Kāśikāvṛttī1:
ekavacane ityanuvartate. pratyaye uttarapade ca parata ekavacane vartamānayoḥ yu
See More
ekavacane ityanuvartate. pratyaye uttarapade ca parata ekavacane vartamānayoḥ yusmadasmador
maparyantasya tva ma ityetāvādeśau bhavataḥ. tavāyaṃ tvadīyaḥ. madīyaḥ. atiśayena tvam
tvattaraḥ. mattaraḥ. tvām icchati tvadyati. madyati. tvamivācarati tvadyate. madyate.
uttarapade tava putraḥ tvatputraḥ. matputraḥ. tvaṃ nātho 'sya tvannāthaḥ. mannathaḥ.
ekavacane ityeva, yuṣmākamidam yuṣmadīyam. asmadīyam. yuṣmākaṃ putraḥ, asmākaṃ
putraḥ yuṣmatputraḥ, asmatputraḥ. vibhaktau ityadhikārāt pūrvayogo vibhaktāveva.
tato 'nyatra api pratyaye uttarapade ca yathā syātityayam ārambhaḥ. nanu
cātrāpyantarvartinī vibhaktirasti, tasyām eva ādeśau bhavisyataḥ? na evaṃ śakyam,
lukā tasyā bhavitavyam. bahiraṅgo luk, antaraṅgau ādeśau, prathamaṃ tau bhaviṣyataḥ? etadeva
tarhi ādeśavacanaṃ jñāpakam antaraṅgānapi vidhīn bahiraṅgo 'pi luk bādhate iti. tena
gomān priyo 'sya gomatpriyaḥ ityevam ādau numādi lukā bādhyate. evaṃ ca sati
tvāhau sau 7-2-94 ityevam ādayo 'pi pratyayottarpadayorādeśā na bhavanti. tvaṃ
pradhānam eṣāṃ tvatpradhānāḥ. matpradhānāḥ. yūyaṃ putrā asya yuṣmatputraḥ.
asmatputraḥ tubhyaṃ hitaṃ tvaddhitam. maddhitam. tava putraḥ tvatputraḥ.
matputraḥ. atha kimarthm eṣāṃ tvāhādīnāṃ bādhanārtham etan na vijñāyate?
lakṣyasthityapekṣayā. jñāpkārthe hyetasmin bahutaramiṣṭaṃ saṅgṛhyate.
Kāśikāvṛttī2:
pratyayauttarapadayoś ca 7.2.98 ekavacane ityanuvartate. pratyaye uttarapade ca
See More
pratyayauttarapadayoś ca 7.2.98 ekavacane ityanuvartate. pratyaye uttarapade ca parata ekavacane vartamānayoḥ yusmadasmador maparyantasya tva ma ityetāvādeśau bhavataḥ. tavāyaṃ tvadīyaḥ. madīyaḥ. atiśayena tvam tvattaraḥ. mattaraḥ. tvām icchati tvadyati. madyati. tvamivācarati tvadyate. madyate. uttarapade tava putraḥ tvatputraḥ. matputraḥ. tvaṃ nātho 'sya tvannāthaḥ. mannathaḥ. ekavacane ityeva, yuṣmākamidam yuṣmadīyam. asmadīyam. yuṣmākaṃ putraḥ, asmākaṃ putraḥ yuṣmatputraḥ, asmatputraḥ. vibhaktau ityadhikārāt pūrvayogo vibhaktāveva. tato 'nyatra api pratyaye uttarapade ca yathā syātityayam ārambhaḥ. nanu cātrāpyantarvartinī vibhaktirasti, tasyām eva ādeśau bhavisyataḥ? na evaṃ śakyam, lukā tasyā bhavitavyam. bahiraṅgo luk, antaraṅgau ādeśau, prathamaṃ tau bhaviṣyataḥ? etadeva tarhi ādeśavacanaṃ jñāpakam antaraṅgānapi vidhīn bahiraṅgo 'pi luk bādhate iti. tena gomān priyo 'sya gomatpriyaḥ ityevam ādau numādi lukā bādhyate. evaṃ ca sati tvāhau sau 7.2.94 ityevam ādayo 'pi pratyayottarpadayorādeśā na bhavanti. tvaṃ pradhānam eṣāṃ tvatpradhānāḥ. matpradhānāḥ. yūyaṃ putrā asya yuṣmatputraḥ. asmatputraḥ tubhyaṃ hitaṃ tvaddhitam. maddhitam. tava putraḥ tvatputraḥ. matputraḥ. atha kimarthm eṣāṃ tvāhādīnāṃ bādhanārtham etan na vijñāyate? lakṣyasthityapekṣayā. jñāpkārthe hyetasmin bahutaramiṣṭaṃ saṅgṛhyate.
Nyāsa2:
pratyayottarapadayośca. , 7.2.98 "ekavacane vatrtamānayoḥ" iti. ekārth
See More
pratyayottarapadayośca. , 7.2.98 "ekavacane vatrtamānayoḥ" iti. ekārthābhidhānaviṣayoyorityarthaḥ. "tvadīyaḥ madīyaḥ" iti. "tyadādīni ca" (1.1.74) iti vṛddhasaṃjñakatvāt? "vṛddhācchaḥ" 4.2.113 iti cchapratyayaḥ. "tvattaraḥ, mattaraḥ" iti. "dvivacanavibhadajyopapade tarabīyasunau" 5.3.57 iti tarap(). "tvadyati, madyati" iti. "supa ātmanaḥ kyac()" 3.1.8. "tvadyate, madyate" iti. "karttuḥ kyaṅa salopaśca" 3.1.11 iti kyaṅa.
nanu ca pūrveṇevadeśau siddhau, tat? kimartho'yamārambaḥ? ityata āha--"vibhaktāvityadhikārāt()" ityādi.
"nanu ca" ityādi deśakaḥ. prakṛtipratyayayoḥ pūrvottarapadayośca yā madhrye vatrtate sā'ntarvattinī vibhaktiḥ. naivaṃ śakyam()" itītaraḥ. "lukā tasya bhavitavyam()" iti, aśyatāyāṃ hetuḥ. "supo dhātuprātipadikayoḥ" 2.4.71 iti prāgevādeśābhyāṃ lukā bhavitavyamiti, tataśca tannimittāvādeśau na syātāmityabhiprāyaḥ. "bahiraṅgo luk()" ityādi deśakaḥ. vibhaktimātraṃ hrādeśayorāśrayaḥ lukastu dhātutvaṃ prātipadikatvañcāparam(). tadevaṃ dhātupratipadikatve yathāyogaṃ bāhrapratyayāpekṣatvāt? samāsāpekṣatvācca bahiraṅge kiṃ punastadapekṣayā luko bahiraṅgatā? "asiddhaṃ bahiraṅgamantaraṅge" (vyā.pa.42) ityādeśāveva prathamaṃ bhaviṣyataḥ. "etadevetyādi" itaro'pi. "antaraṅgānapi vithīn? bahiraṅgo lugna bādhate" iti pūrveṇaiva siddhatvādadeśavacanaṃ na kuryāt(), kṛtañca, tadeva jñāpayati--"antaraṅgānapi vidhīn? bahiraṅgo lug? bādhate" (vyā.pa.128) iti. kimetasya jñāpakasya prayojanam()? ityata āha--"tena" ityādi. yadyayamartho na jñāpyate, tadā gomān? priyo'syeti gomatpriya ityantaraṅgatvāllukaḥ prāk? "ugidacām()" (7.1.70) iti num? syāt(), "atvasantasya cādhātoḥ" 6.4.14 iti dīrghatvam(), tataśca saṃyogāntalope 8.2.23 kṛte gomānpriya ityaniṣṭaṃ rūpaṃ prasajyeta. asmin? hayarthe jñāpite, antaraṅgamapi numādikaṃ bahiraṅgeṇa lukā bādhyata iti na bhavatyeṣa doṣaprasaṅgaḥ. ekenādiśabdena gomantamicchati gomatyati, gomānivācarati gomatyate--ityādegrrahaṇam(). dvitīyena dīrghatvasya halṅyādilopasya 6.1.64. yadyantaraṅgatvād? halṅyādilopaḥ 6.1.64 syāt(), pratyayalakṣaṇena numādikaṃ syāt(), tataśca tadevāniṣṭaṃ rūpaṃ syāt(). luki ca sati "na lumatāṅgasya" 1.1.62 iti pratyayalakṣaṇaprataṣedhānna bhavati.
"evaṃ ca" ityādi. yata evaṃ bahiraṅgo'pi lugantaraṅgānapi vidhīn? bādhane, evañca kṛtvā, "tvāhau sau" 7.2.94, "yūyavayau jasi" 7.2.93, "tumyamahrau ṅayi" 7.2.95 "tavamamau ṅasi" 7.2.96--ityeta ādeśāḥ pratyaya uttarapade ca parato na bhavantīti.
"atha" ityādi. asati prayojane jñāpakaṃ bhavati, asti cāsyat? prayojanam()--evāṃ tvahaṭīnāmādeśāntarāṇāṃ bādhanam(). satyetasmin? prayojane, etadarthamevedaṃ yuktaṃ vijñātum(), na tu jñāpanārthamiti bhāvaḥ. "lakṣyasthityapekṣayā" iti. lakṣyasya vyutpādyasya sthitiḥ=sthānaṃ lakṣyasthitiḥ, tadviṣaye'pekṣā=lakṣyasthityapekṣā; tathā hetu bhūtayā. nedamādeśāntarāṇāṃ bādhanārthaṃ vijñāyate. gomatpriyo gomatyatītyevamādikaṃ lakṣyaṃ loke sādhubhāvenādasthitam(). ādeśāntarabādhanārthe hretasmin()" vijñāyamāne na saṃgṛhataṃ sāyat(). jñāpanārthe tvetadapi saṃgṛhītaṃ bhavatatyetaddarśayati---"jñāpanārthe hretasmin()" ityādi. kathaṃ punaḥ satyevaṃ prayojane satyāmapi lakṣyasthityapekṣāyāṃ jñāpakārthametat? śakyaṃ vijñātum()? evaṃ manyate--prayojanamevaitanna bhavati; maparyantagrahaṇasya cakāreṇānukarṣaṇārthatvāt(). tadanukarṣaṇasyaitadeva prayojanam()--maparyantayorādeśau yathā syātāmiti. yadi cādeśāntarāṇāṃ bādhanārthametat? syāt(), anukarṣaṇaṃ tasyāpārthakaṃ syāt(). yadbādhanārthamet? sūtraṃ prakalpyate tānyādeśāntarāṇi maparyantasyaiva prayuktāni, nānyasya. tataścāntareṇāpi maparyantagrahaṇānuvṛttimutsargasamānadeśatvādapavādānāṃ maparyantasyaiva bhaviṣyata iti kiṃ maparyantasyetyanuvatrtanena! ādeśāntarāmabādhanārthe hretasmin? sarvādeśivṛttyarthaṃ maparyantagrahaṇamanuvatrtayituṃ yuktam(). tasmādetasmānmaparyantagrahaṇānuvatrtanānnādeśāntarabādhanamasya prayojanam(). ato jñāpakaṃ vijñāyate. nanu ca kimarthameṣāṃ tvāhādīnāṃ bādhanārthametanna vijñāyata iti pareṇa deśitam(). tasyāyamabhiprāyaḥ--maparyantasyetatyetannivarttyādeśāntarabādhanārthametat? kasmānna bhavatīti? tatrāyamarthaḥ--maparyantagrahaṇasyānukarṣaṇārthaścakāro na katrtavyo bhavati. maparyantagrahaṇānuvṛttāvetadādeśāntarabādhanārthaṃ nopapadyate, tasminnivṛttau tūpapadyata eva॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
maparyantayoretayorekārthavācinostvamau staḥ pratyaye uttarapade ca parataḥ.
tv Sū #1085
See More
maparyantayoretayorekārthavācinostvamau staḥ pratyaye uttarapade ca parataḥ.
tvadīyaḥ. madīyaḥ. tvatputraḥ. matputraḥ..
Laghusiddhāntakaumudī2:
pratyayottarapadayośca 1085, 7.2.98 maparyantayoretayorekārthavācinostvamau staḥ
See More
pratyayottarapadayośca 1085, 7.2.98 maparyantayoretayorekārthavācinostvamau staḥ pratyaye uttarapade ca parataḥ. tvadīyaḥ. madīyaḥ. tvatputraḥ. matputraḥ॥
Bālamanoramā1:
pratyayottarapadayośca. sāptamikamidam. `tvamāvekavacane' ityanuvartate.
` Sū #1353
See More
pratyayottarapadayośca. sāptamikamidam. `tvamāvekavacane' ityanuvartate.
`yuṣmadasmadoranādeśe' ityato yuṣmadasmadorityanuvartate. maparyantasyetyadhikṛtaṃ.
tadāha–maparyantayorityādi. tvadīyaḥ madīya iti. che subluki tavamamayornivṛttau
maparyantayoḥ tvaditi maditi ca ādeśau. vibhaktiparakatvā'bhāvānna śeṣe lopaḥ. uttarapade
tu pare tvatputro matputra ityudāharaṇam.
Bālamanoramā2:
pratyayottarapadayośca 1353, 7.2.98 pratyayottarapadayośca. sāptamikamidam. &quo
See More
pratyayottarapadayośca 1353, 7.2.98 pratyayottarapadayośca. sāptamikamidam. "tvamāvekavacane" ityanuvartate. "yuṣmadasmadoranādeśe" ityato yuṣmadasmadorityanuvartate. maparyantasyetyadhikṛtaṃ. tadāha--maparyantayorityādi. tvadīyaḥ madīya iti. che subluki tavamamayornivṛttau maparyantayoḥ tvaditi maditi ca ādeśau. vibhaktiparakatvā'bhāvānna śeṣe lopaḥ. uttarapade tu pare tvatputro matputra ityudāharaṇam.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents