Kāśikāvṛttī1:
vā iti vartate. ruṣi ama tvara saṅghuṣa āsvana ityeteṣāṃ niṣṭhāyāṃ vā iḍāgamo na
See More
vā iti vartate. ruṣi ama tvara saṅghuṣa āsvana ityeteṣāṃ niṣṭhāyāṃ vā iḍāgamo na bhavati.
ruṣṭaḥ ruṣitaḥ. tīṣasahalubharuṣa. riṣaḥ 4-2-48 iti vikalpavidhānāt yasya vibhāṣā
7-2-15 iti pratiṣedhe prāpte vikalpārthaṃ vacanam. ama abhyāntaḥ, abhyamitaḥ.
tvara tūrṇaḥ, tvaritaḥ. āditaśca 7-2-16 iti pratiṣedhe prāpte vacanam. saṅghuṣa
saṅghuṣṭau pādau, saṅghuṣitau pādau. saṅghuṣṭaṃ vākyamāha, saṅghuṣitaṃ vākyamāha.
saṅghuṣṭau damyau, saṅghuṣitau damyau. sampūrvasya ghuṣeraviśaddane 'pi paratvādayam eva
vikalpo bhavati. āsvana āsvānto devadattaḥ, āsvanito devadattaḥ. āsvāntaṃ manaḥ,
āsvanitaṃ manaḥ. āṅpūrvasya svaner mano 'bhidhāne 'pi paratvādayaṃ vikalpaḥ
kṣubdhasvānta iti nipātanaṃ bādhate.
Kāśikāvṛttī2:
ruṣyamatvarasaṅghuṣā'svanām 7.2.28 vā iti vartate. ruṣi ama tvara saṅghuṣa āsva
See More
ruṣyamatvarasaṅghuṣā'svanām 7.2.28 vā iti vartate. ruṣi ama tvara saṅghuṣa āsvana ityeteṣāṃ niṣṭhāyāṃ vā iḍāgamo na bhavati. ruṣṭaḥ ruṣitaḥ. tīṣasahalubharuṣa. riṣaḥ 4.2.47 iti vikalpavidhānāt yasya vibhāṣā 7.2.15 iti pratiṣedhe prāpte vikalpārthaṃ vacanam. ama abhyāntaḥ, abhyamitaḥ. tvara tūrṇaḥ, tvaritaḥ. āditaśca 7.2.16 iti pratiṣedhe prāpte vacanam. saṅghuṣa saṅghuṣṭau pādau, saṅghuṣitau pādau. saṅghuṣṭaṃ vākyamāha, saṅghuṣitaṃ vākyamāha. saṅghuṣṭau damyau, saṅghuṣitau damyau. sampūrvasya ghuṣeraviśaddane 'pi paratvādayam eva vikalpo bhavati. āsvana āsvānto devadattaḥ, āsvanito devadattaḥ. āsvāntaṃ manaḥ, āsvanitaṃ manaḥ. āṅpūrvasya svaner mano 'bhidhāne 'pi paratvādayaṃ vikalpaḥ kṣubdhasvānta iti nipātanaṃ bādhate.
Nyāsa2:
ruṣyamatvarasaṃghuṣāsvanām?. , 7.2.28 "ruṣa roṣe" (dhā.pā.1670), "
See More
ruṣyamatvarasaṃghuṣāsvanām?. , 7.2.28 "ruṣa roṣe" (dhā.pā.1670), "ama gatyādiṣu" (dhā.pā.465). "ama roge" (dhā.pā.1720) ityetasya caurādikasya grahaṇaṃ na bhaviṣyati; ekāca 7.2.10 ityadhikārāt(). "ñi tvarā sambhrame" (dhā.pā.775) sampūrvaḥ. pūrvokto dhuṣiḥ. āṅpūrvaḥ pūrvokta eva svaniḥ. "āsvāntaḥ" iti. pūrvavaddīrghaḥ. "tūrṇaḥ" iti. "jvaratvararuāvyavimavāmupadhāyāḥ" 6.4.20 ityūṭh(). "sampūrva" ityādi. "ghuṣir? aviśabdene" (dhā.pā.653) ityasyāvakāśo'sampūrvatve satyaviśabdena--ghuṣṭā rajjuḥ, dhuṣṭau pādāviti. asya ca vacanasyāvakāśaḥ sampūrvatve sati viśabdane--saṃghuṣitaṃ vākyamāha, saṃghuṣṭaṃ vākyamāheti; sampūrvatve satyaviśabdana ubhayaprāptau paratvādanena viklapo bhavati--saṃghuṣṭau dantau, saṃghuṣitau dantāviti. "āṅpūrvasya" ityādi. "kṣubdhasvānta" 7.2.18 iti svanariṭpratiṣedhasyāvakāśaḥ. anāṅapūrvatve sati mano'bhidhāne svāntaṃ mana ityasyāvakāśaḥ, āṅpūrvatve satayamano'bhidhānam(). "āsvanto devadattaḥ, āsvanito devadattaḥ" iti. āṅpūrvatve sati mano'bhidhāne svāntaṃ mana ityasyāvakāśaḥ, āṅpūrvatve satyamano'bhidhānam(). "āsvanto devadattaḥ, āsvanito devadattaḥ" iti. āṅpūrvatve sati mona'bhidhāne paratvādayameva vikalapo bhavati--āsvāntaṃ manaḥ, āsvanitaṃ manaḥ॥
Bālamanoramā1:
ruṣyamatvara. ruṣi, ama,tvara, saṃghuṣ , āsvan–eṣāṃ dvandvaḥ. ṇeriti
nivṛttam. Sū #876
See More
ruṣyamatvara. ruṣi, ama,tvara, saṃghuṣ , āsvan–eṣāṃ dvandvaḥ. ṇeriti
nivṛttam. pañcamyarthe ṣaṣṭhī. tadāha– ebhya iti. vā syāditi. `vā dānte'
tyatastadanuvṛtteriti bhāvaḥ. ruṣṭaḥ ruṣita iti. `tīṣasahe'ti ruṣo veṭkatvāt `yasya
vibhāṣe'ti niṣedhe prāpte vikalpo'yam. āntaḥ amita iti. `ama gatyādiṣu' ktaḥ.
iḍabhāvapakṣe `anunāsikasye'ti dīrghaḥ. tūrṇaḥ tvarita iti. `ñi tvarā saṃbhrame' ktaḥ,
iḍabhāvapakṣe `jvaratvare'tyūṭh. `radābhyā'miti natvam. ṇatvam. `āditaśce'ti
nityamiṇniṣedhe prāpte vikalpo'yam. ādittvasya tu phalamātmanepadamātraṃ. tadāha-
- asya āditve phalaṃ mandamiti. tathā ca `edha vṛddhau' ityādivaddhrasvānubandhatvameva
nyāyyamiti bhāvaḥ. saṃghuṣṭaḥ saṃghuṣita iti. `ghuṣiraviśabdane' iti ghuṣeḥ saṃpūrvasya
nityamiṇniṣedhe prāpte vikalpo'yam. āsvāntaḥ āsvanita iti. āṅ?pūrvāt
svaneḥ ktaḥ. iḍabhāvapakṣe `anunāsikasye'ti dīrghaḥ. `kṣubdhasvānte'ti nipātanaṃ tu
āṅ?pūrvasya svanerna bhavati, paratvādasyaiva vikalpasya prāpterityāhuḥ. `na ve'ti
sūtrabhāṣye tu `saṅghuṣā''svanorviṣaye ubhayatra vibhāṣe'tyuktam.
Bālamanoramā2:
ruṣyamatvarasaṅghaṣā''svanām 876, 7.2.28 ruṣyamatvara. ruṣi, ama,tvara, saṃghuṣ
See More
ruṣyamatvarasaṅghaṣā''svanām 876, 7.2.28 ruṣyamatvara. ruṣi, ama,tvara, saṃghuṣ , āsvan--eṣāṃ dvandvaḥ. ṇeriti nivṛttam. pañcamyarthe ṣaṣṭhī. tadāha-- ebhya iti. vā syāditi. "vā dānte" tyatastadanuvṛtteriti bhāvaḥ. ruṣṭaḥ ruṣita iti. "tīṣasahe"ti ruṣo veṭkatvāt "yasya vibhāṣe"ti niṣedhe prāpte vikalpo'yam. āntaḥ amita iti. "ama gatyādiṣu" ktaḥ. iḍabhāvapakṣe "anunāsikasye"ti dīrghaḥ. tūrṇaḥ tvarita iti. "ñi tvarā saṃbhrame" ktaḥ, iḍabhāvapakṣe "jvaratvare"tyūṭh. "radābhyā"miti natvam. ṇatvam. "āditaśce"ti nityamiṇniṣedhe prāpte vikalpo'yam. ādittvasya tu phalamātmanepadamātraṃ. tadāha-- asya āditve phalaṃ mandamiti. tathā ca "edha vṛddhau" ityādivaddhrasvānubandhatvameva nyāyyamiti bhāvaḥ. saṃghuṣṭaḥ saṃghuṣita iti. "ghuṣiraviśabdane" iti ghuṣeḥ saṃpūrvasya nityamiṇniṣedhe prāpte vikalpo'yam. āsvāntaḥ āsvanita iti. āṅ()pūrvāt svaneḥ ktaḥ. iḍabhāvapakṣe "anunāsikasye"ti dīrghaḥ. "kṣubdhasvānte"ti nipātanaṃ tu āṅ()pūrvasya svanerna bhavati, paratvādasyaiva vikalpasya prāpterityāhuḥ. "na ve"ti sūtrabhāṣye tu "saṅghuṣā''svanorviṣaye ubhayatra vibhāṣe"tyuktam.
Tattvabodhinī1:
ruṣya. ruṣa roṣe `tīṣasahe'ti vikalpiteṭkatvāt `yasya vibhāṣe39;ta nity Sū #720
See More
ruṣya. ruṣa roṣe `tīṣasahe'ti vikalpiteṭkatvāt `yasya vibhāṣe'ta nitye niṣedhe
prāpte vikalpo vidhīyate. ama gatyādiṣu. ama roge iti caurādikastu na gṛhrate,
`ekācaḥ' ityadhikārādityayāhuḥ. ānta iti. `anunāsakisye'ti dīrghaḥ. tūrṇa iti.
ñitvarā saṃbhrame, `jvaratvare'tyūṭh. niṣṭhānatvam. `āditaśce'ti niṣedhe prāpte
vikalpaḥ. evaṃ ca ādittvasya phalamātmanepadamātraṃ, tacca
edhatyādivaddhrasvānubandhatve'pi sidhyatyevetyāśayenāha– phalaṃ mandamiti. saṃghuṣṭa
iti. saṃpūrvāddhuṣerviśabdane iṭi prāpte vikalpo'yam. aviśabdane'pi saṃpūrvasya
paratvādayaṃ vikalpa eva. āsvānta iti. āṅpūrvasya svanermanobhidhāne'pyayameva
vikalpaḥ, paratvāt. āsvāntaṃ manaḥ. āsvanitaṃ mana iti.
Tattvabodhinī2:
ruṣyamatvarasaṅghaṣā''svanām 720, 7.2.28 ruṣya. ruṣa roṣe "tīṣasahe"t
See More
ruṣyamatvarasaṅghaṣā''svanām 720, 7.2.28 ruṣya. ruṣa roṣe "tīṣasahe"ti vikalpiteṭkatvāt "yasya vibhāṣe"ta nitye niṣedhe prāpte vikalpo vidhīyate. ama gatyādiṣu. ama roge iti caurādikastu na gṛhrate, "ekācaḥ" ityadhikārādityayāhuḥ. ānta iti. "anunāsakisye"ti dīrghaḥ. tūrṇa iti. ñitvarā saṃbhrame, "jvaratvare"tyūṭh. niṣṭhānatvam. "āditaśce"ti niṣedhe prāpte vikalpaḥ. evaṃ ca ādittvasya phalamātmanepadamātraṃ, tacca edhatyādivaddhrasvānubandhatve'pi sidhyatyevetyāśayenāha-- phalaṃ mandamiti. saṃghuṣṭa iti. saṃpūrvāddhuṣerviśabdane iṭi prāpte vikalpo'yam. aviśabdane'pi saṃpūrvasya paratvādayaṃ vikalpa eva. āsvānta iti. āṅpūrvasya svanermanobhidhāne'pyayameva vikalpaḥ, paratvāt. āsvāntaṃ manaḥ. āsvanitaṃ mana iti.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents