Grammatical Sūtra: प्रियस्थिरस्फिरोरुबहुलगुरुवृद्धतृप्रदीर्घवृन्दारकाणां प्रस्थस्फवर्बंहिगर्वर्षित्रब्द्राघिवृन्दाः priyasthirasphirorubahulaguruvṛddhatṛpradīrghavṛndārakāṇāṃ prasthasphavarbaṃhigarvarṣitrabdrāghivṛndāḥ
Individual Word Components: priyasthirasphirorubahulaguruvṛddhatṛpradīrghavṛndārakāṇām prasthasphavarbaṃhigarvarṣitrabdrāghivṛndāḥ Sūtra with anuvṛtti words: priyasthirasphirorubahulaguruvṛddhatṛpradīrghavṛndārakāṇām prasthasphavarbaṃhigarvarṣitrabdrāghivṛndāḥ aṅgasya (6.4.1 ), asiddhavat (6.4.22 ), bhasya (6.4.129 ), iṣṭhemeyassu (6.4.154 ) Type of Rule: vidhiPreceding adhikāra rule: 6.4.129 (1bhasya)
Description:
Before the affixes ((iṣṭha)), ((iman)) and ((īyas)) the following substitutions take place :((pra)) for ((priya)); ((stha)) for ((sthira)),((spha)) for ((sphira)),((var)) for ((uru)),((baAh)) for ((bahula)),((gar)) for ((guru)),((varṣ)) for ((vṛddha)),((trap)) for ((tṛpra)),((drāgh)) for ((dīrgha)), and ((vṛnd)) for ((vṛndāraka))| | Source: Aṣṭādhyāyī 2.0
The substitute morpheme elements pra-, stha-, spha-, var-, baṁhi-, gar-, varṣi-, trap-, drāghi- and vr̥ndá- [respectively 1.3.10 replace the nominal BHA stems 129] priy-á- `dear', sthi-rá- `firm', sphi-rá- `fat', urú- `broad, wide, large', bahu-lá- `thick', gurú- `heavy', vr̥d-dhá- `increased', tr̥p-rá- `satisfying', dīrghá- `long' and vr̥ndāraka- `excellent [before 1.1.66 affixes 3.1.1 iṣṭhaN, imáni̱C and īyasUN 154]. Source: From Aṣṭādhyāyī of Pāṇini In Roman Transliteration translated by Sumitra M. Katre, Copyright © 1987. Courtesy of the University of Texas Press.
Commentaries:
Kāśikāvṛttī1 : priya sthira sphira uru bahula guru vṛddha tṛpra dīrgha vṛndāraka ityete ṣā ṃ pr a See More
priya sthira sphira uru bahula guru vṛddha tṛpra dīrgha vṛndāraka ityeteṣāṃ pra stha
spha var baṃhi gar varṣi trap drādhi vṛnda ityete yathāsaṅkhyam ādeśā bhavanti
iṣṭhemeyassu parataḥ. priya preṣṭhaḥ. premā. preyān. sthira stheṣṭhaḥ. stheyān.
sphira spheṣṭhaḥ. spheyān. uru variṣṭhaḥ. varimā. varīyān. bahula baṃhiṣṭhaḥ. baṃhimā.
baṃhīyān. guru gariṣthaḥ. garimā. garīyān. vṛddha yarṣiṣṭhaḥ. varṣīyān. tṛpra
trapiṣṭhaḥ. trapīyān. dīrgha drādhiṣṭhaḥ. drādhimā. drādhīyān. vṛndāraka
vṛndiṣṭhaḥ. vṛndīyān. priyorugurubahuladīrghāḥ pṛthvādiṣu paṭhyante, tena
anyeṣāmimanij na bhavati iti nodāhriyate.
Kāśikāvṛttī2 : priyasthirasphiraurubahulaguruvṛddhatṛpradīrghavṛndārakāṇāṃ prasthasphav ar ba ṃh ig See More
priyasthirasphiraurubahulaguruvṛddhatṛpradīrghavṛndārakāṇāṃ prasthasphavarbaṃhigarvarṣitrabdrāghivṛndāḥ 6.4.157 priya sthira sphira uru bahula guru vṛddha tṛpra dīrgha vṛndāraka ityeteṣāṃ pra stha spha var baṃhi gar varṣi trap drādhi vṛnda ityete yathāsaṅkhyam ādeśā bhavanti iṣṭhemeyassu parataḥ. priya preṣṭhaḥ. premā. preyān. sthira stheṣṭhaḥ. stheyān. sphira spheṣṭhaḥ. spheyān. uru variṣṭhaḥ. varimā. varīyān. bahula baṃhiṣṭhaḥ. baṃhimā. baṃhīyān. guru gariṣthaḥ. garimā. garīyān. vṛddha yarṣiṣṭhaḥ. varṣīyān. tṛpra trapiṣṭhaḥ. trapīyān. dīrgha drādhiṣṭhaḥ. drādhimā. drādhīyān. vṛndāraka vṛndiṣṭhaḥ. vṛndīyān. priyorugurubahuladīrghāḥ pṛthvādiṣu paṭhyante, tena anyeṣāmimanij na bhavati iti nodāhriyate.
Nyāsa2 : priyasthirasphirorubahulaguruvṛddhatṛpradīrghavṛndārakāṇāṃ prasthasphava ṃr ba hi ga See More
priyasthirasphirorubahulaguruvṛddhatṛpradīrghavṛndārakāṇāṃ prasthasphavaṃrbahigarvarṣitrabdrāghivṛndāḥ. , 6.4.157 kiṃ punaḥ kāraṇaṃ priyorugurudīrghāṇāmevemanijudāhyiyate, nānyeṣām()? ityāha--"priyorubahulagurudīrghāḥ" ityādi. "priyādibhya evemanic? sambhavati, nānyebhyaḥ" ityevamparametadvākyamityarthaḥ. anyathā yadyapi priyādaya eva pṛthtrādiṣu paṭha()nte, varṇāvācino vā syuḥ, tadodāhyiyetemanic? teṣāmityakāraṇamedimanico'trodāharaṇaṃ syāt()॥
Bālamanoramā1 : priyasthira. priyādīnāmici. priya, sthira, sphira, uru, bahula, guru, vṛ dd ha , tṛ See More
priyasthira. priyādīnāmici. priya, sthira, sphira, uru, bahula, guru, vṛddha, tṛpra,
dīrgha,bṛndāraka eṣāṃ daśānāmityarthaḥ. prādaya iti. pra, stha, spha, var, baṃhi, gar,
varṣi, trap, drāghi, bṛnda ete daśetyarthaḥ. iṣṭhādiṣviti.
iṣṭhemeyassvityarthaḥ. `turiṣṭhemeyaḥ su' ityatastadanuvṛtteriti bhavaḥ. preṣṭha
iti. priyaśabdādiṣṭhani prakṛteḥ prādeśaḥ.
ābhīyatvenā'siddhatvādakāroccāraṇasāmathryācca na ṭilopaḥ. stheṣṭha iti.
sthiraśabdādiṣṭhani prakṛteḥ sthādeśaḥ. prakṛtibhāvānna ṭilopaḥ. spheṣṭha iti.
sphiraśabdasya iṣṭhani sphādeśaḥ. variṣṭha iti. uruśabdādiṣṭhani `var' ādeśaḥ. baṃhiṣṭha
iti. bahulaśabdasya `bahiṃ' ityādeśaḥ. ikāra uccāraṇārthaḥ. anyathā
ābhīyatvenā'siddhatvāduccāraṇasāmathryādvā ikārasya lopo na syāt. gariṣṭha iti.
guruśabdasya iṣṭhani `gar' ādeśaḥ. varṣiṣṭha iti. vṛddhaśabdasya iṣṭhani varṣirādeśaḥ.
baṃhivadikāra uccāraṇārthaḥ. trapiṣṭha iti. tṛpraśabdasya iṣṭhani `trap' ādeśo'dupadhaḥ.
tṛpadhātostṛptyarthakādaukādauṇādike raki tṛpraśabdaḥ. drādhiṣṭha iti. dīrghaśabdasya
iṣṭhani `trap' ādeśo'dupadhaḥ. tṛpadhātostṛptyarthakādauṇādike raki tṛpraśabdaḥ.
drādhiṣṭha iti. dīrghaśabdasya iṣṭhani drādhirādeśaḥ. baṃhivadikāra uccāraṇārthaḥ.
vṛndiṣṭha iti. vṛndārakaśabdasya iṣṭhani bṛnda ādeśaḥ. akāra uccāraṇārthaḥ.
evamīyasunniti. `preyān, stheyān, spheyān, varīyān, baṃhīyān, garīyān,
varṣīyān, trapīyān, drādhīyān, vṛndīyān. atra imanijanuvṛtteḥ prayojanamāha–
priyorubahuleti. ityādīti. varimā, baṃhimā, garimā, drādhimā.
Bālamanoramā2 : priyasthirasphirorubahulaguruvṛddhapradīrghabṛndārakāṇāṃ prasthasphavarb aṃ hi ga rv See More
priyasthirasphirorubahulaguruvṛddhapradīrghabṛndārakāṇāṃ prasthasphavarbaṃhigarvarṣitrandrāghivṛndāḥ , 6.4.157 priyasthira. priyādīnāmici. priya, sthira, sphira, uru, bahula, guru, vṛddha, tṛpra, dīrgha,bṛndāraka eṣāṃ daśānāmityarthaḥ. prādaya iti. pra, stha, spha, var, baṃhi, gar, varṣi, trap, drāghi, bṛnda ete daśetyarthaḥ. iṣṭhādiṣviti. iṣṭhemeyassvityarthaḥ. "turiṣṭhemeyaḥ su" ityatastadanuvṛtteriti bhavaḥ. preṣṭha iti. priyaśabdādiṣṭhani prakṛteḥ prādeśaḥ. ābhīyatvenā'siddhatvādakāroccāraṇasāmathryācca na ṭilopaḥ. stheṣṭha iti. sthiraśabdādiṣṭhani prakṛteḥ sthādeśaḥ. prakṛtibhāvānna ṭilopaḥ. spheṣṭha iti. sphiraśabdasya iṣṭhani sphādeśaḥ. variṣṭha iti. uruśabdādiṣṭhani "var" ādeśaḥ. baṃhiṣṭha iti. bahulaśabdasya "bahiṃ" ityādeśaḥ. ikāra uccāraṇārthaḥ. anyathā ābhīyatvenā'siddhatvāduccāraṇasāmathryādvā ikārasya lopo na syāt. gariṣṭha iti. guruśabdasya iṣṭhani "gar" ādeśaḥ. varṣiṣṭha iti. vṛddhaśabdasya iṣṭhani varṣirādeśaḥ. baṃhivadikāra uccāraṇārthaḥ. trapiṣṭha iti. tṛpraśabdasya iṣṭhani "trap" ādeśo'dupadhaḥ. tṛpadhātostṛptyarthakādaukādauṇādike raki tṛpraśabdaḥ. drādhiṣṭha iti. dīrghaśabdasya iṣṭhani "trap" ādeśo'dupadhaḥ. tṛpadhātostṛptyarthakādauṇādike raki tṛpraśabdaḥ. drādhiṣṭha iti. dīrghaśabdasya iṣṭhani drādhirādeśaḥ. baṃhivadikāra uccāraṇārthaḥ. vṛndiṣṭha iti. vṛndārakaśabdasya iṣṭhani bṛnda ādeśaḥ. akāra uccāraṇārthaḥ. evamīyasunniti. "preyān, stheyān, spheyān, varīyān, baṃhīyān, garīyān, varṣīyān, trapīyān, drādhīyān, vṛndīyān. atra imanijanuvṛtteḥ prayojanamāha--priyorubahuleti. ityādīti. varimā, baṃhimā, garimā, drādhimā.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam 2.Source: Sanskrit Documents
Research Papers and Publications