akārāntasya aṅgasya dīrgho bhavati yañādau sārvadhātuke parataḥ. pacāmi, pacāvaḥ, pacāmaḥ. pakṣyāmi, pakṣyāvaḥ, pakṣyāmaḥ. ataḥ iti kim? cinuvaḥ. cinumaḥ. yañi iti kim? pacataḥ. pacathaḥ. sārvadhātuka ityeva, aṅganā. keśavaḥ. kecidatra tiṅi ityanuvartayanti, teṣāṃ bhavavāniti kvasau sārvadhātukadīrgho na bhavati.

ato dīrgho yañi 7.3.101 akārāntasya aṅgasya dīrgho bhavati yañādau sārvadhātuke parataḥ. pacāmi, pacāvaḥ, pacāmaḥ. pakṣyāmi, pakṣyāvaḥ, pakṣyāmaḥ. ataḥ iti kim? cinuvaḥ. cinumaḥ. yañi iti kim? pacataḥ. pacathaḥ. sārvadhātuka ityeva, aṅganā. keśavaḥ. kecidatra tiṅi ityanuvartayanti, teṣāṃ bhavavāniti kvasau sārvadhātukadīrgho na bhavati.

ato dīrgho yañi. , 7.3.101 taparakaraṇamuttarārtham(). khaṭvābhirityatra "bahuvacane jhalyet()" 7.3.103 ityettvaṃ mā bhūdityevamartham(). "aṅganā" iti. praśastānyaṅgānyasyāḥ santīti lomādinā 5.2.99 napratyayaḥ. "keśavaḥ" iti. keśā yasya santīti "keśād? vo'nyatarasyām()" 5.2.108 iti vapratyayaḥ. "kecidatra tiṅītyanuvatrtayanti" iti. "bhūsuvostiṅi" 7.3.88 ityataḥ. teṣāṃ bhavavāniti kvasau sārvadhātuke dīrghatvena na bhavitavyamiti; kvasoratiṅantatvāt(). "bhagavān()" iti. bhavaterliṭ(), kavasuḥ, "chandasyubhayathā" 3.4.117 iti tasya pakṣe sārvadhātukatvam(), tena "katrtari śap()" 3.1.68 bhavati, "sāntamahataḥ saṃyogasya" 6.4.10 iti dīrghaḥ, halṅyādisaṃyogāntalopau (6.1.68; 8.2.23). āditi vaktavye dīrghagrahaṇam()--dīrgha eva yathā syāt(), yadanyat? prāpnoti, tanmā bhūditi. kiñcānyat? prāpnoti? "vicāryamāṇānām()" 8.2.97, "anantarasyāpyekaikasya prācām()" "praśnākhyānayoḥ" 8.2.105 iti plutaḥ. atha prakṛto'jāgamaḥ kasmānna vidhīyate? tatrāpyakaḥ savarṇe dīrghatvena 6.1.97 vahīti "ksasyāci" 7.3.72 iti lopaḥ syāt(), atijarābhyāmityatrācīti jarasbhāvaḥ syāt(); tannivṛttyartha dīrghagrahamaṃ kṛtam(). sa cātra plutaḥ prasajyeta॥

ato'ṅgasya dīrgho yañādau sārvadhātuke. bhavāmi. bhavāvaḥ. bhavāmaḥ. sa bhavati. tau bhavataḥ. te bhavanti. tvaṃ bhavasi. yuvāṃ bhavathaḥ. yūyaṃ bhavatha. ahaṃ bhavāmi. āvāṃ bhavāvaḥ. vayaṃ bhavāmaḥ..

ato dīrgho yañi 392, 7.3.101 ato'ṅgasya dīrgho yañādau sārvadhātuke. bhavāmi. bhavāvaḥ. bhavāmaḥ. sa bhavati. tau bhavataḥ. te bhavanti. tvaṃ bhavasi. yuvāṃ bhavathaḥ. yūyaṃ bhavatha. ahaṃ bhavāmi. āvāṃ bhavāvaḥ. vayaṃ bhavāmaḥ॥

uttamapuruṣaikavacane'pi śapi guṇe avādeśe bhava-mi iti sthite -ato dīrgho yañi. `aṅgasye'tyadhikṛtamatā viśeṣyate. tadantavidhiḥ. `turustuśamyama' ityataḥ sārvadhātuka ityanuvṛttaṃ yañā viśeṣyate. tadādividhiḥ. tadāha– adantasyetyādinā. bhavāmīti. na ca bhūdhātorvihitalādeśaṃ prati bhūdhāturevā'ṅgaṃ , na tu bhaveti vikaraṇāntamiti vācyaṃ, `yasmātpratyayavidhistadādi pratyaye'ṅga'mityatra tadādigrahaṇena vikaraṇaviśiṣṭasyāpi aṅgatvāt. bhavāvaḥ bhavāma iti. lasya vasi masi ca śapi guṇe'vādeśe atodīrghe rutve visarge ca rūpe. `na vibhaktā' viti sasya nettvam. atha prathamamadhyamottamapuruṣavyavasthāmuktāṃ smārayitumāha– sa bhavatītyādi. `atha prahāse ce'ti sūtrasyodāharati–ehīti. sarveṣu bhuktavatsu bhoktumāgataṃ jāmātaraṃ prati parihāsāya pravṛttamidaṃ vākyam. bho jāmātaḥ ! ehi = āgaccha, `odanaṃ bhokṣye' iti tvaṃ manyase, naitadyuktamityarthaḥ. kutaityata āha–bhuktaḥ so'tithibhiriti. sa odano'tithibhirbhikṣita ityarthaḥ. atra bhujeruttamapuruṣe prāpte madhyamaḥ puruṣaḥ. manyetastu madhyamapuruṣe prāpte uttamaḥ puruṣaḥ. #etam eta ceti. he jāmātarau ! āgacchatam, `odanaṃ bhokṣyāvaha#e' iti manyethe iti, bho jāmātaraḥ ! `odanaṃ bhokṣyāmahe' iti manyadhve iti cārthaḥ. atrobhayatrāpi bhujeruttame prāpte madhyamaḥ. manyatestu madhyame prāpte uttamaḥ, dvitvabahutvayorekavacanaṃ vyācaṣṭe–manyasa ityādinā. anuvartata iti. `prahāse ceti sūtre' iti śeṣaḥ. etu bhavāniti. yuṣmadbhavatoḥ paryāyatvā'bhāvasyānupadamevoktatvāditi bhāvaḥ. iti laṭprakriyā.

ato dīrgho yañi 20, 7.3.101 uttamapuruṣaikavacane'pi śapi guṇe avādeśe bhava-mi iti sthite -ato dīrgho yañi. "aṅgasye"tyadhikṛtamatā viśeṣyate. tadantavidhiḥ. "turustuśamyama" ityataḥ sārvadhātuka ityanuvṛttaṃ yañā viśeṣyate. tadādividhiḥ. tadāha-- adantasyetyādinā. bhavāmīti. na ca bhūdhātorvihitalādeśaṃ prati bhūdhāturevā'ṅgaṃ , na tu bhaveti vikaraṇāntamiti vācyaṃ, "yasmātpratyayavidhistadādi pratyaye'ṅga"mityatra tadādigrahaṇena vikaraṇaviśiṣṭasyāpi aṅgatvāt. bhavāvaḥ bhavāma iti. lasya vasi masi ca śapi guṇe'vādeśe atodīrghe rutve visarge ca rūpe. "na vibhaktā" viti sasya nettvam. atha prathamamadhyamottamapuruṣavyavasthāmuktāṃ smārayitumāha-- sa bhavatītyādi. "atha prahāse ce"ti sūtrasyodāharati--ehīti. sarveṣu bhuktavatsu bhoktumāgataṃ jāmātaraṃ prati parihāsāya pravṛttamidaṃ vākyam. bho jāmātaḥ ! ehi = āgaccha, "odanaṃ bhokṣye" iti tvaṃ manyase, naitadyuktamityarthaḥ. kutaityata āha--bhuktaḥ so'tithibhiriti. sa odano'tithibhirbhikṣita ityarthaḥ. atra bhujeruttamapuruṣe prāpte madhyamaḥ puruṣaḥ. manyetastu madhyamapuruṣe prāpte uttamaḥ puruṣaḥ. #etam eta ceti. he jāmātarau ! āgacchatam, "odanaṃ bhokṣyāvaha#e" iti manyethe iti, bho jāmātaraḥ ! "odanaṃ bhokṣyāmahe" iti manyadhve iti cārthaḥ. atrobhayatrāpi bhujeruttame prāpte madhyamaḥ. manyatestu madhyame prāpte uttamaḥ, dvitvabahutvayorekavacanaṃ vyācaṣṭe--manyasa ityādinā. anuvartata iti. "prahāse ceti sūtre" iti śeṣaḥ. etu bhavāniti. yuṣmadbhavatoḥ paryāyatvā'bhāvasyānupadamevoktatvāditi bhāvaḥ. iti laṭprakriyā.

`turustuśamyamaḥ' iti sūtrātsārvadhātuka ityanuvartate. sārvadhātuke kiṃ ?. keśavaḥ aṅganā. `ata ā' iti vaktavye dīrghagrahaṇaṃ dīrgha eva yatā syādityevamartham. anyathā'pākṣīrodanaṃ devadatta !, nanu pacāmi borityatrānantyasyāpi praśnākhyānayoriti plutaḥ syāt. kecittu– `ata ā' diti suvacaṃ, taparakaraṇasāmathryādvikāranivṛttirbhavediti plutasyā'prasaṅgāt, udāttasthāne udātta ākāraḥ, anudāttasthāne'nudātta ākāra ityādi tu `sthāne'ntaratamaḥ' ityanenaiva siddham. ata eva `vṛṣākapyagnī'ti sūtre vṛṣākapiśabdo madhyodātta eka evodāttatvaṃ prayojayati, agnyādiṣu tu `sthāne'ntaratamaḥ' ityeva siddhamiti manoramādāvuktam. tataśca prayojanā'bhāvāttaparakaraṇamanaṇi vidhyarthamiti nāśahkanīyameva. yadi tu `halṅyābbhyaḥ' ityatra ā-ābitivat, `ata ā' ityatrāpi ā-ā iti praśleṣaḥ kriyate tadā taparakaraṇaṃ vināpīṣṭasiddhiratyāhuḥ॥ `prahāse ce'ti sūtrasyodāharaṇamāha– ehi manye iti. `odanaṃ bhokṣye' iti tvaṃ manyasa ityarthaḥ॥ etam eta veti. `etaṃ manye odanaṃ bhokṣyethe', `eta manye odanaṃ bhokṣyadhve' ityanvayaḥ. bhokṣyāvahe iti yuvāṃ manyethe, bhokṣyāmaha iti yūyaṃ manyadhve iti krameṇārthaḥ॥

ato dīrgho yañi 16, 7.3.101 "turustuśamyamaḥ" iti sūtrātsārvadhātuka ityanuvartate. sārvadhātuke kiṃ?. keśavaḥ aṅganā. "ata ā" iti vaktavye dīrghagrahaṇaṃ dīrgha eva yatā syādityevamartham. anyathā'pākṣīrodanaṃ devadatta !, nanu pacāmi borityatrānantyasyāpi praśnākhyānayoriti plutaḥ syāt. kecittu-- "ata ā" diti suvacaṃ, taparakaraṇasāmathryādvikāranivṛttirbhavediti plutasyā'prasaṅgāt, udāttasthāne udātta ākāraḥ, anudāttasthāne'nudātta ākāra ityādi tu "sthāne'ntaratamaḥ" ityanenaiva siddham. ata eva "vṛṣākapyagnī"ti sūtre vṛṣākapiśabdo madhyodātta eka evodāttatvaṃ prayojayati, agnyādiṣu tu "sthāne'ntaratamaḥ" ityeva siddhamiti manoramādāvuktam. tataśca prayojanā'bhāvāttaparakaraṇamanaṇi vidhyarthamiti nāśahkanīyameva. yadi tu "halṅyābbhyaḥ" ityatra ā-ābitivat, "ata ā" ityatrāpi ā-ā iti praśleṣaḥ kriyate tadā taparakaraṇaṃ vināpīṣṭasiddhiratyāhuḥ॥ "prahāse ce"ti sūtrasyodāharaṇamāha-- ehi manye iti. "odanaṃ bhokṣye" iti tvaṃ manyasa ityarthaḥ॥ etam eta veti. "etaṃ manye odanaṃ bhokṣyethe", "eta manye odanaṃ bhokṣyadhve" ityanvayaḥ. bhokṣyāvahe iti yuvāṃ manyethe, bhokṣyāmaha iti yūyaṃ manyadhve iti krameṇārthaḥ॥