Kāśikāvṛttī1:
atti arti vyayati ityeteṣāṃ thali iḍāgamo bhavati. āditha. āritha. vivyayitha. v
See More
atti arti vyayati ityeteṣāṃ thali iḍāgamo bhavati. āditha. āritha. vivyayitha. vyeñaḥ na
vyo liṭi 6-1-46) iti ātvapratiṣedhaḥ. attivyayatyoḥ ṛto bhāradvājasya (*7,2.63
iti niyamād vikalpaḥ. artterapi nityaḥ pratiṣedhaḥ. atra iḍgrahaṇam
vispaṣṭārtham. vikalpavidhāne hi sati attivyayatigrahaṇam anarthakam, pratiṣedhavidhāne
ca artigrahaṇam iti nityo 'yaṃ vidhiḥ iḍgrahaṇam antareṇa api śakyate vijñātum.
Kāśikāvṛttī2:
iḍattyartivyayatīnām 7.2.66 atti arti vyayati ityeteṣāṃ thali iḍāgamo bhavati.
See More
iḍattyartivyayatīnām 7.2.66 atti arti vyayati ityeteṣāṃ thali iḍāgamo bhavati. āditha. āritha. vivyayitha. vyeñaḥ na vyo liṭi 6.1.45 iti ātvapratiṣedhaḥ. attivyayatyoḥ ṛto bhāradvājasya 7.2.63 iti niyamād vikalpaḥ. artterapi nityaḥ pratiṣedhaḥ. atra iḍgrahaṇam vispaṣṭārtham. vikalpavidhāne hi sati attivyayatigrahaṇam anarthakam, pratiṣedhavidhāne ca artigrahaṇam iti nityo 'yaṃ vidhiḥ iḍgrahaṇam antareṇa api śakyate vijñātum.
Nyāsa2:
iḍattyarttivyayatīnām?. , 7.2.66 "āditha, āritha" iti. "ada bhakṣ
See More
iḍattyarttivyayatīnām?. , 7.2.66 "āditha, āritha" iti. "ada bhakṣaṇe" (dhā.pā.1011), "ṛ gato" (dhā.pā.1098). "ata ādeḥ" 7.4.70 ityabhyāsasya dīrghaḥ. "viṣyayitha" iti. "vyeñ? saṃvaraṇe" (dhā.pā.1007), liṭa()bhyāsatyobhayeṣām()" 6.1.17 iti samprasāraṇam(). kasmāt? punaratra vyeñaḥ "ādeca upadeśe" (6.1.45) ityāttvaṃ na bhavati? ityāha--"vyeño na vyo liṭi ityādi. "atrterapi nityaṃ pratiṣedhaḥ" iti. "ṛto bhāradvājasya" 7.2.63 ityanena.
"atreṅgraṇaṃ vispaṣṭārtham()" iti. nanu ca nityamiḍāgamo yathā syādityevamarthamiṅgrahaṇaṃ syāt(), na hīṅ()grahaṇamantareṇāyaṃ śakyata iṅ()vidhirnityo vijñātam()? ityāha--"vikalpavadhāne hi" ityādi. anena hi vikalpasyānantarasya vā vidhānaṃ kriyate, pūrvaparakṛtasya vā nityapratiṣedhasya? śakyate hrasāvapi maṇḍūkaplutinyāyenānuvatrtayutam(). tatra yadi pūrvako vikalpastadā'rttivyayatigrahaṇamanarthakaṃ syāt(); "upadeśe'tvataḥ" 7.2.62 ityanenaiva vikalpasya siddhatvāt(). athetaraḥ, evaṃ satyarttigrahaṇamanarthakaṃ syāt(); "ṛto bhāradvājasyaiva" 7.2.63 ityanenaiva pratiṣedhasya siddhatvāt(). yata evaṃ na vikalpasya vidhānamupapadyate tena nāpi pratiṣedhasya. asmādantareṇāpīṅgrahaṇaṃ nityo'yamiṅvidhiriti śakyate vijñātum(). pratipattigauravaṃ punarevaṃ vijñāyamāne syāditi vispaṣṭārthamiṅgrahaṇaṃ kriyate॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
ad ṛ vyeñ ebhyasthalo nityamiṭ syāt. āditha. attā. atsyati. attu.
attāt. attām. Sū #557
See More
ad ṛ vyeñ ebhyasthalo nityamiṭ syāt. āditha. attā. atsyati. attu.
attāt. attām. adantu..
Laghusiddhāntakaumudī2:
iḍattyartivyayatīnām 557, 7.2.66 ad ṛ vyeñ ebhyasthalo nityamiṭ syāt. āditha. at
See More
iḍattyartivyayatīnām 557, 7.2.66 ad ṛ vyeñ ebhyasthalo nityamiṭ syāt. āditha. attā. atsyati. attu. attāt. attām. adantu॥
Bālamanoramā1:
thali tu krādiniyamaprāptasya iṭaḥ `acastāsva'diti ṛdantatvādbhāradvājamat Sū #221
See More
thali tu krādiniyamaprāptasya iṭaḥ `acastāsva'diti ṛdantatvādbhāradvājamate'pi
niṣedhe prāpte– iḍattyarti. pañcamyarthe ṣaṣṭhī. `acastāsva'dityata
sthalītyanuvartate. `vibhāṣā sṛjidṛśo'riti
pūrvasūtradvibhāṣāgrahaṇamasvaritatvānnānuvartate. tadāha– ad ṛ ityādinā.
`ādrdhadhātukasye'ḍityanuvṛttau punariḍgrahaṇaṃ tu `na vṛdbyaścatubhryaḥ' ityato
netyanuvṛttinivṛttaye ityāhuḥ. āritheti. ārathuḥ. āraḥ. āra āriva ārima.
krādiniyamādiṭ. ariṣyatīti. `ṛddhano'riti iṭ. ṛcchatu. ācrchat. aryāditi.
`guṇo'rtī'ti guṇe raparatvamiti bhāvaḥ. ārṣīditi. sici vṛddhiḥ.
`sartiśāstyartibhyaśce'ti aṅ tu na, tatar bhauvādikasya ṛdhātorna
grahamamityanupadamevokteriti bhāvaḥ. āriṣyat. `ṛddhanoḥ sye' iti iṭ. gṛ ghṛ.
aniṭau. garatīti. jagāra. asaṃyogāditvāt `ṛtaśce'ti guṇo na. jagratuḥ jagruḥ.
krādiniyamena iṭi prāpte `acastāsva'diti neṭ. ṛdantatvādbhāradvājamate'pi neṭ.
tadāha–jagartheti. jagrathuḥ jagra. jagāra–jagara.jagriveti. krādiniyamādiṭ. jagrima.
gartā. gariṣyati. `ṛddhano'ritīṭ. garatu. agarat. garet. riṅiti. āśīrliṅi
asaṃyogāditvāt `guṇa#o'rtī'ti guṇā'bhāve `riṅ śayagliṅkṣu' iti riṅityarthaḥ.
griyāditi. rīṅi prakṛte riṅ?vidherna dīrghaḥ. agārṣīditi. sici vṛddhau
raparatvam. agārṣṭām. agariṣyat. `ṛddhanoḥ'iti iṭ. ghṛdhātostu bhauvādikasya ghṛtaṃ
gharmaḥ ghṛṇā ityatraiva prayogo nānyatreti `tṛjvatkroṣṭu'riti sūtre bhāṣye
spaṣṭam. dhvṛ iti. hūcrchanaṃ kuṭilībhavanam. dhvarati. dadhvāra. `ṛtaśce'ti guṇaḥ.
dadhvaratuḥ dadhvaruḥ. thali `acastāsva'diti krādiniyamaprāpta iṇna. ṛdantatvācca
bhāradvājamate'pi neṭ. dadhvartha dadhvarathuḥ dadhvara. dadhvāra-dadhvara dadhvariva dadhvarima.
krādiniyamādiṭ. dhvartā. `ṛddhano'riti iṭ–dhvariṣyati. dhvaratu.adhvarat.
dhvaret. āśīrliṅi `guṇo'rtī'ti guṇaḥ. dhvaryāt. adhvārṣīt. adhvariṣyat.
ruāu gatau. aniṭ. ruāvati. suruāāva-suruāva. suruāuveti. krāditvānneṭ.
suruāumetyapi jñeyam. ruāotā. ruāoṣyati. ruāvatu aruāvata. ruāvet. ruāūyāditi.
`akṛtsārvadhātukayo'riti dīrgha iti bhāvaḥ. luṅi viśeṣamāha–ṇiśrīti caṅiti. `caṅī'ti
dvitvamityapi draṣṭavyam. nanu asuruā a t iti sthite rephāduttarasya ukārasya
`sārvadhātukādrdhadhātukayo'riti guṇasya caṅnimittasya ṅittvānniṣedhe'pi
uvaṅapekṣayā paratvāttipaṃ nimittīkṛtya rephādukārasya laghūpadhaguṇaḥ syādityata āha
laghūpadhaguṇādantaraṅgatvāduvaṅiti. bahirbhūtatibapekṣatvanāllaghūpadhaguṇo bahiraṅgaḥ.
antargatacaṅapekṣatvāduvaṅantaraṅgaḥ. atauvaṅeva bhavati. parādantaraṅgasya balavattvāditi
bhāvaḥ. asuruāuvaditi. aruāoṣyat. ṣu prasaveti. atra prasavaśabdasya
garbhamocanaparatvabhramaṃ vārayati–prasavo'bhyanujñānamiti. `oṃ praṇayeti brāhṛā
prasautī'tyādau tathā darśanāditi bhāvaḥ. ṣopadeśo'yam. śapi uvaṅaṃ bādhitvā
paratvātsārvadhātukayoriti guṇaḥ. savati. suṣāva. atusādau kittvādguṇā'bhāve uvaṅ.
suṣuvatuḥ suṣuvuḥ. bhāradvājaniyamātthali veṭ. tadāha– suṣavitha suṣotheti.
akittvādguṇa iti bhāvaḥ. suṣuvathuḥ suṣuva. suṣāva-suṣava.vamayostu
krādiniyamānnityamiṭ. tadāha–suṣuviveti. kittvādguṇā'bhāve uvaṅ. soteti.
soṣyati. savatu. asavat. savet. sūyāt.
Bālamanoramā2:
iḍattyartivyayatīnām 221, 7.2.66 thali tu krādiniyamaprāptasya iṭaḥ "acastā
See More
iḍattyartivyayatīnām 221, 7.2.66 thali tu krādiniyamaprāptasya iṭaḥ "acastāsva"diti ṛdantatvādbhāradvājamate'pi niṣedhe prāpte-- iḍattyarti. pañcamyarthe ṣaṣṭhī. "acastāsva"dityata sthalītyanuvartate. "vibhāṣā sṛjidṛśo"riti pūrvasūtradvibhāṣāgrahaṇamasvaritatvānnānuvartate. tadāha-- ad ṛ ityādinā. "ādrdhadhātukasye"ḍityanuvṛttau punariḍgrahaṇaṃ tu "na vṛdbyaścatubhryaḥ" ityato netyanuvṛttinivṛttaye ityāhuḥ. āritheti. ārathuḥ. āraḥ. āra āriva ārima. krādiniyamādiṭ. ariṣyatīti. "ṛddhano"riti iṭ. ṛcchatu. ācrchat. aryāditi. "guṇo'rtī"ti guṇe raparatvamiti bhāvaḥ. ārṣīditi. sici vṛddhiḥ. "sartiśāstyartibhyaśce"ti aṅ tu na, tatar bhauvādikasya ṛdhātorna grahamamityanupadamevokteriti bhāvaḥ. āriṣyat. "ṛddhanoḥ sye" iti iṭ. gṛ ghṛ. aniṭau. garatīti. jagāra. asaṃyogāditvāt "ṛtaśce"ti guṇo na. jagratuḥ jagruḥ. krādiniyamena iṭi prāpte "acastāsva"diti neṭ. ṛdantatvādbhāradvājamate'pi neṭ. tadāha--jagartheti. jagrathuḥ jagra. jagāra--jagara.jagriveti. krādiniyamādiṭ. jagrima. gartā. gariṣyati. "ṛddhano"ritīṭ. garatu. agarat. garet. riṅiti. āśīrliṅi asaṃyogāditvāt "guṇa#o'rtī"ti guṇā'bhāve "riṅ śayagliṅkṣu" iti riṅityarthaḥ. griyāditi. rīṅi prakṛte riṅ()vidherna dīrghaḥ. agārṣīditi. sici vṛddhau raparatvam. agārṣṭām. agariṣyat. "ṛddhanoḥ"iti iṭ. ghṛdhātostu bhauvādikasya ghṛtaṃ gharmaḥ ghṛṇā ityatraiva prayogo nānyatreti "tṛjvatkroṣṭu"riti sūtre bhāṣye spaṣṭam. dhvṛ iti. hūcrchanaṃ kuṭilībhavanam. dhvarati. dadhvāra. "ṛtaśce"ti guṇaḥ. dadhvaratuḥ dadhvaruḥ. thali "acastāsva"diti krādiniyamaprāpta iṇna. ṛdantatvācca bhāradvājamate'pi neṭ. dadhvartha dadhvarathuḥ dadhvara. dadhvāra-dadhvara dadhvariva dadhvarima. krādiniyamādiṭ. dhvartā. "ṛddhano"riti iṭ--dhvariṣyati. dhvaratu.adhvarat. dhvaret. āśīrliṅi "guṇo'rtī"ti guṇaḥ. dhvaryāt. adhvārṣīt. adhvariṣyat. ruāu gatau. aniṭ. ruāvati. suruāāva-suruāva. suruāuveti. krāditvānneṭ. suruāumetyapi jñeyam. ruāotā. ruāoṣyati. ruāvatu aruāvata. ruāvet. ruāūyāditi. "akṛtsārvadhātukayo"riti dīrgha iti bhāvaḥ. luṅi viśeṣamāha--ṇiśrīti caṅiti. "caṅī"ti dvitvamityapi draṣṭavyam. nanu asuruā a t iti sthite rephāduttarasya ukārasya "sārvadhātukādrdhadhātukayo"riti guṇasya caṅnimittasya ṅittvānniṣedhe'pi uvaṅapekṣayā paratvāttipaṃ nimittīkṛtya rephādukārasya laghūpadhaguṇaḥ syādityata āha laghūpadhaguṇādantaraṅgatvāduvaṅiti. bahirbhūtatibapekṣatvanāllaghūpadhaguṇo bahiraṅgaḥ. antargatacaṅapekṣatvāduvaṅantaraṅgaḥ. atauvaṅeva bhavati. parādantaraṅgasya balavattvāditi bhāvaḥ. asuruāuvaditi. aruāoṣyat. ṣu prasaveti. atra prasavaśabdasya garbhamocanaparatvabhramaṃ vārayati--prasavo'bhyanujñānamiti. "oṃ praṇayeti brāhṛā prasautī"tyādau tathā darśanāditi bhāvaḥ. ṣopadeśo'yam. śapi uvaṅaṃ bādhitvā paratvātsārvadhātukayoriti guṇaḥ. savati. suṣāva. atusādau kittvādguṇā'bhāve uvaṅ. suṣuvatuḥ suṣuvuḥ. bhāradvājaniyamātthali veṭ. tadāha-- suṣavitha suṣotheti. akittvādguṇa iti bhāvaḥ. suṣuvathuḥ suṣuva. suṣāva-suṣava.vamayostu krādiniyamānnityamiṭ. tadāha--suṣuviveti. kittvādguṇā'bhāve uvaṅ. soteti. soṣyati. savatu. asavat. savet. sūyāt.
Tattvabodhinī1:
nityamiṭ syāditi. `vibhāṣā sṛjidṛśo'rityato vibhāṣā nānuvartata iti bhāvaḥ Sū #193
See More
nityamiṭ syāditi. `vibhāṣā sṛjidṛśo'rityato vibhāṣā nānuvartata iti bhāvaḥ.
dhvṛ hūrchane. hūrjhanaṃ– kauṭilyam. sṛ gatau. yadyapi sāmānyena gatiruktā tathāpi
dravaddravyasyaiva gatiriha jñeyā. ruāvati ghṛtam.
Tattvabodhinī2:
iḍattyartivyayatīnām 193, 7.2.66 nityamiṭ syāditi. "vibhāṣā sṛjidṛśo"r
See More
iḍattyartivyayatīnām 193, 7.2.66 nityamiṭ syāditi. "vibhāṣā sṛjidṛśo"rityato vibhāṣā nānuvartata iti bhāvaḥ. dhvṛ hūrchane. hūrjhanaṃ-- kauṭilyam. sṛ gatau. yadyapi sāmānyena gatiruktā tathāpi dravaddravyasyaiva gatiriha jñeyā. ruāvati ghṛtam.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents