Kāśikāvṛttī1:
goho 'ṅgasya upadhāyā ūkārādeśo bhavati ajādau pratyaye parataḥ. nigūhati. nigūh
See More
goho 'ṅgasya upadhāyā ūkārādeśo bhavati ajādau pratyaye parataḥ. nigūhati. nigūhakaḥ.
sādhunigūhī. nigūhaṃnigūham. nigūhanti. gūho vartate. upadhāyāḥ iti kim? alaḥ
antyasya mā bhūt. gohaḥ iti vikṛtagrahaṇaṃ viṣayārtham. yatra asya etad rūpaṃ tatra eva
yathā syāt. iha mā bhūt, nijuguhatuḥ. nijuguhuḥ. ayādeśapratiṣedhārthaṃ ca
kecidicchanti. nigūhya gataḥ ityūtvasya asiddhatvād lyapi laghupūrvāditi
ṇerayādeśaḥ syāt. vyāśrayatvādeva asiddhatvam atra na asti, ṇāvūtvaṃ, ṇyantasya
ca lyapyayādeśa iti. aci ityeva, nigoḍhā. nigoḍhum.
Kāśikāvṛttī2:
ūdupadhāyā gohaḥ 6.4.89 goho 'ṅgasya upadhāyā ūkārādeśo bhavati ajādau pratyaye
See More
ūdupadhāyā gohaḥ 6.4.89 goho 'ṅgasya upadhāyā ūkārādeśo bhavati ajādau pratyaye parataḥ. nigūhati. nigūhakaḥ. sādhunigūhī. nigūhaṃnigūham. nigūhanti. gūho vartate. upadhāyāḥ iti kim? alaḥ antyasya mā bhūt. gohaḥ iti vikṛtagrahaṇaṃ viṣayārtham. yatra asya etad rūpaṃ tatra eva yathā syāt. iha mā bhūt, nijuguhatuḥ. nijuguhuḥ. ayādeśapratiṣedhārthaṃ ca kecidicchanti. nigūhya gataḥ ityūtvasya asiddhatvād lyapi laghupūrvāditi ṇerayādeśaḥ syāt. vyāśrayatvādeva asiddhatvam atra na asti, ṇāvūtvaṃ, ṇyantasya ca lyapyayādeśa iti. aci ityeva, nigoḍhā. nigoḍhum.
Nyāsa2:
ūdupadhāyā gohaḥ. , 6.4.89 "nigūhayati" iti. "guhū saṃvaraṇe"
See More
ūdupadhāyā gohaḥ. , 6.4.89 "nigūhayati" iti. "guhū saṃvaraṇe" (dhā.pā.896), hetumāṇṇic(). "nigūhakaḥ" iti. ṇvul(). "sādhunigūhi" iti. "supyajātau ṇinistācchīlye" 3.2.78 iti ṇiniḥ. "nigūhaṃ nigūham()" iti. "ābhīkṣṇye ṇamul? ca" 3.4.22 iti ṇamul(), "ābhīkṣṇye dve bhavataḥ" (vā.887) iti dvirvacanam(). "nigūhaḥ" iti. bhāve ghañ(). "alo'nyasya mā bhūt()" iti. uttaratra ityabhiprāyaḥ. iha tvorityanuvatrya vināpyupadhāgrahaṇena śakyata evāyamarthaḥ pratipādayitumityetadeva manasi kṛtvā paraṃ pṛṣṭavān()--"upadhāgrahaṇaṃ kiṃ? iti; ittarārthañcopadhāgrahaṇaṃ kriyamāṇamatrāpyalo'ntyasya vidhiṃ nivatrtayati. tena prayojanābhāvāt? orityetannānuvartate.
atha kimartham? "gohaḥ" iti vikṛtanirdeśaḥ kriyate, na "guhaḥ" ityevocyeta, laghu hrevaṃ sūtraṃ bhavati? ityāha--"goha iti vikṛtagrahaṇam()" ityādi. ūttvasya viśiṣṭaviṣayo yathā syādityevamartham(). "goha" iti vikṛtasya kṛtokārastha grahaṇamityarthaḥ. etadeva vyaktīkarttumāha--"yatra" ityādi. asya kaścidamumarthamācaṣṭe. etaduktaṃ bhavati--guṇe kṛte ūttvena bhavitavyamiti lakṣyate; etaccāyuktam(); evaṃ hi vyākhyāyamāne "ayādeśapratiṣedhārthaṃ "nigūhra gataḥ" iti "kecidicchanti" ityuktvā yadvakṣyati--"uttvasyāsiddhatvāt? "lyapi laghūpūrvāt()" 6.4.56 iti ṇerayādeśaḥ syāt()" iti, tannopapadyate. yadi gūṇaṃ kṛtvokārasyottvaṃ vidhīyate, tataśca satyūkārasyāsiddhatvenaiva laghupūrvatvamupapadyate, okārapūrvatvāt(); tat? kuta ūkārasyāsiddhatve'yādeśaprasaṅgaḥ? tasmādayamatrārthaḥ--yasmin? viṣaye guhergoha ityetadrūpaṃ sambhāvyate tatra yathā syāt(). yatra pratyaye guṇaḥ sambhavati tasmin? kṛte'kṛta eva guṇe yathā syāt(), anyatra mā bhūditi. tasmādvikṛtanirdeśasya viśiṣṭaviṣayopalakṣaṇārthatvāt? guṇaviṣaye sammukhībhūta evākṛta eva guṇa ūtvena bhavitavyam(). evañca sati "ūttavasyāsiddhatvāt()" ityādikaḥ prasaṅgagrantho yujyate, nānyathā. nanu ca guṇanimitte pratyaya utpanne paratvād? guṇenaiva bhavitavyam(), tatkathamakṛta eva guṇa ūttvaṃ bhavet()? kṛtākṛtaprasaṅgitvāt(). taddhi kṛte guṇe prāpnotyakṛte'pi, vikṛtanirdeśasya viśiṣṭaviṣayopalakṣaṇārthatvāt(). na tūttve kṛte guṇaḥ prāpnoti, alaghūpadhatvāt(). tasmād? guṇāt? pūrvamūttvena nityatvādbhavitavyam(). ata eva dīrghoccāraṇamarthavadbhavati, nānyathā. yadi guṇe kṛte satyayamādeśaḥ syāt(), dīrghoccāraṇamanarthakaṃ syāt(). āntaratamyādeva dīrghasya dīrgho bhaviṣyati. jñāpitaṃ hi "diva ut()" (6.1.131) iti tapakaramena--"bhāvyamāno'pyukāraḥ savarṇān? gṛhṇati" (cāndra.pa.44) iti. yadanyat? prāpnoti tannivṛttyarthaṃ dīrghoccāraṇamiti cet()? syādetat()--"ajugūhat()" ityatra "ṇau caṅyapadhāyāḥ" 7.4.1 iti hyasvo mā bhūdityevamarthaṃ dīrghoccāraṇamiti. kutaḥ punareṣa niyamo'tra hyasvatvena na bhavitavyamiti? na hīha kātyāyanasya bhāvyakārasya vā vacanamasti, nāpi śiṣṭaprayogaḥ, yata eṣa niścayaḥ syāt(). "yathālakṣaṇamaprayukteṣu" iti cocyata. tasmāt? "ajūguhat()" ityevaṃ bhavitavyam(). yadi guṇe kṛte'yamādeśaḥ kriyeta, tataḥ kimaniṣṭaṃ syāt()? dīrghoccāraṇamanarthakaṃ syāt(). atrāpi dīrghoccāraṇaṃ vaicittryārthaṃ prakalpyeta? evamapi prakriyāgauravaṃ syāt(). tasmāddīrghoccāraṇasāmathryādakṛta eva guṇa ūttvena bhavitavyam(). "nigūhra gataḥ" iti. ṇyantāt? katvā, prādisamāsaḥ. "samāso'nañpūrva" 7.1.37 ityādinā ktvo lyap(). "tatra vyāśrayatvāt()" ityādi. etenāyādeśapratiṣedhārthatāṃ vikṛtinirdeśasya pratyācaṣṭe. kathaṃ punavryāśrayatvam()? ityāha--"ṇāvūttvam()" ityādi.
"nigoḍhā" iti. tṛc(). "ho ḍhaḥ" 8.2.31, "jhaṣastathordho'dhaḥ" 8.2.40 iti dhatvam(), "ṣṭunā ṣṭuḥ" 8.4.40 iti ṣṭuttvam(), "ḍho ḍhe lopaḥ" 8.3.13॥
Bālamanoramā1:
ūdupadhāyāḥ. `goha'iti kṛtalaghūpadhaguṇasya guhernirdeśaḥ. tataśca guṇavi Sū #201
See More
ūdupadhāyāḥ. `goha'iti kṛtalaghūpadhaguṇasya guhernirdeśaḥ. tataśca guṇaviṣaya evedaṃ
bhavati. aciśnudhātvityato'nuvṛttasya acītyasya
aṅgākṣiptapratyayaviśeṣamatvāttadādividhiḥ. tadāha– guha upadhāyā ityādinā.
guṇahetāviti. guṇaṃ prati paranimittabhūta ityarthaḥ. guṇāpavādaḥ. jugūha. guṇahetāviti
kim ?. juguhatuḥ juguhuḥ. juguhe juguhāte juguhire. jugūhitha. jugoḍha.
ḍhatvadhatvaṣṭutvaḍhalopāḥ. juguhathuḥ juguha. juguhiṣe–jughukṣe.
ḍhatvabhaṣbhāvakatvaṣatvāni. juguhāthe juguhidhve–juguḍhve. jugūha. juguhiva-juguhva
juguhima–juguhṛ. juguhe. juguvahihe–juguhvahe. juguhimahe-juguhṛhe. iti liṭi
rūpāṇi siddhavatkṛtya luṭi iṭpakṣe ūtve rūpamāha– gūhiteti. iḍabhāve
ajādapratyayā'bhāvādūttvā'bhāve guṇe ḍhatvadhatvaṣṭutvalopeṣu rūpamāha– goḍheti. lṛṭi
sye iṭpakṣe ūttve rūpamāha– gūhiṣyatīti. iḍabhāve tu guṇaḍhatvabhaṣbhāvakatvaṣatveṣu
rūpamāha–ghokṣyatīti. gūhiṣyate, ghokṣyate ityapyudāhāryam. gūhatu. gūhatām.
agūhat. agūha. gūhediti. `gūhete'tyapi jñeyam. guhrāditi. āśīrliṅi
ajādipratyayā'bhāvādūttvaṃ na. kittvānna guṇaḥ. luṅi iṭpakṣe sijlope ūttve
rūpamāha– agūhīditi. agūhiṣṭām agūhiṣurityādi. iḍabhāve ksa iti.
igupadhaśalantatvāditi bhāvaḥ. aghukṣaditi. ḍhatvabhaṣbhāvakatvaṣatvāni. adhukṣatām
aghukṣannityādi.
Bālamanoramā2:
ūdupadhāyā gohaḥ 201, 6.4.89 ūdupadhāyāḥ. "goha"iti kṛtalaghūpadhaguṇa
See More
ūdupadhāyā gohaḥ 201, 6.4.89 ūdupadhāyāḥ. "goha"iti kṛtalaghūpadhaguṇasya guhernirdeśaḥ. tataśca guṇaviṣaya evedaṃ bhavati. aciśnudhātvityato'nuvṛttasya acītyasya aṅgākṣiptapratyayaviśeṣamatvāttadādividhiḥ. tadāha-- guha upadhāyā ityādinā. guṇahetāviti. guṇaṃ prati paranimittabhūta ityarthaḥ. guṇāpavādaḥ. jugūha. guṇahetāviti kim?. juguhatuḥ juguhuḥ. juguhe juguhāte juguhire. jugūhitha. jugoḍha. ḍhatvadhatvaṣṭutvaḍhalopāḥ. juguhathuḥ juguha. juguhiṣe--jughukṣe. ḍhatvabhaṣbhāvakatvaṣatvāni. juguhāthe juguhidhve--juguḍhve. jugūha. juguhiva-juguhva juguhima--juguhṛ. juguhe. juguvahihe--juguhvahe. juguhimahe-juguhṛhe. iti liṭi rūpāṇi siddhavatkṛtya luṭi iṭpakṣe ūtve rūpamāha-- gūhiteti. iḍabhāve ajādapratyayā'bhāvādūttvā'bhāve guṇe ḍhatvadhatvaṣṭutvalopeṣu rūpamāha-- goḍheti. lṛṭi sye iṭpakṣe ūttve rūpamāha-- gūhiṣyatīti. iḍabhāve tu guṇaḍhatvabhaṣbhāvakatvaṣatveṣu rūpamāha--ghokṣyatīti. gūhiṣyate, ghokṣyate ityapyudāhāryam. gūhatu. gūhatām. agūhat. agūha. gūhediti. "gūhete"tyapi jñeyam. guhrāditi. āśīrliṅi ajādipratyayā'bhāvādūttvaṃ na. kittvānna guṇaḥ. luṅi iṭpakṣe sijlope ūttve rūpamāha-- agūhīditi. agūhiṣṭām agūhiṣurityādi. iḍabhāve ksa iti. igupadhaśalantatvāditi bhāvaḥ. aghukṣaditi. ḍhatvabhaṣbhāvakatvaṣatvāni. adhukṣatām aghukṣannityādi.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents