1/6:anudāttopadeśe anunāsikalopaḥ lyapi ca |*
2/6:anudāttopadeśe anunāsikalopaḥ lyapi ca iti vaktavyam |
3/6:pramatya pratatya |
4/6:tataḥ vā amaḥ |*
5/6:vā amaḥ iti vaktavyam |
6/6:prayatya prayamya praratya praramya praṇatya praṇamya |

anudāttopadeśānām aṅgānāṃ vanateḥ tanotyādīnāṃ ca anunāsikalopo bhavati jhalādau kṅiti pratyaye parataḥ. yamu yatvā. yataḥ. yatavān. yatiḥ. ramu ratvā. rataḥ. ratavān. ratiḥ. anudāttopadeśā anunāsikāntā yamiraminamigamihanimanyatayaḥ. vanati vatiḥ. ktino rūpam etat. ktici tu na ktici dīrghaśca 6-4-39 iti bhavati. anyatra jhalādāviṭā bhavitavyam. tanotyādayaḥ tataḥ. tatavān. sanoterātvaṃ vakṣyati. kṣaṇu kṣataḥ. kṣatavān. ṛṇu ṛtaḥ. ṛtavān. tṛṇu tṛtaḥ. tṛtavān. ghṛṇu ghṛtaḥ. ghṛtavān. vanu vataḥ. vatavān. manu mataḥ. matavān. ṅiti atata. atathāḥ. anudāttopadeśavanatitanotyādīnām iti kim? śāntaḥ. śāntavān. tāntaḥ. tāntavān. dāntaḥ. dāntavān. anunāsikasya iti kim? pakvaḥ. pakvavān. jhali iti kim? gamyate. ramyate. kṅiti iti kim? yantā. yantavyam. upadeśagrahaṇaṃ kim? iha vayathā syāt, gatiḥ. iha ca mā bhūt, śāntaḥ, śāntavāniti.

anudāttaupadeśavanatitanotyādīnām anunāsikalopo jhali kṅiti 6.4.37 anudāttopadeśānām aṅgānāṃ vanateḥ tanotyādīnāṃ ca anunāsikalopo bhavati jhalādau kṅiti pratyaye parataḥ. yamu yatvā. yataḥ. yatavān. yatiḥ. ramu ratvā. rataḥ. ratavān. ratiḥ. anudāttopadeśā anunāsikāntā yamiraminamigamihanimanyatayaḥ. vanati vatiḥ. ktino rūpam etat. ktici tu na ktici dīrghaśca 6.4.39 iti bhavati. anyatra jhalādāviṭā bhavitavyam. tanotyādayaḥ tataḥ. tatavān. sanoterātvaṃ vakṣyati. kṣaṇu kṣataḥ. kṣatavān. ṛṇu ṛtaḥ. ṛtavān. tṛṇu tṛtaḥ. tṛtavān. ghṛṇu ghṛtaḥ. ghṛtavān. vanu vataḥ. vatavān. manu mataḥ. matavān. ṅiti atata. atathāḥ. anudāttopadeśavanatitanotyādīnām iti kim? śāntaḥ. śāntavān. tāntaḥ. tāntavān. dāntaḥ. dāntavān. anunāsikasya iti kim? pakvaḥ. pakvavān. jhali iti kim? gamyate. ramyate. kṅiti iti kim? yantā. yantavyam. upadeśagrahaṇaṃ kim? iha vayathā syāt, gatiḥ. iha ca mā bhūt, śāntaḥ, śāntavāniti.

anudāttopadeśavanatitanotyādīnāmanunāsikalopo jhali kṅiti. , 6.4.37 "anunāsika" iti ṣaṣṭha()ā bahuvacanasya lukaṃ kṛtvā'vibhaktiko'yaṃ nirdeśaḥ. ata evāha--"anunāsikāntānām()" iti. "anunāsikasya kvijhaloḥ kṅiti" 6.4.15 iti dīrghatve prāpte lopo'yaṃ vidhīyate. atra lope kṛte dīrghatvaṃ na prāpnoti; vihitanimittatvāt(). "yami rami gami nami hani manyatayaḥ" iti--"yama uparame" (dhā.pā.984) "ramu krīḍāyām()" (dhā.pā.853) "ganlṛ sṛplṛ gatau" (dhā.pā.982,983) "ṇama pahvatve" (dhā.pā.981) [prahvatve śabde ca--dhā.pā] "hana hiṃsāgatyoḥ" (dhā.pā.1012) "mana jñāne" (dhā.pā.1176). "vatiḥ" iti. "vana ṣaṇa sambhaktau" (dhā.pā.463,464). "titutratatha" 7.2.9 ityādineṭpratiṣedhaḥ. "ktini" ityanena ktinyeva vanaterudāharaṇaṃ sambhavati, nānyatreti darśayati. kiṃ kāramam()? ityāha--"ktici tu" ityādi. ktici tu "na ktici dīrghaśca" 6.4.39 iti pratiṣedhaṃ vakṣyati. ye tvanye jhalādayaḥ pratyayāsteṣvapīṭā bhavitavyam(), tato jhalāditvābhāvādvanateranunāsikalopaṃ prati te nimittabhāvaṃ nopayāntīti pāriśeṣyāt? ktinyeva vanateranunāsikalopena bhavitavyam(). "sanoterāttvaṃ vakṣyati" iti. tena tasyānunāsikalopodāharaṇaṃ na bhavatīti bhāvaḥ. āttvaṃ punaḥ "janasanakhanām()" 6.4.42 ityādinā vakṣyati. "kṣataḥ" iti. "kṣaṇu hiṃsāyām()" (dhā.pā.1465). "ṛtaḥ" iti--"ṛṇu gatau" (dhā.pā.1467). "tṛtaḥ" iti. "tṛṇu dāne" ["adane" dhā.pā.] (dhā.pā.1468). "ghṛtaḥ" iti. "ghṛṇu dīptau" (dhā.pā.1469) "vataḥ" iti. "vanu yācane" (dhā.pā.1470) "mataḥ" iti. "manu avabodhane" (dhā.pā.1471) "atata, atathā" iti. tanoterluṅa. ātmanepadaprathamamadhyamaikapuruṣavacane. "tanādibhyastathāsoḥ" 2.4.79 iti sico luk(). "śāntaḥ, tāntaḥ, dāntaḥ" ti. śamitamidamīnāṃ rūpāṇi. ete nānudāttopadeśāḥ. "iha ca" ityādi. gamiramibhyāṃ ktini kṛte tayornitsvareṇādyudāttatve'nudāttatvābhāvādasatyupadeśagrahaṇe lopo na syāt(), a()smastu sati bhavati. kiñca--asatyupadeśagrahaṇe śāntaḥ, dānta ityatrāpi syāt(). bhavati hi śamiḥ satiśiṣṭapratyayasvare kṛte "anudāttaṃ padamekavarjam()" 6.1.152 iti śeṣasyānudāttatve'nudāttaḥ. upadeśagrahaṇāttu na bhavati, na hramupadeśe'nudāttaḥ॥

anunāsikāntānāmeṣāṃ vanateśca lopaḥ syājjhalādau kiti ṅiti pare. yamiraminamigamihanimanyatayo'nudāttopadeśāḥ. tanu kṣaṇu kṣiṇu ṛṇu tṛṇu ghṛṇu vanu manu tanotyādayaḥ. hataḥ. ghnanti. haṃsi. hathaḥ. hatha. hanmi. hanvaḥ. hanmaḥ. jaghāna. jaghnatuḥ. jaghnuḥ..

anudāttopadeśavanatitanotyādīnāmanunāsikalopo jhali kṅiti 561, 6.4.37 anunāsikāntānāmeṣāṃ vanateśca lopaḥ syājjhalādau kiti ṅiti pare. yamiraminamigamihanimanyatayo'nudāttopadeśāḥ. tanu kṣaṇu kṣiṇu ṛṇu tṛṇu ghṛṇu vanu manu tanotyādayaḥ. hataḥ. ghnanti. haṃsi. hathaḥ. hatha. hanmi. hanvaḥ. hanmaḥ. jaghāna. jaghnatuḥ. jaghnuḥ॥

anudāttopadeśa. `ūdṛdantai'rityādibhiḥ saṅgṛhītā anudāttopadeśāḥ, vanatibhauvādikaḥ, tanotyādayastu `tanu vistāre' ityādinā paṭhiṣyante. eteṣāmanunāsikasya lopaḥ syājjhalādau kṅitīti pratīyamānārthaḥ. evaṃ sati `mukta'mityādau mucādīnāmapi makārādilopaḥ syāt. tatrāha– anunāsika iti luptaṣaṣṭhīkaṃ padamiti. evamapyuktā'tiprasaṅgatādavasthyādāha–vanatītareṣāṃ viśeṣaṇamiti. anudāttopadeśānāṃ tanotyādīnāṃ cetyarthaḥ. tathā ca viśeṣaṇatvāttadantavidhāvanunāsikāntānāmanudāttopadeśānāṃ tanotyādīnāṃ vanateścetyeṣāmantasya lopaḥ syādityarthalābhānmuktamityādau nātiprasaṅgaḥ. tadāha– anunāsikāntānāmityādinā. vanadhātostu anunāsikāntatvānna viśeṣaṇam, avyabhicārāditi bhāvaḥ. atrānudāttopadeśānanunāsikāntāndarśayati—yamiramīti. anudāttopadeśeṣu eteṣāmeva ṣaṇṇāmanunāsikāntatvāditi bhāvaḥ. atha tanotītyādīnanunāsikāntāndarśayati–tanuk,ṇukṣiṇviti. `manu' ityantaṃ samāhāradvandvātprathamaikavacanam. ete'ṣṭau tanotyādayo'nunāsikāntā ityarthaḥ. `tanu vistāre' ityārabhya `ḍu kṛñ karaṇe' ityantā daśa dhātavastanotyādayaḥ. tatrakarotiranunāsikāntātvā'bhāvādiha na gṛhrate, `janasanakhanāṃ sanjhalo'riti sanoterāttvasya vakṣyamāṇatvātso'pyatra na gṛhītaḥ. `vanu yācane' iti tanādau paṭhitam. tasya uvikaraṇatayā, udittvena vanatigrahaṇenā'grahaṇāttanādau paṭhitasyāpi pṛthaggrahaṇam. tatra tānādikasya vanerudittvāt `udito ve'ti ktvāyāmiḍvikalpāt `yasya vibhāṣe'ti niṣṭhāyāmiḍabhāve vataḥ vatavānityudāharaṇam. vanatestu bhauvādikasya udittvā'bhāvānniṣṭhāyāṃ seṭkatave'pi ktini vatirityudāharaṇam, tatra `tituvratathasisusarakaseṣu ce'ti iṇniṣedhādityalam. hata iti. tasi anudāttopadeśānunāsikāntatvānnakāralopaḥ, `sārvadhātukamapi' diti taso ṅittvāt. ghnantīti. ajādiṅitparakatvāt `gamahane'tyupadhālope `ho hante' riti kutvena hasya ghaḥ. hasi hathaḥ hatha.

anudāttopadeśavanatitanotyādīnāmanunāsika lopo jhali kṅiti 259, 6.4.37 anudāttopadeśa. "ūdṛdantai"rityādibhiḥ saṅgṛhītā anudāttopadeśāḥ, vanatibhauvādikaḥ, tanotyādayastu "tanu vistāre" ityādinā paṭhiṣyante. eteṣāmanunāsikasya lopaḥ syājjhalādau kṅitīti pratīyamānārthaḥ. evaṃ sati "mukta"mityādau mucādīnāmapi makārādilopaḥ syāt. tatrāha-- anunāsika iti luptaṣaṣṭhīkaṃ padamiti. evamapyuktā'tiprasaṅgatādavasthyādāha--vanatītareṣāṃ viśeṣaṇamiti. anudāttopadeśānāṃ tanotyādīnāṃ cetyarthaḥ. tathā ca viśeṣaṇatvāttadantavidhāvanunāsikāntānāmanudāttopadeśānāṃ tanotyādīnāṃ vanateścetyeṣāmantasya lopaḥ syādityarthalābhānmuktamityādau nātiprasaṅgaḥ. tadāha--anunāsikāntānāmityādinā. vanadhātostu anunāsikāntatvānna viśeṣaṇam, avyabhicārāditi bhāvaḥ. atrānudāttopadeśānanunāsikāntāndarśayati---yamiramīti. anudāttopadeśeṣu eteṣāmeva ṣaṇṇāmanunāsikāntatvāditi bhāvaḥ. atha tanotītyādīnanunāsikāntāndarśayati--tanuk,ṇukṣiṇviti. "manu" ityantaṃ samāhāradvandvātprathamaikavacanam. ete'ṣṭau tanotyādayo'nunāsikāntā ityarthaḥ. "tanu vistāre" ityārabhya "ḍu kṛñ karaṇe" ityantā daśa dhātavastanotyādayaḥ. tatrakarotiranunāsikāntātvā'bhāvādiha na gṛhrate, "janasanakhanāṃ sanjhalo"riti sanoterāttvasya vakṣyamāṇatvātso'pyatra na gṛhītaḥ. "vanu yācane" iti tanādau paṭhitam. tasya uvikaraṇatayā, udittvena vanatigrahaṇenā'grahaṇāttanādau paṭhitasyāpi pṛthaggrahaṇam. tatra tānādikasya vanerudittvāt "udito ve"ti ktvāyāmiḍvikalpāt "yasya vibhāṣe"ti niṣṭhāyāmiḍabhāve vataḥ vatavānityudāharaṇam. vanatestu bhauvādikasya udittvā'bhāvānniṣṭhāyāṃ seṭkatave'pi ktini vatirityudāharaṇam, tatra "tituvratathasisusarakaseṣu ce"ti iṇniṣedhādityalam. hata iti. tasi anudāttopadeśānunāsikāntatvānnakāralopaḥ, "sārvadhātukamapi" diti taso ṅittvāt. ghnantīti. ajādiṅitparakatvāt "gamahane"tyupadhālope "ho hante" riti kutvena hasya ghaḥ. hasi hathaḥ hatha.

yajveti. iṣṭāvānyajvā. `suyajorṅvanip'. brāhṛṇā iti. `sarvadhātubhyo mani' nniti prakamya `bṛṃharno'cceta'ti nasyā'tvāvidhānāhbrāhṛñśabdo'yaṃ`niṣpannaḥ.

anudāttopadeśavanatitanotyādīnamanunāsika lopo jhali kṅiti 228, 6.4.37 anudāttopadeśa. yadyatra "eteṣāmanunāsikasya lopa" iti vyākhyāyeta, tadā manyaternamūnah()mih()muc()masjādīnāṃ cānantyasyāpi lopaḥ syāt, tathā ca mataḥ nataḥ naddhaḥ. mīḍhaḥ muktaḥ magna ityādi na sidhyet. ata āha-- luptaṣaṣṭhīkamiti. vanatītareṣāmiti. vanateravyabhicārādviśeṣaṇaṃ vyarthamiti bhāvaḥ. vatiḥ. ihi ktini "neḍvaśi kṛtī"tīṇniṣedhājjhali kṅiti na lopaḥ. lopaḥ syāditi. "alo'ntyasye"tyantyasyeti bhāvaḥ. anunāsikāntā'nudāttopadeśāndarśayati--yamiramīti. tanotyādīnapyanunāsikāntāndarśayati--- tanukṣaṇukṣiṇviti. karotivarjitāstanotyādayo nava, tanmadhye sanote. "janasanakhanā"mityātvaṃ vakṣyatīti na sa parigaṇitaḥ. tataḥ kṣataḥ kṣita ityādīnyudāharaṇāni. tanotyādīnāmudittvāt ktvāyāmiḍvikalpanānniṣṭhāyāṃ neṭ. anunāsikāntānāmiti kim(). śaktaḥ. ruddhaḥ. jhalīti kim?. gamyate. namyate. kṅitīti kim?. gantā. mantā.