Kāśikāvṛttī1:
śāsa upadhāyā ikārādeśo bhavati aṅi parato halādau ca kṅiti. anvaśiṣat, anvaśiṣa
See More
śāsa upadhāyā ikārādeśo bhavati aṅi parato halādau ca kṅiti. anvaśiṣat, anvaśiṣatām,
anvaśiṣan. halādau kitiśiṣṭaḥ. śiṣṭavān. ṅiti āvāṃ śiṣvaḥ. vayaṃ śiṣmaḥ. ittve
kṛte śāsivasighasīnāṃ ca 8-3-60 iti ṣatvam. aṅhaloḥ iti kim? śāsati. śaśāsatuḥ.
śaśāsuḥ. kvau ca śāsa ittvaṃ bhavati iti vaktavyam. āryān śāsti iti āryaśīḥ.
mitraśīḥ. yasmāt śāseḥ aṅ vihitaḥ śāsu anuśiṣṭau iti, tasya eva idaṃ grahaṇam
iṣyate. āṅaḥ śāsu icchāyām iti asya na bhavati. āśāste. āśāsyamānaḥ. kvippratyaye
tu tasya api bhavati iti vaktavyam. āśīḥ, āśiṣau, āśiṣaḥ. kṣiyāśīḥpraiṣeṣu
tiṅākāṅkṣam 8-2-104 iti nipātanād vā siddham.
Kāśikāvṛttī2:
śāsa idaṅhaloḥ 6.4.34 śāsa upadhāyā ikārādeśo bhavati aṅi parato halādau ca kṅi
See More
śāsa idaṅhaloḥ 6.4.34 śāsa upadhāyā ikārādeśo bhavati aṅi parato halādau ca kṅiti. anvaśiṣat, anvaśiṣatām, anvaśiṣan. halādau kitiśiṣṭaḥ. śiṣṭavān. ṅiti āvāṃ śiṣvaḥ. vayaṃ śiṣmaḥ. ittve kṛte śāsivasighasīnāṃ ca 8.3.60 iti ṣatvam. aṅhaloḥ iti kim? śāsati. śaśāsatuḥ. śaśāsuḥ. kvau ca śāsa ittvaṃ bhavati iti vaktavyam. āryān śāsti iti āryaśīḥ. mitraśīḥ. yasmāt śāseḥ aṅ vihitaḥ śāsu anuśiṣṭau iti, tasya eva idaṃ grahaṇam iṣyate. āṅaḥ śāsu icchāyām iti asya na bhavati. āśāste. āśāsyamānaḥ. kvippratyaye tu tasya api bhavati iti vaktavyam. āśīḥ, āśiṣau, āśiṣaḥ. kṣiyāśīḥpraiṣeṣu tiṅākāṅkṣam 8.2.104 iti nipātanād vā siddham.
Nyāsa2:
śāsa idaṅhaloḥ. , 6.4.34 "anvaśiṣat()" iti. "sarttiśāstyartibhyaś
See More
śāsa idaṅhaloḥ. , 6.4.34 "anvaśiṣat()" iti. "sarttiśāstyartibhyaśca" 3.1.56 iti cleraṅādeśaḥ "śiṣvaḥ, śiṣmaḥ" iti. vasmasorudāharaṇe, adāditvācchapo luk(). "śāsati" iti. "jakṣityādayaḥ ṣaṭ()" 6.1.6 ityabhyastasaṃjñā, "adabhyastāt()" 7.1.4 iti jheradādeśaḥ. "śaśāsatuḥ, śaśāsuḥ" iti. liṭa()tusyusi rūpe.
"kvau ca śāsaḥ" iti. kvau parataḥ śāserittvaṃ bhavatītyetadartharūpaṃ vyākhyemityarthaḥ. tatredaṃ vyākhyānam()--yadyapi kṛtākṛtaprasaṅgitvena nityatvādatra pūrvamittvāt? kviblopasya vidhānam, tathāpi lupte'pi tasmin? pratyayalakṣaṇenātrettvaṃ bhaviṣyati.
"varṇāśraye pratyayalakṣaṇaṃ nāsti" (vyā.pa.96) ityetattu prāyikam(). tathā hi--varṇaśraye'pi kvacidbhavati. tadyathā--"atṛṇeṭ()" iti. atra "tṛ ha im()" 7.3.92 itīmāgamaḥ. atha vā varṇāśrayamevedamittvaṃ na bhavati. katham()? aṅgagrahaṇenātra pratyayaḥ sannidhāpitaḥ. sa halgrahaṇena viśiṣyate. ata eva vṛttāvuktam()--"halādau kṅiti" iti. tena yadyapi kvib? varṇātmakaḥ pratyayaḥ, tathāpi nāsau varṇarūpatvenāśrīyate, kiṃ tarhi? pratyayarūpatvena.
"āryaśīḥ" iti. sakārasya rutve kṛte "rvorupadhāyā dīrghaḥ" 8.2.76 iti dīrghaḥ.
atha "āśāste, āśāsyamānaḥ" ityatra kathamittvaṃ na bhavati? ityāha--"yasmācchāseḥ" ityādi dvāvimau śāsī--ekaḥ parasmaipadī, aparastvātmanepadī, tatra yasmāt? śāseraṅ vihitaṃ tasyevaṃ grahaṇam(). sa ca "śāsu anuśiṣṭau" (dhā.pā.1075) ityasya "sattiśāstyarttibhyaśca" 3.1.56 iti vidhīyate, tatra "parasmaipadeṣu" 3.1.55 ityanuvartate, asyaiva parasmaipade sambhavāt(). kathaṃ punaḥ sāmānyenopādāne parasmaipadina eva vijñāyate? aṅaḥ saṃsargāt(). saṃsarge hi sati viśeṣaparicchedo bhavati, tathā hi--"sakiśorā dhenurānīyatām()" ityukte kiśoreṇa saṃsargād? vaḍavāyāmeva sampratyayo bhavati. iha śāserittvaṃ pratyaṅa nimittatvenopāttaḥ, atastena saṃsargād? viśiṣṭha eva parasmaipadī śāsiḥ pratīyate. nanu cāṅevātra kevalo nimittatvena nopāttaḥ, kiṃ tarhi? halapi, sa cātmanepadino'pi sambhavati, tat? kuto'ṅsaṃsargād? viśiṣṭasya śāseḥ pratīti? naitadasti; sādhāraṇāsādhāraṇasambandhisannipāte yasyāsādhāraṇaḥ sannihitaḥ sambandhī tatraiva pratyayo jāyate. tathā hi "vṛddhānāṃ kiśoraṇāñca madhye dhenavo'nubadhyantām()" ityukte baḍavā eva pratīyante. tasmādaṅahalorupadāne'pi yasmādaṅa vihitastasyaiva grahaṇaṃ yuktam().
yadi tarhi yato'ṅa vihitastasyedaṃ grahaṇam(), evaṃ sati yathāśāste, āśāsyamāna ityatra na bhavati, tathā kvippratyaye'pi na syāt()? ityata āha--"kvippratyaye ti" ityādi. "kṣiyāsīḥ" ityādi. atha vā naiva tasyā hrapi kviṣpratyaya ityevaṃ vaktavyamiti. viklapartho vāśabdaḥ. atha taśabdaḥ kimarthaḥ, āntaratamyāddīrgho mā bhūditi cet()? naitadasti; "bhāvyamāno'ṇ? savarṇānna gṛhṇāti" (vyā.pa.35) iti na bhaviṣyati? evaṃ tarhi vispaṣṭārthaḥ. athāsandehārthaḥ kasmānna bhavati? "śāsa yaṅaṅaloḥ" ityucyamāne sandehaḥ syāt()--kimayamikāraḥ kṛtayaṇādeśo nirdiṣṭaḥ? āhosvidīkāraḥ? atha vā yakāra iti? nāsti sandehaḥ, yadayam? "tadaśiṣyaṃ saṃjñāpramāṇatvāt()" 1.2.53 iti nirdeśaṃ karoti, tato niścīyate--ikāroyam(), na hīkāraḥ, nāpi yakāra iti॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
śāsa upadhāyā itsyādaṅi halādau kṅiti. śiṣyaḥ. vṛtyaḥ. ādṛtyaḥ. juṣyaḥ.. Sū #781
Laghusiddhāntakaumudī2:
śāsa idaṅhaloḥ 781, 6.4.34 śāsa upadhāyā itsyādaṅi halādau kṅiti. śiṣyaḥ. vṛtyaḥ
See More
śāsa idaṅhaloḥ 781, 6.4.34 śāsa upadhāyā itsyādaṅi halādau kṅiti. śiṣyaḥ. vṛtyaḥ. ādṛtyaḥ. juṣyaḥ॥
Bālamanoramā1:
śāsa idaṅhaloḥ. `aniditāṃ halaḥ' ityata upadhāyāḥ kṅiti ityanuvartate. tad Sū #316
See More
śāsa idaṅhaloḥ. `aniditāṃ halaḥ' ityata upadhāyāḥ kṅiti ityanuvartate. tadā–śāsa
upadhāyā iti. śāsatīti. jakṣāditvena abhyastatvādadādeśa iti bhāvaḥ. śāssi śiṣṭhaḥ
śiṣṭha. śāsmi śiṣvaḥ śiṣmaḥ. `āśāste' ityatra tu nettvam, aḍa\ufffdogyasya
parasmaipadina eva grahaṇāditi bhāṣye spaṣṭam. śaśāseti. śaśāsitha. śāsitā. śāsiṣyati.
śās hi iti sthite āha—
Bālamanoramā2:
śāsa idaṅhaloḥ 316, 6.4.34 śāsa idaṅhaloḥ. "aniditāṃ halaḥ" ityata upa
See More
śāsa idaṅhaloḥ 316, 6.4.34 śāsa idaṅhaloḥ. "aniditāṃ halaḥ" ityata upadhāyāḥ kṅiti ityanuvartate. tadā--śāsa upadhāyā iti. śāsatīti. jakṣāditvena abhyastatvādadādeśa iti bhāvaḥ. śāssi śiṣṭhaḥ śiṣṭha. śāsmi śiṣvaḥ śiṣmaḥ. "āśāste" ityatra tu nettvam, aḍa()ogyasya parasmaipadina eva grahaṇāditi bhāṣye spaṣṭam. śaśāseti. śaśāsitha. śāsitā. śāsiṣyati. śās hi iti sthite āha---
Tattvabodhinī1:
śāsa idaṅhaloḥ. aṅi aśiṣat. kṅiti– śiṣṭaḥ. śiṣṭavān. śiṣyāt.
śiṣyāstām. aṅsāhac Sū #274
See More
śāsa idaṅhaloḥ. aṅi aśiṣat. kṅiti– śiṣṭaḥ. śiṣṭavān. śiṣyāt.
śiṣyāstām. aṅsāhacaryātparasmaipada evetvam. neha— āśāste. anye tu
yasmācchāseraṅ saṃbhavati tasyaivetvamiti vyākhyāya vyatiśiṣṭe vyatiśiḍhve
ityātmanepade'pi itvaṃ svīkurvanti.
Tattvabodhinī2:
śāsa idaṅhaloḥ 274, 6.4.34 śāsa idaṅhaloḥ. aṅi aśiṣat. kṅiti-- śiṣṭaḥ. śiṣṭavān.
See More
śāsa idaṅhaloḥ 274, 6.4.34 śāsa idaṅhaloḥ. aṅi aśiṣat. kṅiti-- śiṣṭaḥ. śiṣṭavān. śiṣyāt. śiṣyāstām. aṅsāhacaryātparasmaipada evetvam. neha--- āśāste. anye tu yasmācchāseraṅ saṃbhavati tasyaivetvamiti vyākhyāya vyatiśiṣṭe vyatiśiḍhve ityātmanepade'pi itvaṃ svīkurvanti.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents