Kāśikāvṛttī1:
parasmaipadapare sici parataḥ igantasya aṅgasya vṛddhir bhavati. acaiṣīt. anaiṣī
See More
parasmaipadapare sici parataḥ igantasya aṅgasya vṛddhir bhavati. acaiṣīt. anaiṣīt.
alāvīt. apāvīt. akārṣīt. ahārṣīt. antaraṅgam api guṇam eṣāṃ
vṛddhirvacanād bādhate. nyanuvīt, nyadhuvītityatra kuṭāditvāt ṅittve sati
pratiṣiddhāyāṃ vṛddhau uvaṅādeśaḥ kriyate. parasmaipadeṣu iti kim? acyoṣṭa.
aploṣṭa.
Kāśikāvṛttī2:
sici vṛddhiḥ parasmaipadeṣu 7.2.1 parasmaipadapare sici parataḥ igantasya aṅgas
See More
sici vṛddhiḥ parasmaipadeṣu 7.2.1 parasmaipadapare sici parataḥ igantasya aṅgasya vṛddhir bhavati. acaiṣīt. anaiṣīt. alāvīt. apāvīt. akārṣīt. ahārṣīt. antaraṅgam api guṇam eṣāṃ vṛddhirvacanād bādhate. nyanuvīt, nyadhuvītityatra kuṭāditvāt ṅittve sati pratiṣiddhāyāṃ vṛddhau uvaṅādeśaḥ kriyate. parasmaipadeṣu iti kim? acyoṣṭa. aploṣṭa.
Nyāsa2:
sici vṛddhiḥ parasmaipadeṣu. , 7.2.1 "sārvadhātukārdhadhātukayoḥ" 7.3.
See More
sici vṛddhiḥ parasmaipadeṣu. , 7.2.1 "sārvadhātukārdhadhātukayoḥ" 7.3.84 iti guṇe prāpte vacanamidamārabhyate. sicīti, parasmaipadeṣviti ca dve apyeti parasaptamyau; tatra sico'ṅgāpekṣaṃ paratvaṃ, parasmaipadānāṃ tu sijapekṣam(). "parasmaipadapare" iti. parasmaipadaṃ paraṃ yasmāt? sa tathoktaḥ. "igantasya" iti. "iko guṇabṛddhī" 1.1.3 ityasyopasthāne satīkā'ṅgaṃ viśiṣyate, viśeṣaṇena ca tadantavidhirbhavatītyāha--"igantasyāṅgasya vṛddhirbhavati" iti. "acaiṣīt(), anaiṣīt()" iti. "ciñ? cayane" (dhā.pā.1251), "ṇoñ? prāpaṇe" (dhā.pā.91), bhūte luṅ, "cleḥ sic()" 3.1.44, "ekācaḥ" 7.2.10 ityādineṭpratiṣedhaḥ, aḍāgamaḥ, "nityaṃ ṅitaḥ" 3.4.99 ityanuvatrtamāne "itaśca" 3.4.100 itīkāralopaḥ, "astisico'pukte" 7.3.96 itīṭ(), "iṣkoḥ" 8.3.57 ityanuvatrtamāne "ādeśapratyayayoḥ" 8.3.59 iti ṣatvam(). "alāvīt? apāvīt()" iti. "pūrvavalluṅa, "ārdhadhātukasyeṅvalādeḥ" (7.2.35) itīṭ? pūrvavadīṭ(), "iṭa īṭi" 8.2.28 iti sico lopaḥ. "akārṣāt()" iti. udāharaṇaṃ subodham(). nanu cātrāntaraṅgatvādguṇena bhavitavyam(), antaraṅgatvaṃ punastasyārdhadhātukāpekṣātvāt(); vṛddhestvādguṇaviśeṣaṃ parasmaipadaparaṃ sicamapekṣya bahiraṅgatvam()? ata āha--"antaraṅgamapi" ityādi. yadyantaraṅgatvādṇaḥ syāt(), tadaitadvacanamanarthakaṃ syāt(). tasmādvacanasāmathryādvahiraṅgāpi vṛddhirguṇaṃ bādhate. yadyevam(), tarhi yathā vacana sāmathryādvṛddhirantaraṅgamapi guṇaṃ bādhate, tathovaṅādeśamapi bādheta tataśca nyanuvīt(), nyadhuvīditi na sidhyet()? ityata āha--"vyanuvīnnyadhuvīt()" ityādi. yatra hi vṛddheḥ pratiṣedho nāsti, tatra vacanasāmathryādvidhyantaraṃ bādhitvā'sau pravatrtate. iha tu ṅittve sati "kṅiti ca" 1.1.5 iti vṛddhiḥ pratiṣidhyate, pratiṣiddhā ca sato notsahata upaṅādeśaṃ bādhitum(). tena tasyāṃ pratiṣiddhāyāṃ "aci śnudhātu" 6.4.77 ityādinovaṅādeśaḥ kriyate. ṅittvaṃ punaratra "ṇū stavane" (dhā.pā.1397), "dhū vidhūnane" (dhā.pā.1398) ityetayoḥ kuṭādiṣu pāṭhādgāṅakuṭādisūtreṇa 1.2.1 yathā sāmathryādvṛddhyā guṇo bādhyate, tathā pratiṣedho'pi bādhyeta eva? naitadasti; guṇe hi nāprāpte vṛddhirārabhyate, pratiṣedhe tu prāpte cāprāpte ca. tatra yena nāprāpti nānyena (vyā.pa.49) guṇasyaiva bādhā yuktā, na pratiṣedhasya.
"acyoṣṭa, aploṣṭa" iti. "cyuṅ? chyuṅ? jyuṅ? (na staḥ--dhātupāṭhe) iyuṅ? pruṅ? pluṅ? gatau" (dhā.pā.955,956,957)
Laghusiddhāntakaumudī1:
igantāṅgasya vṛddhiḥ syāt parasmaipade sici. akṣaiṣīt. akṣeṣyat.. tapa
santāpe. Sū #486
See More
igantāṅgasya vṛddhiḥ syāt parasmaipade sici. akṣaiṣīt. akṣeṣyat.. tapa
santāpe.. 14.. tapati. tatāpa. tepatuḥ. tepuḥ. tepitha, tataptha. tepiva. tepima. taptā.
tapsyati. tapatu. atapat. tapet. tapyāt. atāpsīt. atāptām. atapsyat.. kramu
pādavikṣepe.. 15..
Laghusiddhāntakaumudī2:
sici vṛddhiḥ parasmaipadeṣu 486, 7.2.1 igantāṅgasya vṛddhiḥ syāt parasmaipade si
See More
sici vṛddhiḥ parasmaipadeṣu 486, 7.2.1 igantāṅgasya vṛddhiḥ syāt parasmaipade sici. akṣaiṣīt. akṣeṣyat॥ tapa santāpe॥ 14॥ tapati. tatāpa. tepatuḥ. tepuḥ. tepitha, tataptha. tepiva. tepima. taptā. tapsyati. tapatu. atapat. tapet. tapyāt. atāpsīt. atāptām. atapsyat॥ kramu pādavikṣepe॥ 15॥
Bālamanoramā1:
atha luṅi sici vībhāve `sārvadhātukādrdhadhātukayo'riti guṇe prāpte– sici
Sū #140
See More
atha luṅi sici vībhāve `sārvadhātukādrdhadhātukayo'riti guṇe prāpte– sici
vṛddhiḥ. igantasyeti. vṛddhiśrutyā ika ityupasthitamaṅgasyetyadhikṛtasya viśeṣaṇaṃ,
tadantavidhiriti bhāvaḥ. evaṃ ca akoṣītyādau vyañjanasya na vṛddhiḥ. avaiṣīditi.
luṅistip. ikāralopaḥ. sici vībhāvaḥ. `ekāca' iti iṇniṣedhaḥ. vṛddhiḥ. aḍāgamaḥ.
ṣatvam. ājīditi. sijlopaḥ. `vadavraje'ti halantalakṣaṇāyāṃ vṛddhau `neṭī'ti
niṣiddhāyāmāḍāgame `āṭaśce'ti vṛddhiḥ. lṛṅi aveṣyat ājiṣyat. teja pālana ityādi.
spaṣṭam. ejṛ kampana iti. dīptau tvātmanepadī gataḥ. ṭu o sphūrjeti.
`ādirñiṭuḍava' iti ṭurit, upadeśe'nunāsikatvādokāra ākāraśca it.
`ṭvito'thu'jitthathuc, `āditaśce'ti niṣṭhānatvam, `oditaśce'ti
niṣṭhāyāmiṇniṣedhaśca. tatphalāni. `upadhāyāṃ ce'ti dīrghasyā'nityatvajñāpanārthamiha
dīrgha ūkāraḥ paṭhitaḥ. tena hurchatītyādau na dīrgha ityāhuḥ. sphūrjatīti. liṭi–
pusphūrja, asphūrjīt. kṣi kṣaya iti. kṣayo–nāśaḥ. antarbhāvitaṇyartha iti.
nāśanārthaka ityarthaḥ. ajanteṣvevāsya pāṭho yuktaḥ. kṣayatīti.
naśyatītyarthaḥ,nāśayatīti vā. śapi guṇe'yādeśaḥ. cikṣāyeti. ṇali vṛddhiḥ. āyādeśaḥ.
cikṣiyaturiti. `asaṃyogā'diti kittvān guṇaḥ. iyaṅ. cikṣayitha– cikṣetheti.
pittvena kittvā'bhāvādguṇaḥ. ajantatvāttāsau nityā'niṭtvācca
bhāradvājaniyamātthali veṭ. iṭpakṣe'yādeśaḥ. cikṣiyathuḥ. cikṣiya. cikṣāya cikṣaya.
vasmasostu krādiniyamānnitmiṭ. tadāha—cikṣiyiva cikṣiyimeti. kṣetā.
kṣeṣyati. kṣayatu. akṣayat. kṣayet.
Bālamanoramā2:
sici vṛddhiḥ parasmapaipadeṣu 140, 7.2.1 atha luṅi sici vībhāve "sārvadhātu
See More
sici vṛddhiḥ parasmapaipadeṣu 140, 7.2.1 atha luṅi sici vībhāve "sārvadhātukādrdhadhātukayo"riti guṇe prāpte-- sici vṛddhiḥ. igantasyeti. vṛddhiśrutyā ika ityupasthitamaṅgasyetyadhikṛtasya viśeṣaṇaṃ, tadantavidhiriti bhāvaḥ. evaṃ ca akoṣītyādau vyañjanasya na vṛddhiḥ. avaiṣīditi. luṅistip. ikāralopaḥ. sici vībhāvaḥ. "ekāca" iti iṇniṣedhaḥ. vṛddhiḥ. aḍāgamaḥ. ṣatvam. ājīditi. sijlopaḥ. "vadavraje"ti halantalakṣaṇāyāṃ vṛddhau "neṭī"ti niṣiddhāyāmāḍāgame "āṭaśce"ti vṛddhiḥ. lṛṅi aveṣyat ājiṣyat. teja pālana ityādi. spaṣṭam. ejṛ kampana iti. dīptau tvātmanepadī gataḥ. ṭu o sphūrjeti. "ādirñiṭuḍava" iti ṭurit, upadeśe'nunāsikatvādokāra ākāraśca it. "ṭvito'thu"jitthathuc, "āditaśce"ti niṣṭhānatvam, "oditaśce"ti niṣṭhāyāmiṇniṣedhaśca. tatphalāni. "upadhāyāṃ ce"ti dīrghasyā'nityatvajñāpanārthamiha dīrgha ūkāraḥ paṭhitaḥ. tena hurchatītyādau na dīrgha ityāhuḥ. sphūrjatīti. liṭi--pusphūrja, asphūrjīt. kṣi kṣaya iti. kṣayo--nāśaḥ. antarbhāvitaṇyartha iti. nāśanārthaka ityarthaḥ. ajanteṣvevāsya pāṭho yuktaḥ. kṣayatīti. naśyatītyarthaḥ,nāśayatīti vā. śapi guṇe'yādeśaḥ. cikṣāyeti. ṇali vṛddhiḥ. āyādeśaḥ. cikṣiyaturiti. "asaṃyogā"diti kittvān guṇaḥ. iyaṅ. cikṣayitha-- cikṣetheti. pittvena kittvā'bhāvādguṇaḥ. ajantatvāttāsau nityā'niṭtvācca bhāradvājaniyamātthali veṭ. iṭpakṣe'yādeśaḥ. cikṣiyathuḥ. cikṣiya. cikṣāya cikṣaya. vasmasostu krādiniyamānnitmiṭ. tadāha---cikṣiyiva cikṣiyimeti. kṣetā. kṣeṣyati. kṣayatu. akṣayat. kṣayet.
Tattvabodhinī1:
`iko guṇavṛddhī' iti paribhāṣopasthānādāha– iganteti. parasmaipadeṣviti ki Sū #115
See More
`iko guṇavṛddhī' iti paribhāṣopasthānādāha– iganteti. parasmaipadeṣviti kim ?.
adhaviṣṭa. adhoṣṭa. sici kim ?. eti. bibharti. guṇaṃ bādhitvā vṛddhiḥ syāt. khaja
manthe. kajeti kecitpaṭhanti. ejṛ kampane. dīptau tvātmanepadī gataḥ. ṭuosphūrjā.
`ṭvanito'thucṭa. sphūrjathuḥ. `oditaśce'ti niṣṭhānatvārthamokāraḥ. sphūrgṇaḥ.
sphūrgṇavān. ākārastu `oditaśca' iti niṣṭhāyāmiṭo niṣedhārthaḥ, `vibhāṣā
bhāvādikarmaṇo'riti vikalpārthaścāsphūrgṇa, sphūrjitamanenetyādi. `upadhāyāṃ ce'ti
dīrghasyā'nityatvajñāpanārthamiha dīrghopadeśaḥ. tena hucrchati mucrchati ityapi
bhavatīti kecit. kṣi kṣaye. ajanteṣvasya pāṭho yuktaḥ. `kṣi nivāsagatyo'riti
tudādau.
Tattvabodhinī2:
sici vṛddhiḥ parasmaipadeṣu 115, 7.2.1 "iko guṇavṛddhī" iti paribhāṣop
See More
sici vṛddhiḥ parasmaipadeṣu 115, 7.2.1 "iko guṇavṛddhī" iti paribhāṣopasthānādāha-- iganteti. parasmaipadeṣviti kim?. adhaviṣṭa. adhoṣṭa. sici kim?. eti. bibharti. guṇaṃ bādhitvā vṛddhiḥ syāt. khaja manthe. kajeti kecitpaṭhanti. ejṛ kampane. dīptau tvātmanepadī gataḥ. ṭuosphūrjā. "ṭvanito'thucṭa. sphūrjathuḥ. "oditaśce"ti niṣṭhānatvārthamokāraḥ. sphūrgṇaḥ. sphūrgṇavān. ākārastu "oditaśca" iti niṣṭhāyāmiṭo niṣedhārthaḥ, "vibhāṣā bhāvādikarmaṇo"riti vikalpārthaścāsphūrgṇa, sphūrjitamanenetyādi. "upadhāyāṃ ce"ti dīrghasyā'nityatvajñāpanārthamiha dīrghopadeśaḥ. tena hucrchati mucrchati ityapi bhavatīti kecit. kṣi kṣaye. ajanteṣvasya pāṭho yuktaḥ. "kṣi nivāsagatyo"riti tudādau.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents