Kāśikāvṛttī1:
akārāntādaṅgāduttarasya bhisaḥ aisityayam ādeśo bhavati. vṛkṣaiḥ. plakṣaiḥ. atij
See More
akārāntādaṅgāduttarasya bhisaḥ aisityayam ādeśo bhavati. vṛkṣaiḥ. plakṣaiḥ. atijarasaiḥ.
jarāmatikrāntaiḥ iti vigṛhya samāse kṛte hrasvatve ca bhisa aisādeśo bhavati.
ekadeśavikṛtamananyavad bhavati iti jaraśabdasya jarasādeśaḥ. sannipātalakṣaṇo vidhiranimittaṃ
tadvighātasya iti paribhāṣā iyam anityā, kaṣṭāya kramaṇe 3-1-14 iti nirdeśāt.
ataḥ iti kim? agnibhiḥ. vāyubhiḥ. taparakaraṇaṃ kim? khaṭvābhiḥ. mālābhiḥ. etvam bhisi
paratvāc cedata ais kva bhaviṣyati. kṛte 'pyetve bhautapūrvyādais tu nityas tathā
sati. ataḥ ityadhikāro jasaḥ śī iti yāvat.
Kāśikāvṛttī2:
ato bhisa ais 7.1.9 akārāntādaṅgāduttarasya bhisaḥ aisityayam ādeśo bhavati. vṛ
See More
ato bhisa ais 7.1.9 akārāntādaṅgāduttarasya bhisaḥ aisityayam ādeśo bhavati. vṛkṣaiḥ. plakṣaiḥ. atijarasaiḥ. jarāmatikrāntaiḥ iti vigṛhya samāse kṛte hrasvatve ca bhisa aisādeśo bhavati. ekadeśavikṛtamananyavad bhavati iti jaraśabdasya jarasādeśaḥ. sannipātalakṣaṇo vidhiranimittaṃ tadvighātasya iti paribhāṣā iyam anityā, kaṣṭāya kramaṇe 3.1.14 iti nirdeśāt. ataḥ iti kim? agnibhiḥ. vāyubhiḥ. taparakaraṇaṃ kim? khaṭvābhiḥ. mālābhiḥ. etvam bhisi paratvāc cedata ais kva bhaviṣyati. kṛte 'pyetve bhautapūrvyādais tu nityas tathā sati. ataḥ ityadhikāro jasaḥ śī iti yāvat.
Nyāsa2:
ato bhisa ais?. , 7.1.9 "samāse kṛte" ityādi. "kugatiprādayaḥ&quo
See More
ato bhisa ais?. , 7.1.9 "samāse kṛte" ityādi. "kugatiprādayaḥ" 2.2.18 iti krāntādyarthe'tiśabdasya. "hyasvatve ca" iti. "gostriyorupasarjanasya" 1.2.48 iti hyasvaḥ. nanu yadi hyasvaḥ kriyate, tadā jarāśabdasyocyamāno jarasādeśo jaraśabdasya na prāpnotīti codyamapākartumāha--"ekadeśavikṛtam()" ityādi.
nanu caikadeśavikṛtasyānanyatve'pi naivātra jarasādeśena bhavitavyam(), "sannipātalaśraṇo vidhiranimittaṃ tadvidhātasya" (vyā.pa.12) iti paribhāṣayā jaraśabdasannipātalakṣaṇo hrais? vidhīyate, sa kathaṃ tasya vidhātasya tadvidhātasya" (vyā.pa.12) iti paribhāṣayā jaraśabdasannipātalakṣaṇo hrais? vidhīyate, sa kathaṃ tasya vighātasya nimittaṃ syāt? ityāha--"sannipāta" ityādi. anityatvaṃ punarasyāḥ "kaṣṭāya kramaṇe" 3.1.14 ityataḥ kaṣṭāyeti nirdeśādvevitavyam(). yadi hreṣā nityā syāt(), tato'kārāntalakṣaṇo vidhirakārāntatāvidhātasya nimittaṃ na syāditi "supi ca" 7.3.102 iti dīrghatvaṃ na syāt(), tataśca "kaṣṭāya" 3.1.14 iti nirdeśo nopapadyata iti. atha kimarthamais? vidhīyate, na eseva vidhīyatām(), tatrāpi "vṛddhireci" 6.1.85 iti vṛddhau kṛtāyām()--vṛkṣaiḥ, plakṣairityādi sidhyati? kaḥ punarevaṃ satadi guṇo labhyate? na hraisyesi vā kriyamāṇo kaścillādhavakṛto viśeṣaḥ, prakriyāgauravameva tu syāt(); evaṃ vidhāya lakṣaṇāntareṇa vṛddhervidhānāt()? ajitarasairiti tu na siddhyati; vṛddhyabhāvāt(). vṛddhyabhāvasatvakārāntatābhāvaditi yatkiñcidetat().
iha vṛkṣairityatra bhisi parabhūte "ato bhisa ais()" ityaisbhāvaḥ prāpnoti, "bahuvacane jhalyet()" 7.3.103 ityesvañca, ubhayañcaitat? sāvakāśam(), tatraisbhāvasya sāvakāśatvam()--kṛte'pyettve bhūtapūrvamakārāntatvāmāśritya, evattvasyāvakāśaḥ--bhyasādiḥ" paratvādettvenātra bhavitavyamiti yo manyeta, taṃ pratyāha--"ettvaṃ bhisi paratvāt()" ityādi. bhisi paratvādettvañcenmanyase, ata ais? kva bhaviṣyati? akārāntāt? parasya bhisa ais? vidhīyate, tatra yadi paratvādettvaṃ bhavet? kvedānīmais bhaviṣyati? na kvacit(); akārāntatāyāḥ sarvatraittvena vihitatvāditi bhāvaḥ. aisbhāvasya viṣayaṃ darśayitumāha--"kṛte'pyettve" ityadi. kathaṃ punaḥ kṛta ettva ais? bhavati, yāvatā'kārāntādaṅgāduttarsya bhisa aisikati, na ca paratvādettve kṛte'kārāntāduttro bhis? bhavati, tatra vacanapramāṇyāt? kṛte'pyettve bhūtapūrvamakārāntatvamāśrityaismabhaviṣyati. "aistu nityastathā sati" iti. evaṃ kṛte'pyettva aisbhāvena bhavitavyamakṛte'pīti kṛtākṛtaprasaṅgitvāt(); aistu nityaḥ, ettvaṃ tvanityam(); na hi tadaisbhāve kṛte prāpnoti; jhalo nimittasyābhāvāt(). nityānityayośca tulyabalatvādvipratiṣedho nopapadyate. tataśca paramapyettvamapāsya balavānaisbhavidhyatīti bhāvaḥ॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
anekālśitsarvasya. rāmairḥ.. Sū #142
Laghusiddhāntakaumudī2:
ato bhisa ais 142, 7.1.9 anekālśitsarvasya. rāmairH॥
Bālamanoramā1:
ato bhisa ais. `ata' iti pañcamī. `aṅgasye'tyadhikṛtaṃpañcamyā vipari Sū #201
See More
ato bhisa ais. `ata' iti pañcamī. `aṅgasye'tyadhikṛtaṃpañcamyā vipariṇamyate. `ata'
iti ca tasya viśeṣaṇam. viśeṣaṇatvācca ttadantavidhiḥ. tadāha–akārāntāditi.
rutvavisargau siddhavatkṛtyāha–rāmairiti. yadyapi esi vihite'pi vṛddhau
rāmairityādi siddham. naca ato guṇa iti pararūpaṃ śaṅkyam,
ekāroccāraṇasāmathryādevatadasambhavāt. anyathā isameva vidadhyāt. tathāpi
edaitordvimātratvā'viseṣātprakriyālāghavācca aiso vidhiḥ.
alo'ntyasyetyantādeśamāśaṅkyāha-anekāltvāditi. atha caturthīvibhaktiḥ. tatra ṅe
iti ṅakārasya laśakketītsaṃjñāyāṃ lopaḥ. taduccāraṇaṃ tu gherṅitītyādyartham. rāma-e
iti sthite.
Bālamanoramā2:
ato bhisa ais 201, 7.1.9 ato bhisa ais. "ata" iti pañcamī. "aṅgas
See More
ato bhisa ais 201, 7.1.9 ato bhisa ais. "ata" iti pañcamī. "aṅgasye"tyadhikṛtaṃpañcamyā vipariṇamyate. "ata" iti ca tasya viśeṣaṇam. viśeṣaṇatvācca ttadantavidhiḥ. tadāha--akārāntāditi. rutvavisargau siddhavatkṛtyāha--rāmairiti. yadyapi esi vihite'pi vṛddhau rāmairityādi siddham. naca ato guṇa iti pararūpaṃ śaṅkyam, ekāroccāraṇasāmathryādevatadasambhavāt. anyathā isameva vidadhyāt. tathāpi edaitordvimātratvā'viseṣātprakriyālāghavācca aiso vidhiḥ. alo'ntyasyetyantādeśamāśaṅkyāha-anekāltvāditi. atha caturthīvibhaktiḥ. tatra ṅe iti ṅakārasya laśakketītsaṃjñāyāṃ lopaḥ. taduccāraṇaṃ tu gherṅitītyādyartham. rāma-e iti sthite.
Tattvabodhinī1:
ato bhisa ais. nanu `e'sityevāstu. na ca `ato guṇe' iti pararūpāpatti Sū #169
See More
ato bhisa ais. nanu `e'sityevāstu. na ca `ato guṇe' iti pararūpāpattiḥ.
ekāroccāraṇavaiyathryāpatteḥ. anyatā isameva vidadhyāditi cetsatyam.
edaitordvimātratvā'viśeṣeṇa gauravā'bhāvāt. `bahulaṃ chandasi' ityatra `anato'pi bhavati
nadyai'riti kāśikodāhmataprayogasya aiskaraṇaṃ vinā anirvāhācca. kecidaiskaraṇaṃ
nirjarasairityaikāraśravaṇārthamiti vyācakhyuḥ, taccintyam. saṃnipātaparibhāṣayā
jarasādeśā'pravṛtternirjarairityeva bhāṣye siddhāntitatvāt.
Tattvabodhinī2:
ato bhisa ais 169, 7.1.9 ato bhisa ais. nanu "e"sityevāstu. na ca &quo
See More
ato bhisa ais 169, 7.1.9 ato bhisa ais. nanu "e"sityevāstu. na ca "ato guṇe" iti pararūpāpattiḥ. ekāroccāraṇavaiyathryāpatteḥ. anyatā isameva vidadhyāditi cetsatyam. edaitordvimātratvā'viśeṣeṇa gauravā'bhāvāt. "bahulaṃ chandasi" ityatra "anato'pi bhavati nadyai"riti kāśikodāhmataprayogasya aiskaraṇaṃ vinā anirvāhācca. kecidaiskaraṇaṃ nirjarasairityaikāraśravaṇārthamiti vyācakhyuḥ, taccintyam. saṃnipātaparibhāṣayā jarasādeśā'pravṛtternirjarairityeva bhāṣye siddhāntitatvāt.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents