1/28:kimartham anantyayoḥ iti ucyate |
2/28:antyayoḥ mā bhūt iti |
3/28:na etat asti prayojanam |
4/28:atvam antyayoḥ bādhakam bhaviṣyati |
5/28:anavakāśāḥ vidhayaḥ bādhakāḥ bhavanti sāvakāśam ca atvam |
6/28:kaḥ avakāśaḥ |
7/28:dviśabdaḥ |
8/28:satvam api sāvakāśam |
9/28:kaḥ avakāśaḥ |
10/28:anantyaḥ |
11/28:katham punaḥ sati antye anantyasya satvam syāt |
12/28:bhavet yaḥ takāradakārābhyām aṅgam viśeṣayet tasya anantyayoḥ na syāt |
13/28:vayam tu khalu aṅgena takāradakārau viśeṣayiṣyāmaḥ |
14/28:evam api ubhayoḥ sāvakāsaśayoḥ paratvāt satvam prāpnoti |
15/28:kim ca syāt yadi antyayoḥ satvam syāt |
16/28:iha he saḥ iti eṅhrasvāt iti sambuddhilopaḥ na syāt |
17/28:iha ca yā sā ataḥ iti ṭāp na syāt |
18/28:tasmāt anantyayoḥ iti vaktavyam |
19/28:na vaktavyam |
20/28:evam vakṣyāmi |
21/28:tadoḥ saḥ sau |
22/28:tataḥ adasaḥ |
23/28:adasaḥ ca dakārasya saḥ bhavati iti |
24/28:idam idānīm kimartham |
25/28:niyamārtham |
26/28:adasaḥ eva dakārasya na anyasya dakārasya iti |
27/28:yadi niyamaḥ kriyate dvīyateḥ apratyayaḥ dvaḥ iti prāpnoti svaḥ iti ca iṣyate |
28/28:yathālakṣaṇam aprayukte

tyadādīnāṃ takāradakārayoḥ anantyayoḥ sakārādeśo bhavati sau parataḥ. tyad syaḥ. tad saḥ. etad eṣaḥ. adas asau. anantyayoḥ iti kim? he sa. sā.

tadoḥ saḥ sāvanantyayoḥ 7.2.106 tyadādīnāṃ takāradakārayoḥ anantyayoḥ sakārādeśo bhavati sau parataḥ. tyad syaḥ. tad saḥ. etad eṣaḥ. adas asau. anantyayoḥ iti kim? he sa. sā.

tadīḥ saḥ sāvanantyayoḥ. , 7.2.106 "sai" iti. kimidaṃ prathamaikavacanasya grahaṇam()? uta saptamībahuvacanasya? āhosvidubhayorapi? tatra prathamaikavacanasya grahaṇam(). tathā hi--dvayorapi sāmānyena grahaṇaṃ na bhavati. yadi syāt(), sītryevaṃ brāūyāt(). evaṃ hi sakārādau kāryaṃ vidhīyamānaṃ tayodrvayorapi bhaviṣyati. tasmādanyatarasya grahaṇam(). tathā hi--"syaśchandasi bahulam()" 6.1.129 "so'ci lope cet()" (6.1.134) ityevamādernirdeśāt? prathamaikavacanasyaiva grahaṇa yuktam(). "he sa, sā" iti. he śabdo nipātasamudāyo'vadhāraṇārthe vatrtate. nanu ca tyadādyatvamatra bādhakaṃ bhaviṣyati? naitadasti; anavakāśā hi vidhayo badhakā bhavanti. sāvakāśaṃ cātvam(). kovakāśaḥ? dviśabdaḥ-dvāviti. satyapi tasminnavakāśe yadyapi sakarasyāpyanantyovakāśaḥ, tathāpyantasya paratvāt? satvaṃ syāt(). tataśca he sa ityatra "eṅ hyasvāt? sambuddheḥ" 6.1.67 iti sorlopo na syāt(). tatra halṅyādilope kṛte rutvavisarjanīyayoḥ kṛtayoraniṣṭaṃ rūpaṃ syāt(). setyatra tu "ajādyataṣṭāp()" 4.1.4 iti striyāṃ ṭābna syāt(). tasmāt? "anantyayoḥ" iti vaktavyam()॥

tyadādīnāṃ takāradakārayoranantyayoḥ saḥ syātsau. syaḥ. tyau. tye.. saḥ. tau. te.. yaḥ. yau. ye.. eṣaḥ. etau. ete..

tadoḥ saḥ sāvanantyayoḥ 312, 7.2.106 tyadādīnāṃ takāradakārayoranantyayoḥ saḥ syātsau. syaḥ. tyau. tye॥ saḥ. tau. te॥ yaḥ. yau. ye॥ eṣaḥ. etau. ete॥

tadoḥ saḥ sau. tyadādīnāmiti. `tyadādīnāmaḥ' ityatastadanuvṛtteriti bhāvaḥ. takāradakārayoriti. sūtre taśca dceti vigrahaḥ. takārādakāra uccāraṇārtha iti bhāvaḥ. saḥ syāditi. ādeśe'pi akāra uccāraṇārthaḥ. tyau iti. sāvityukterna satvamiti bhāvaḥ. tye iti. sarvanāmatvājjasaḥ śībhāva iti bhāvaḥ. smāyādīmapyupalakṣaṇamidam. tyaṃ tyau tyān. tyena tyābhyāṃ tyaiḥ. tyasmai tyābhyāṃ tyebhyaḥ 2. tyasmāt. tyayoḥ 2. tyeṣāṃ. tyasmin tyeṣu. evaṃ tadśabdaḥ. paramasa iti. atvādīnāmāṅgatvāttadante'pi pravṛtteriti bhāvaḥ. nanu yuṣmacchabdasyāpi tyadāditvāttasya prathamaikavacane tvamityatra `tadoḥ saḥ sau' iti satvaṃ kuto na syādityata āha–dviparyanteti. `tyadādīnāmaḥ' ityatra paṭhitaṃ `dviparyantānāmeveṣyate' iti vārtikaṃ `tadoḥ saḥ sau' ityatrāpyanuvartate evetyarthaḥ. tataḥ kimityata āha–neheti. ihaśabdavivakṣitamāha–tvamiti. yuṣmacchabdasya dviśabdāduparyeva sarvādigaṇe pāṭhāditi bhāvaḥ. nanu `tvāhau sau' iti takāroccāraṇasāmathryādeva tvamityatra satvaṃ na bhavati, anyathā `svāhau sau' ityeva brāūyāt. ato dviparyantānāmityanuvṛttiriha vyarthetyāśaṅkya nirākaroti - na ceti. takāroccāraṇasāmathryādiha satvaṃ neti na vācyamityanvayaḥ. atitvamiti. `dviparyantānā'mityananuvṛttau `tva'mityatrāpi satvaṃ syāt. na ca `tvāhau sau' iti takāroccāraṇānarthakyaṃ, tvāmatikrānto'titvamiti gauṇe yuṣmacchabdasya tvādeśe tvāhāviti takāroccāraṇasya labdhaprayojanatvādityarthaḥ. naca atitvamityatrāpi satvapravṛtterdurvāratvāttvāhāviti takāroccāraṇānarthakyaṃ durvāramiti vācyam, satvasya sarvādyantargaṇakāryatvena gauṇe tasyā'pravṛtteḥ. ata evāha-saṃjñāyāmiti. tyaditi. kasyacinnāmedam. atityaditi. tyamatikrānta iti vigrahaḥ. ya iti. yacchabdasya tyadādyatve pararūpatve sarvaśabdavadrūpāṇi. takārā'bhāvānna satvam. eṣa iti. etacchabdasya tyadādyatve pararūpatve sarvavadeva rūpāṇi. sau tu takārasya satvamiti viśeṣaḥ. anvādeśe tviti. `dvitīyāṭaussvenaḥ' ityasya etacchabde'pi pravṛtteriti bhāvaḥ.

tadoḥ saḥ sāvanantyayoḥ , 7.2.106 tadoḥ saḥ sau. tyadādīnāmiti. "tyadādīnāmaḥ" ityatastadanuvṛtteriti bhāvaḥ. takāradakārayoriti. sūtre taśca dceti vigrahaḥ. takārādakāra uccāraṇārtha iti bhāvaḥ. saḥ syāditi. ādeśe'pi akāra uccāraṇārthaḥ. tyau iti. sāvityukterna satvamiti bhāvaḥ. tye iti. sarvanāmatvājjasaḥ śībhāva iti bhāvaḥ. smāyādīmapyupalakṣaṇamidam. tyaṃ tyau tyān. tyena tyābhyāṃ tyaiḥ. tyasmai tyābhyāṃ tyebhyaḥ 2. tyasmāt. tyayoḥ 2. tyeṣāṃ. tyasmin tyeṣu. evaṃ tadśabdaḥ. paramasa iti. atvādīnāmāṅgatvāttadante'pi pravṛtteriti bhāvaḥ. nanu yuṣmacchabdasyāpi tyadāditvāttasya prathamaikavacane tvamityatra "tadoḥ saḥ sau" iti satvaṃ kuto na syādityata āha--dviparyanteti. "tyadādīnāmaḥ" ityatra paṭhitaṃ "dviparyantānāmeveṣyate" iti vārtikaṃ "tadoḥ saḥ sau" ityatrāpyanuvartate evetyarthaḥ. tataḥ kimityata āha--neheti. ihaśabdavivakṣitamāha--tvamiti. yuṣmacchabdasya dviśabdāduparyeva sarvādigaṇe pāṭhāditi bhāvaḥ. nanu "tvāhau sau" iti takāroccāraṇasāmathryādeva tvamityatra satvaṃ na bhavati, anyathā "svāhau sau" ityeva brāūyāt. ato dviparyantānāmityanuvṛttiriha vyarthetyāśaṅkya nirākaroti - na ceti. takāroccāraṇasāmathryādiha satvaṃ neti na vācyamityanvayaḥ. atitvamiti. "dviparyantānā"mityananuvṛttau "tva"mityatrāpi satvaṃ syāt. na ca "tvāhau sau" iti takāroccāraṇānarthakyaṃ, tvāmatikrānto'titvamiti gauṇe yuṣmacchabdasya tvādeśe tvāhāviti takāroccāraṇasya labdhaprayojanatvādityarthaḥ. naca atitvamityatrāpi satvapravṛtterdurvāratvāttvāhāviti takāroccāraṇānarthakyaṃ durvāramiti vācyam, satvasya sarvādyantargaṇakāryatvena gauṇe tasyā'pravṛtteḥ. ata evāha-saṃjñāyāmiti. tyaditi. kasyacinnāmedam. atityaditi. tyamatikrānta iti vigrahaḥ. ya iti. yacchabdasya tyadādyatve pararūpatve sarvaśabdavadrūpāṇi. takārā'bhāvānna satvam. eṣa iti. etacchabdasya tyadādyatve pararūpatve sarvavadeva rūpāṇi. sau tu takārasya satvamiti viśeṣaḥ. anvādeśe tviti. "dvitīyāṭaussvenaḥ" ityasya etacchabde'pi pravṛtteriti bhāvaḥ.

tadoḥ saḥ sāvanantyayoḥ. `tyadādīnāmaḥ' ityato'nuvartanādāha–tyadādīnāmiti. tyadādīnāmiti kim?. ātapaḥ. tārakaḥ. tadoriti kim?. yaḥ. anantyayoḥ kim?. he sa.atra paratvāttyadādyatvaṃ bādhitvā dasya sakāre sati halḍa\ufffdādinā sulope rutvavisargau syātām, tathāca `he saḥ'iti rūpaṃ sayāt.kiñca striyāṃ `s'ti rūpaṃ na syāt. yadā tvantyasya sakāre jāte'pi punaḥprasaṅgavijñānāttyadādyatvaṃ sakārasya svīkriyate, tadā na kiṃcidaniṣṭamityanantyayoriti tyaktuṃśakyam. yadi tu `tadoḥ saḥ sā'–vityasyānantaram `adasa au sulopaśce'tyatra `adasaḥ'iti yogaṃ vibhajyā'dasa eva dakārasya satvaṃ nānyasya dasye'ti niyamaḥ [svī]kriyate, tadā tu `sakṛdgatā 'viti nyāyepyanantyayoriti tyaktuṃ śakyam. na caivaṃ dvāvātmana icchati `dvīyati', tataḥ kvipi `sva'iti rūpaṃ nasyāt, kiṃtu `dva'iti rūpaṃ syāditi phale bhedānniyamapakṣo na saṃbhavatīti vācyaṃ,–gauṇe atvasatvayorasaṃbhave `dvī'rityasyaiva rūpasya nyāyyatvāditi manoramāyāmuktatvāt. sau kim?. tau te taṃ tau tān. nanu `toḥ saḥ sau'ityeva sūtramastu, kimanena `tado'riti pṛthaggrahaṇeneti cenmaivam, `aneṣa'ityatra nakārasya satvaprasaṅgāt. `nalopo nañaḥ'`tasmānnaḍaci'ityajādyuttarapadasya `eṣa'ityasya nuṅvidhānena tyadāditavargatvānnatārasya. na ca satve sati nuṅvidhānaṃ vyarthamiti vācyam, `ana\ufffdā'ityādau sāvakāśatvāt. tathāca `tadau'rityeva sūtraṃ yuktam. nanu `tasmānnuḍacī'ti sūtre 'tasmāditi padaṃ parityajya lāṅavāt `nugacī'tyevocyatāṃ, tathāca ajādyuttarapade pare naña eva nugāgama ityaneṣa ityatranoktadoṣa iti cet,evaṃ tarhi `nalopaḥ prātipadikāntasye'ti sūtre pañcamyantamāvaśyakameva ṭidanubandhaśceti. `tado'riti sūtre toriti vaktumaśakyam. `ane,'ityatroktadoṣāt. atra kaiyaṭaḥ– `to'–rityukte'pyaneṣa ityatra satvaṃ na bhavet, nuḍāgamasya padadvayāśritatvena bahiraṅgatvādantaraṅsatvaddaṣṭa\ufffdā asiddhatvāditi. utrarapadādhikārasthākārye bahiraṅgaparibhāṣā'bhāvasya `ica ekāco'm–'ityatra bhāṣye uktatvādayaṃ kaiyaṭaścintyaḥ. gauṇecaritārthatvāditi. gauṇe hi antargaṇakāryatvātsatvaṃ na pravartate. `svāhau sā'vityukte tu `atisva'miti syāditi bhāvaḥ. atvasatve neti. tayoḥ sarvādyantargaṇakāryatvāditi bhāvaḥ.atityaditi. tyamatikānto'tityad.

tadoḥ saḥ sāvanantyayoḥ 341, 7.2.106 tadoḥ saḥ sāvanantyayoḥ. "tyadādīnāmaḥ" ityato'nuvartanādāha--tyadādīnāmiti. tyadādīnāmiti kim(). ātapaḥ. tārakaḥ. tadoriti kim(). yaḥ. anantyayoḥ kim(). he sa.atra paratvāttyadādyatvaṃ bādhitvā dasya sakāre sati halḍa()ādinā sulope rutvavisargau syātām, tathāca "he saḥ"iti rūpaṃ sayāt.kiñca striyāṃ "s"ti rūpaṃ na syāt. yadā tvantyasya sakāre jāte'pi punaḥprasaṅgavijñānāttyadādyatvaṃ sakārasya svīkriyate, tadā na kiṃcidaniṣṭamityanantyayoriti tyaktuṃśakyam. yadi tu "tadoḥ saḥ sā"--vityasyānantaram "adasa au sulopaśce"tyatra "adasaḥ"iti yogaṃ vibhajyā'dasa eva dakārasya satvaṃ nānyasya dasye"ti niyamaḥ [svī]kriyate, tadā tu "sakṛdgatā "viti nyāyepyanantyayoriti tyaktuṃ śakyam. na caivaṃ dvāvātmana icchati "dvīyati", tataḥ kvipi "sva"iti rūpaṃ nasyāt, kiṃtu "dva"iti rūpaṃ syāditi phale bhedānniyamapakṣo na saṃbhavatīti vācyaṃ,--gauṇe atvasatvayorasaṃbhave "dvī"rityasyaiva rūpasya nyāyyatvāditi manoramāyāmuktatvāt. sau kim(). tau te taṃ tau tān. nanu "toḥ saḥ sau"ityeva sūtramastu, kimanena "tado"riti pṛthaggrahaṇeneti cenmaivam, "aneṣa"ityatra nakārasya satvaprasaṅgāt. "nalopo nañaḥ""tasmānnaḍaci"ityajādyuttarapadasya "eṣa"ityasya nuṅvidhānena tyadāditavargatvānnatārasya. na ca satve sati nuṅvidhānaṃ vyarthamiti vācyam, "ana()ā"ityādau sāvakāśatvāt. tathāca "tadau"rityeva sūtraṃ yuktam. nanu "tasmānnuḍacī"ti sūtre "tasmāditi padaṃ parityajya lāṅavāt "nugacī"tyevocyatāṃ, tathāca ajādyuttarapade pare naña eva nugāgama ityaneṣa ityatranoktadoṣa iti cetevaṃ tarhi "nalopaḥ prātipadikāntasye"ti sūtre pañcamyantamāvaśyakameva ṭidanubandhaśceti. "tado"riti sūtre toriti vaktumaśakyam. "ane,"ityatroktadoṣāt. atra kaiyaṭaḥ--"to"--rityukte'pyaneṣa ityatra satvaṃ na bhavet, nuḍāgamasya padadvayāśritatvena bahiraṅgatvādantaraṅsatvaddaṣṭa()ā asiddhatvāditi. utrarapadādhikārasthākārye bahiraṅgaparibhāṣā'bhāvasya "ica ekāco'm--"ityatra bhāṣye uktatvādayaṃ kaiyaṭaścintyaḥ. gauṇecaritārthatvāditi. gauṇe hi antargaṇakāryatvātsatvaṃ na pravartate. "svāhau sā"vityukte tu "atisva"miti syāditi bhāvaḥ. atvasatve neti. tayoḥ sarvādyantargaṇakāryatvāditi bhāvaḥ.atityaditi. tyamatikānto'tityad.