1/27:upasarjanasya vāvacane sarvaprasaṅgaḥ aviśeṣāt |*
2/27:upasarjanasya vāvacane sarvaprasaṅgaḥ |
3/27:sarvasya upasarjanasya sādeśaḥ prāpnoti |
4/27:asya api prāpnoti : sahayudhvā , sahakṛtvā |
5/27:kim kāraṇam |
6/27:aviśeṣāt |
7/27:na hi kaḥ cit viśeṣaḥ upādīyate evañjātīyakasya sādeśaḥ bhavati iti |
8/27:anupādīyamāne viśeṣe sarvaprasaṅgaḥ |
9/27:siddham tu bahuvrīhinirdeśāt |*
10/27:siddham etat |
11/27:katham |
12/27:bahuvrīhinirdeśāt |
13/27:bahuvrīhinirdeśaḥ kartavyaḥ |
14/27:evam api sahayudhvapriyaḥ , sahakṛtvapriyaḥ iti atra prāpnoti |
15/27:bahuvrīhau yat uttarapadam iti evam vijñāsyate |
16/27:nanu etat api bahuvrīhau uttarapadam |
17/27:evam tarhi bahuvrīhau yat upasarjanam iti evam vijñāsyate |
18/27:bahuvrīhau ca yat upasarjanam bahuvrīhim prati ca yat upasarjanam |
19/27:saḥ tarhi bahuvrīhinirdeśaḥ kartavyaḥ |
20/27:na kartavyaḥ |
21/27:iha kaḥ cit pradhānānām eva samāsaḥ kaḥ cit upasarjanānām eva kaḥ cit pradhānopasarjanānām |
22/27:tat yaḥ upasarjanānām eva samāsaḥ tat upasarjanam |
23/27:atha vā akāraḥ matvarthīyaḥ |
24/27:tat yathā tundaḥ ghāṭaḥ iti |
25/27:atha vā matublopaḥ atra draṣṭavyaḥ |
26/27:tat yathā puṣyakāḥ eṣām te ime puṣyakāḥ |
27/27:kālakāḥ eṣām te ime kālakāḥ iti |

upasarjanasarvāvayavaḥ samāsaḥ upasarjanam. yasya sarve 'vayavā upasarjanībhūtāḥ sa sarvopasarjano bahuvrīhir gṛhyate. tadavayavasya sahaśabdasya vā sa ityayam ādeśo bhavati. saputraḥ, sahaputraḥ. sacchātraḥ, sahacchātraḥ. upasarjanasya iti kim? sahayudhvā. sahakṛtvā. sahakṛtvapriyaḥ, priyasahakṛtvā iti iha bahuvrīhau yaduttarapadaṃ tat paraḥ sahaśabdo na bhavati iti sabhāvo na bhavati.

vā upasarjanasya 6.3.82 upasarjanasarvāvayavaḥ samāsaḥ upasarjanam. yasya sarve 'vayavā upasarjanībhūtāḥ sa sarvopasarjano bahuvrīhir gṛhyate. tadavayavasya sahaśabdasya vā sa ityayam ādeśo bhavati. saputraḥ, sahaputraḥ. sacchātraḥ, sahacchātraḥ. upasarjanasya iti kim? sahayudhvā. sahakṛtvā. sahakṛtvapriyaḥ, priyasahakṛtvā iti iha bahuvrīhau yaduttarapadaṃ tat paraḥ sahaśabdo na bhavati iti sabhāvo na bhavati.

vopasarjanasya. , 6.3.81 yadi "upasarjanasya" ityetat? sahaśabdasaya viśeṣaṇaṃ syāt? tadā'tiprasaṅgaḥ syāt(). viśeṣānupādānādihāpi syāt()--sahayudhvā, sahakṛtveti. atrāpi sahaśabda upasarjanam(); "upapadamatiṅ()" 2.2.19 iti prathamā nirdeśāt(), aprādhānyācca. anarthakañca viśeṣaṇaṃ syāt(); sarvatraiva hi samāse sahaśabdasyopasarjanatvāt(). samāsaścehottarapadena sannidhāpitaḥ, yasmāt? samāse hruttarapadaṃ bhavati, atasatasyaivedaṃ viśeṣaṇamiti manyamāna āha--"upasarajanasarvāvayavaḥ" iti. upasarjanaṃ sarvo'vayavo yasya sa tathoktaḥ; avayavadharmeṇa samudāyadharmasya tathā nirdeśāt(), yathā--āḍha()midaṃ nagaramiti. yadi kasyacitkaścidupasarajanamavayavaḥ kaścidanupasarjanaṃ so'pyupasarjanamityucyate, tadā'tiprasaṅgadoṣastadavasthaḥ syāditi sarvagrahaṇam(). kaḥ punarasau sarvopasajenāvayavaḥ samāsaḥ? bahuvrīhiḥ. nanu dvandvo'pyupasarjanasarvāvayava eva, tasyāpi grahaṇaṃ prāpnoti? naiṣa doṣaḥ; na hi sahapadena tu guṇabhāvastatraiva prayujyate. atha vā--ubhayagatiriha śāstre sambhavatati laukikamapyupasarjanamiha gṛhrate. tena śāstrīyopasarjanena laukikena copasarjanībhūtāḥ sarvo'vayava yasya sa evopasarjanaśabdena vivakṣita iti vijñāyate. na caivaṃvidho dvandvaḥ. tasya hravayavānāṃ śāstrīyeṇaivopasarjanenopasarjatvam(), na tu laukikena. bahuvrīhistu laukikenāpi. tasmāt? tasyaivopasarjanagrahaṇena grahaṇam(). "tadavayavasya" iti. anenopasarjanasyetyeṣā'vayavaṣaṣṭhīti dariśayati. "saputraḥ" iti. pūrvavadbahuvarīhiḥ. "sahayuṣvā, sahakṛtvā" iti. tatpuruṣo'yamuttarapadārthapradhānaḥ. atheha kasmānna bhavati--sahakṛtvapriyaḥ, priyasahakṛtve'ti, bhavati hratrāpi sahaśabdo bahuvrīhravayavaḥ? ityāha--"iha" ityādi. "vā priyasya" (vā.114) iti priyaśabdasya vikalpena pūrvanipataḥ. uttarapadādhikārādiha bahuvrīhrāśrayaṇācca bahuvrīhau yaduttarapadaṃ tat? paraṃ yasmāt? sahaśabdāt? tasaya sabhāvena bhavitavyam(). na ceha bahuvrīhau yaduttarapadaṃ tat? sahaśabdāt? param(), śabdāntareṇa vyavadhānāditi na bhavati sabhāvaḥ॥

vopasarjanasya. `uttarapade' ityadhikṛtam. `sahasya saḥ saṃjñāyā'mityataḥ `sahasya sa' ityanuvartate. upasarjanamasyāstītyupasarjanaḥ, matvarthe arśāadyac. uttarapadākṣiptasamāso viśeṣyam. upasarjavanataḥ samāsasyetyarthaḥ. yadyapi sarveṣāmapi samāsānāṃ kaścidavayava upasarjanameva, tathāpi sāmathryādupasarjanasarvāvayavakasyeti labhyate. tathāca upasarjanasyetyanena bahuvrīheriti labdham. avayavaṣaṣṭha\ufffdeṣā. tadāha– bahuvrīheravayavasyetyādinā. bahuvrīheriti kim ?. sahayudhvā. `rājani yudhi kṛñaḥ, `sahe ce'ti kvanip. upapadasamāsaḥ. abahuvrīhravayavasya sahasya satvaṃ na. suputra iti. sabhāve rūpam. putreṇa yugapadāgata ityarthaḥ. prāyikamiti. itiśabdādidaṃ labhyate. `vibhāṣā sapūrvasye'tyādinirdeśācceti bhāvaḥ. sakarmaka iti. vidyamānakarmaka ityarthaḥ. atra tulyayogā'bhāve'pi sahasya saḥ.

vopasarjasya 840, 6.3.81 vopasarjanasya. "uttarapade" ityadhikṛtam. "sahasya saḥ saṃjñāyā"mityataḥ "sahasya sa" ityanuvartate. upasarjanamasyāstītyupasarjanaḥ, matvarthe arśāadyac. uttarapadākṣiptasamāso viśeṣyam. upasarjavanataḥ samāsasyetyarthaḥ. yadyapi sarveṣāmapi samāsānāṃ kaścidavayava upasarjanameva, tathāpi sāmathryādupasarjanasarvāvayavakasyeti labhyate. tathāca upasarjanasyetyanena bahuvrīheriti labdham. avayavaṣaṣṭha()eṣā. tadāha--bahuvrīheravayavasyetyādinā. bahuvrīheriti kim?. sahayudhvā. "rājani yudhi kṛñaḥ, "sahe ce"ti kvanip. upapadasamāsaḥ. abahuvrīhravayavasya sahasya satvaṃ na. suputra iti. sabhāve rūpam. putreṇa yugapadāgata ityarthaḥ. prāyikamiti. itiśabdādidaṃ labhyate. "vibhāṣā sapūrvasye"tyādinirdeśācceti bhāvaḥ. sakarmaka iti. vidyamānakarmaka ityarthaḥ. atra tulyayogā'bhāve'pi sahasya saḥ.

vopasarjanasya. upasarjanasyeti na sahasya viśeṣaṇam, avyabhicārāt. kiṃ tūttarapadena saṃnidhāpitasya samāsasya. taccāvayavadvārakam. upasarjanasarvāvayavakasya samāsasyetyerthaḥ. tadetatphalitamāha—bahuvrīhīti. teneha na,–sahayudhvā. sahakṛtvā. rājani yudhi kṛñaḥ `sahe ce'ti kvanipi upapadasamāsāvimau. `sahasya saḥ saṃjñāyā'mityato'nuvartanādāha–sahasya saḥ syāditi. prāyikamiti. `vibhāṣā sapūrvasye'tyādinirdiśāditi bhāvaḥ. sakarmaka iti. vidyamānakarmaka ityarthaḥ. sabhrātṛkasya saparivārasyāyurārogyai\ufffdāryābhivṛddhirastu' ityādiprayogāḥ saṅgacchanta iti cet. ucyate—-`ai\ufffdāryābhivṛddhirastviti bhavanto'nugṛhṇantu' ityetatprārthanāvākyaṃ, na tvāśīrvacanam. yaccāśīrvacanaṃ `tathāstu'iti , tatra hi saputraketyādi na prayujyata eveti na kāpyanupapattiḥ.

vopasarjanasya 737, 6.3.81 vopasarjanasya. upasarjanasyeti na sahasya viśeṣaṇam, avyabhicārāt. kiṃ tūttarapadena saṃnidhāpitasya samāsasya. taccāvayavadvārakam. upasarjanasarvāvayavakasya samāsasyetyerthaḥ. tadetatphalitamāha---bahuvrīhīti. teneha na,--sahayudhvā. sahakṛtvā. rājani yudhi kṛñaḥ "sahe ce"ti kvanipi upapadasamāsāvimau. "sahasya saḥ saṃjñāyā"mityato'nuvartanādāha--sahasya saḥ syāditi. prāyikamiti. "vibhāṣā sapūrvasye"tyādinirdiśāditi bhāvaḥ. sakarmaka iti. vidyamānakarmaka ityarthaḥ.prakṛtyāśiṣi. kathaṃ tarhi "yajamānasya saputrasya sabhrātṛkasya saparivārasyāyurārogyai()āryābhivṛddhirastu" ityādiprayogāḥ saṅgacchanta iti cet. ucyate----"ai()āryābhivṛddhirastviti bhavanto'nugṛhṇantu" ityetatprārthanāvākyaṃ, na tvāśīrvacanam. yaccāśīrvacanaṃ "tathāstu"iti , tatra hi saputraketyādi na prayujyata eveti na kāpyanupapattiḥ.