Grammatical Sūtra: अनिगन्तोऽञ्चतौ वप्रत्यये aniganto'ñcatau vapratyaye
Individual Word Components: anigantaḥ añcatau vapratyaye Sūtra with anuvṛtti words: anigantaḥ añcatau vapratyaye prakṛtyā (6.2.1 ), pūrvapadam (6.2.1 ), gatiḥ (6.2.49 ) Type of Rule: vidhiPreceding adhikāra rule: 6.1.136 (1aḍabhyāsavyavāye 'pi)
Description:
An immediately preceding Gati not ending in ((i)) or ((u)), retains its original accent before ((añc)) when an affix having a ((v)) follows. Source: Aṣṭādhyāyī 2.0
[A member of the gáti-class 49] not ending in a vowel phoneme denoted by the siglum iK (= i,u) [occurring as a first member of a compound retains its original accent 1 when co-occurring before 1.1.66 ] the expression °-añc- followed by affix va̱ (= Kvi̱N 3.2.59). Source: From Aṣṭādhyāyī of Pāṇini In Roman Transliteration translated by Sumitra M. Katre, Copyright © 1987. Courtesy of the University of Texas Press.
Source:Srisa Chandra Vasu's Aṣṭādhyāyī of Pāṇini Anuvṛtti: 6.2.1 , 6.2.49
Mahābhāṣya: With kind permission: Dr. George Cardona 1/37:anigantaprakṛtisvaratve yaṇādeśe prakṛtisvarabhāvaprasaṅgaḥ |* 2/37:anigantaprakṛtisvaratve yaṇādeśe prakṛtisvarabhāvaḥ prāpnoti |3/37:pratyaṅ pratyañcau pratyañcaḥ | 4/37:anigantavacanam idānīm kimartham syāt | 5/37:anigantavacanam kimartham iti cet ayaṇādiṣṭārtham |* See More
1/37:anigantaprakṛtisvaratve yaṇādeśe prakṛtisvarabhāvaprasaṅgaḥ |* 2/37:anigantaprakṛtisvaratve yaṇādeśe prakṛtisvarabhāvaḥ prāpnoti | 3/37:pratyaṅ pratyañcau pratyañcaḥ | 4/37:anigantavacanam idānīm kimartham syāt |5/37:anigantavacanam kimartham iti cet ayaṇādiṣṭārtham |* 6/37:ayaṇādiṣṭārtham etat syāt | 7/37:yadā yaṇādeśaḥ na | 8/37:kadā ca yaṇādeśaḥ na | 9/37:yādā śākalam |10/37:uktam vā |* 11/37:kim uktam | 12/37:samāse śākalam na bhavati iti | 13/37:yatra tarhi añcateḥ akāraḥ lupyate : pratīcaḥ pratīicā | 14/37:cusvaraḥ tatra bādhakaḥ bhaviṣyati | 15/37:ayam eva iṣyate | 16/37:vakṣyati hi etat : coḥ anigantaḥ añcatau vapratyaye iti | 17/37:yat tarhi nyadhyoḥ prakṛtisvaram śāsti | 18/37:eṣaḥ hi yaṇādiṣṭārthaḥ ārambhaḥ | 19/37:etat api ayaṇādiṣṭārtham eva syāt | 20/37:yadā yaṇādeśaḥ na | 21/37:kadā ca yaṇādeśaḥ na | 22/37:yādā śākalam | 23/37:uktam vā | 24/37:kim uktam | 25/37:samāse śākalam na bhavati iti | 26/37:yatra tarhi añcateḥ akāraḥ lupyate | 27/37:adhīcaḥ adhīcā | 28/37:cusvaraḥ tatra bādhakaḥ bhaviṣyati | 29/37:ayam eva iṣyate | 30/37:vakṣyati he etat coḥ anigantaḥ añcatau vapratyaye iti | 31/37:yat tarhi neḥ eva prakṛtisvaram śāsti | 32/37:eṣaḥ hi yaṇādiṣṭārthaḥ ārambhaḥ | 33/37:etat api ayaṇādiṣṭārtham eva syāt | 34/37:katham | 35/37:akṛte yaṇādeśa pūrvapadaprakṛtisvaratve kṛte udāttasvaritoḥ yaṇaḥ svaritaḥ vā anudāttasya iti eṣaḥ svaraḥ siddhaḥ bhavati | 36/37:nyaṅ | 37/37:tasmāt suṣṭhu ucyate anigantaprakṛtisvaratve yaṇādeśe prakṛtisvarabhāvaprasaṅgaḥ iti |
1/67:coḥ anigantaḥ añcatau vapratyaye |* 2/67:cusvarāt anigantaḥ añcatau vapratyaye iti eṣaḥ svaraḥ bhavati vipratiṣedhena | 3/67:cusvarasya avakāśaḥ dadhīcaḥ paśya | 4/67:dadhīcā dadhīce | 5/67:anigantaḥ añcatau vapratyaye iti asya avakāśaḥ parāṅ parāñcau parāñcaḥ | 6/67:iha ubhayam prāpnoti | 7/67:avācā , avāce | 8/67:avakāśaḥ iti etat bhavati vipratiṣedhena |9/67:na vā cusvarasya pūrvapadaprakṛtisvarabhāvini pratiṣedhāt itarathā hi sarvāpavādaḥ |* 10/67:na vā etat vipratiṣedhena api sidhyati | 11/67:katham tarhi sidhyati | 12/67:cusvarasya pūrvapadaprakṛtisvarabhāvini pratiṣedhāt | 13/67:cursvaraḥ pūrvapadaprakṛtisvarabhāvinaḥ pratiṣedhyaḥ | 14/67:itarathā hi sarvāpavādaḥ cusvaraḥ | 15/67:akriyamāṇe hi pratiṣedhe sarvāpavādaḥ ayam cusvaraḥ | 16/67:katham | 17/67:pratyayasvarasya apavādaḥ anudāttau suppitau iti | 18/67:anudāttau suppitau iti asya udāttanivṛttisvaraḥ | 19/67:udāttanivṛttisvarasya cusvaraḥ | 20/67:saḥ yathā eva udāttanivṛttisvaram bādhate evam anigantasvaram api bādheta | 21/67:yadi tāvat saṅkhyātaḥ sāmyam ayam api caturthaḥ | 22/67:samāsāntodāttatvasya apavādaḥ avyayasvaraḥ | 23/67:avyayasvarasya kṛtsvaraḥ | 24/67:kṛtsvarasya ayam | 25/67:ubhayoḥ caturthayoḥ yuktaḥ vipratiṣedhaḥ | 26/67:satiśiṣṭaḥ tarhi cusvaraḥ | 27/67:katham | 28/67:cau iti ucyate | 29/67:yatra asya etat rūpam | 30/67:ajādau asarvanāmasthāne abhinirvṛtte akāralope nakāralope ca | 31/67:tasmāt suṣthu ucyate na vā cusvarasya pūrvapadaprakṛtisvarabhāvini pratiṣedhāt itarathā hi sarvāpavādaḥ iti |32/67:vibhaktīṣatsvarāt kṛtsvaraḥ |* 33/67:vibhaktisvarāt īṣatsvarāt ca kṛtsvaraḥ bhavati vipratiṣedhena | 34/67:vibhaktisvarasya avakāśaḥ akṣaśauṇḍaḥ , strīśauṇḍaḥ | 35/67:kṛtsvarasya avakāśaḥ , idhmapravraścanaḥ | 36/67:iha ubhayam prāpnoti pūrvāhṇesphoṭakāḥ | 37/67:kṛtsvaraḥ bhavati vipratiṣedhena | 38/67:īṣatsvarasya avakāśaḥ , īṣatkaḍāraḥ , īṣatpiṅgalaḥ | 39/67:kṛtsvarasya saḥ eva | 40/67:iha ubhayam prāpnoti , īṣadbhedaḥ | 41/67:kṛtsvaraḥ bhavati vipratiṣedhena |42/67:citsvarāt hārisvaraḥ |* 43/67:citsvarāt hārisvaraḥ bhavati vipratiṣedhena | 44/67:citsvarasya avakāśaḥ , calanaḥ , copanaḥ | 45/67:hārisvarasya avakāśaḥ , yājñikāśvaḥ , vaiyākaraṇahasī | 46/67:iha ubhayam prāpnoti , pitṛgavaḥ, mātṛgavaḥ | 47/67:hārisvaraḥ bhavati vipratiṣedhena |48/67:kṛtsvarāt ca |* 49/67:kṛtsvarāt ca hārisvaraḥ bhavati vipratiṣedhena | 50/67:kṛtsvarasya avakāśaḥ , idhmapravraścanaḥ | 51/67:hārisvarasya saḥ eva | 52/67:iha ubhayam prāpnoti , akṣahṛtaḥ , vāḍavahṛtaḥ | 53/67:hārisvaraḥ bhavati vipratiṣedhena |54/67:na vā haraṇapratiṣedhaḥ jñāpakaḥ kṛtsvarābhādhakatavsya |* 55/67:na vā arthaḥ vipratiṣedhena | 56/67:kim kāraṇam | 57/67:haraṇapratiṣedhaḥ jñāpakaḥ kṛtsvarābhādhakatvasya | 58/67:yat ayam aharaṇe iti pratiṣedham śāsti tat jñāpayati ācāryaḥ na kṛtsvaraḥ hārisvaram bādhate iti | 59/67:na etat asti jñāpakam | 60/67:anaḥ bhāvakarmavacanaḥ iti etasmin prāpte tata etat ucyate | 61/67:yadi evam sādhīyaḥ jñāpakam | 62/67:kṛtsvarasya apavādaḥ anaḥ bhāvakarmavacanaḥ iti | 63/67:bādhakam kila bādhate kim punaḥ tam | 64/67:yuktasvaraḥ ca kṛtsvarāt bhavati vipratiṣedhena | 65/67:yuktasvarasya avakāśaḥ , govallavaḥ , aśvavallavaḥ | 66/67:kṛtsvarasya saḥ eva| iha ubhayam prāpnoti , gosaṅkhyaḥ , paśūsaṅkhyaḥ , aśvasaṅkhyaḥ | 67/67:yuktasvaraḥ bhavati vipratiṣedhena |
Collapse Kielhorn/Abhyankar (III,129.4-21) Rohatak (IV,556-557) * Kātyāyana's Vārttikas
Commentaries:
Kāśikāvṛttī1 : aniganto gatiḥ prakṛtisvaro bhavati añcatau vapratyaye parataḥ. prāṅ, pr āñ ca u,
p See More
aniganto gatiḥ prakṛtisvaro bhavati añcatau vapratyaye parataḥ. prāṅ, prāñcau,
prāñcaḥ. prāṅ, prāñcau, prāñcaḥ. svarito vā anudātte padādau 8-2-6
ityayam ekādeśaḥ udāttaḥ svarito vā. parāṅ, parāñcau, parāñcaḥ. anigantaḥ iti kim?
pratyaṅ, pratyañcau, pratyañcaḥ. kṛduttarapadaprakṛtisvara iha bhavati. vapratyaye iti
kim? udañcanaḥ. coraniganto 'ñcatau vapratyayaḥ ityeva svaro bhavati vapratiṣedhena.
parācaḥ. parācā.
Kāśikāvṛttī2 : aniganto 'ñcatau vapratyaye 6.2.52 aniganto gatiḥ prakṛtisvaro bhavati añ ca ta u See More
aniganto 'ñcatau vapratyaye 6.2.52 aniganto gatiḥ prakṛtisvaro bhavati añcatau vapratyaye parataḥ. prāṅ, prāñcau, prāñcaḥ. prāṅ, prāñcau, prāñcaḥ. svarito vā anudātte padādau 8.2.6 ityayam ekādeśaḥ udāttaḥ svarito vā. parāṅ, parāñcau, parāñcaḥ. anigantaḥ iti kim? pratyaṅ, pratyañcau, pratyañcaḥ. kṛduttarapadaprakṛtisvara iha bhavati. vapratyaye iti kim? udañcanaḥ. coraniganto 'ñcatau vapratyayaḥ ityeva svaro bhavati vapratiṣedhena. parācaḥ. parācā.
Nyāsa2 : aniganto'ñcatau vapratyaye. , 6.2.52 "vapratyaye" iti. vakāraḥ p ra ty ay See More
aniganto'ñcatau vapratyaye. , 6.2.52 "vapratyaye" iti. vakāraḥ pratyayo yasya sa tathoktaḥ. "prāṅ()" ityādi. prāñcītīti "ṛtvik()" 3.2.59 ityādinā kvinpratyayaḥ, sa ca vakāramātra eva; kakārādīnāmanubandhatvāt(); teṣāṃ cānaikāntatvāt(). "ugidacām()" 7.1.70 iti num(), ekavacane halṅyādi 6.1.66 saṃyogāntalopau 8.2.23, "kvin? pratyayasya kuḥ" 8.2.62 iti nakārasya kutvaṃ ṅkāraḥ. dvivacanabahuvacanayostu "stoścunā ścuḥ" 8.4.39 iti ścutvaṃ ñakāraḥ. upasargākāreṇa saha "akaḥ savarṇe dīrghaḥ" 6.1.97. "parāṅ()" ityādi. parāśabda ādyudāttaḥ. tena "svarito vānudātte padādau" ["svarite vā'nudāte'padādau" iti mudritaḥ pāṭhaḥ--nyāsaḥ kāśikā, padamaṃjarī ca] 8.2.6 ityeṣa vidhirna bhavati.
"pratyaṅ" iti. atra pratiśabdasyegantatvāt? parakṛtibhāvo na bhavati. nanu ca yaṇādeśe kṛte so'pyaniganta eṣa? sthānivadbhāvādigantavyapadeśaḥ kṛte'pi yaṇādeśe bhaviṣyatītyadīṣaḥ. svaravidhau sthānivadbhāvaḥ pratiṣidhyata iti cet()? naitadasti; "svaradīrghayalopeṣu lopājādeśau na sthānivat(), anyastu sthānivadeva" (kā.vṛ.1.1.58) ityuktametat(). "udañcanaḥ" iti. lyuṭ(). atrāpyuttarapadaprakṛtisvara eva bhavati. "coraniganto'ñcatau" ityādi. corityanena "cau" 6.1.216 ityanena yadantodāttatvaṃ vidhīyate tadupalakṣayati. coritayasyāvakāśaḥ--dadhīcaḥ, yatra gatirna bhavati; anigantasavarasyāvakāśo yatrāñcaterakāranakārau na lupyete--parāṅ(), parāñcāditi; ihobhayaṃ prāpnoti--parācaḥ parāceti anigantaḥ svaro vati vipratiṣedhena. pratiṣedhaśabdastatrādhyāhāryaḥ॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam 2.Source: Sanskrit Documents
Research Papers and Publications