ṭhak. svare viśeṣaḥ. paurvahemantika ityatrāpi ṭhañeveti bhāvaḥ.

avayavādṛtoḥ 1377, 7.3.11 avayavādṛtoḥ. pūrvapadāditi. "parasye"ti śeṣaḥ. ṛtuvācina iti. "uttarapadasye"ti seṣaḥ. pūrvavārṣika iti. ṛtiviśeṣe varṇaśabdo nityastrīliṅgo bahuvacanāntaḥ. varṣāṇāṃ pūrvaṃ-pūrvavarṣāḥ, tatra jāta ityarthaḥ. pūrvāparādharottara"mityekadeśisamāsaḥ. aparahaimana iti. hemantasyāparam-aparahemantaḥ. tatra jātādirityarthaḥ. ekadeśisamāsaḥ. aparahaimana iti. hemantasyāparam--aparahemantaḥ. tatra jātādirityarthaḥ. ekadeśisamāsaḥ. "sarvatrāṇca talopaśce"tyaṇ, talopaśca, uttarapadādivṛddhiḥ. pūrvāsu varṣāsviti. "taddhitārtha" iti samāsaḥ. ādivṛddhireva, na tu uttarapadādi vṛddhiḥ, pūrvapadasya avayavavṛttitvā'bhāvāt. nanu kathamiha "varṣābhyaṣṭha"giti ṭhak, pratyayavidhau tadantavidhipratiṣedhāt, tatrāha--ṛtoriti. avayavavācakānāṃ śabdānāmupari sthitāṭṭatuvācakādvṛddhinimittakapratyayavidhāne kartavye tadantavidhirvācya ityarthakena "yena vidhi"riti sūtrabhāṣyasthitavacanena pūrvatra=pūrvamudāhmate udāharaṇe tadantavidhirityarthaḥ. tathāca pūrvavārṣika ityatra "pūrvahaimana" ityatra codāharaṇe "varṣābhyaṣṭha"giti ṭhak, "sarvatrāṇ ca talopaśce"tyaṇtalopau ca sidhyanti. iha tu neti. pratyudāharaṇe tu tadantavidhirnāsti. pūrvāsu varṣāsviti sāmānādhikaraṇyena pūrvaśabdasya avayavavṛttitvā'bhāvādityarthaḥ. tataśca pratyudāharaṇe "paurvavārṣika" ityatra "kālāṭṭhañi"ti ṭhañeva, natu ṭhak. svare viśeṣaḥ. paurvahemantika ityatrāpi ṭhañeveti bhāvaḥ.

avayavādṛtoḥ. pūrvavārṣika ityādi. varṣāṇāṃ pūrvaḥ, hemantasyāpara iti vigrahe `pūrvāparādharottara'mityekadeśasamāsaḥ. pūrvāsviti. taddhitārthe samāsaḥ.\r\nṛtorvṛddhimadvidhāvavayavānam. ṛtorvṛddhimadvidhāviti. ṛtuvācinaḥ śabdādvṛddhinimittakapratyayavidhāne tadantavidhirvācyaḥ, sa cedṛtuvācī śabdo'vayavebhyaḥ para ityarthaḥ. pūrvatreti. `pūrvavāṣikaḥ'aparahemana'ityatra. tathā ca `varṣābyaṣṭhak', `sarvatrāṇca talopaśce'tyābhyāṃ krameṇa ṭhagaṇau bhavataḥ. vṛddhimadvidhau kiṃ?. pūrvaprāvṛṣam. `prāvṛṣa eṇyaḥ'ityatra tadantavidhyabhāvādiha ṛtvaṇeva. iha tviti. `paurvavarṣika'ityatra. tathā ceha–`kālāṭṭha'ñiti ṭhañeveti bhāvaḥ. avayavatvābhāvāditi. anyathā pūrvāsu varṣāsvita sāmānādhikaraṇyaṃ na saṅgaccheteti bhāvaḥ.

avayavādṛtoḥ 1082, 7.3.11 avayavādṛtoḥ. pūrvavārṣika ityādi. varṣāṇāṃ pūrvaḥ, hemantasyāpara iti vigrahe "pūrvāparādharottara"mityekadeśasamāsaḥ. pūrvāsviti. taddhitārthe samāsaḥ.ṛtorvṛddhimadvidhāvavayavānam. ṛtorvṛddhimadvidhāviti. ṛtuvācinaḥ śabdādvṛddhinimittakapratyayavidhāne tadantavidhirvācyaḥ, sa cedṛtuvācī śabdo'vayavebhyaḥ para ityarthaḥ. pūrvatreti. "pūrvavāṣikaḥ"aparahemana"ityatra. tathā ca "varṣābyaṣṭhak", "sarvatrāṇca talopaśce"tyābhyāṃ krameṇa ṭhagaṇau bhavataḥ. vṛddhimadvidhau kiṃ(). pūrvaprāvṛṣam. "prāvṛṣa eṇyaḥ"ityatra tadantavidhyabhāvādiha ṛtvaṇeva. iha tviti. "paurvavarṣika"ityatra. tathā ceha--"kālāṭṭha"ñiti ṭhañeveti bhāvaḥ. avayavatvābhāvāditi. anyathā pūrvāsu varṣāsvita sāmānādhikaraṇyaṃ na saṅgaccheteti bhāvaḥ.