Kāśikāvṛttī1:
nirudakādīni ca śabdarūpāṇyantodāttāni bhavanti. nirudakam. nirulapam. nirupalam
See More
nirudakādīni ca śabdarūpāṇyantodāttāni bhavanti. nirudakam. nirulapam. nirupalam
ityanye paṭhanti. nirmaśakam. nirmakṣikam. eṣāṃ prādisamāso bahuvrīhir vā.
avyayībhāve tu samāsāntodāttatvena eva siddham. niṣkālakaḥ. niṣkrāntaḥ kālakātiti
kanpratyayāntena kālaśabdena prādisamāsaḥ. niṣkālikaḥ ityanye pathanti. niṣpeṣaḥ.
dustarīpaḥ. avitṛ\u0304stṛ\u0304tantribhya īḥ, tarīḥ. tāṃ pāti iti tarīpaḥ.
kutsitaḥ tarīpaḥ dustarīpaḥ. nistarīpaḥ iti kecit paṭhanti. apare nistarīkaḥ iti. te
tarīśabdānte bahuvrīhau kapaṃ kurvanti. nirajinam. udajinam. upājinam.
parerhastapādakeśakarṣāḥ. parihastaḥ. paripādaḥ. parikeśaḥ. parikarṣaḥ.
nirudakādirākṛtigaṇaḥ.
Kāśikāvṛttī2:
nirudakādīni ca 6.2.184 nirudakādīni ca śabdarūpāṇyantodāttāni bhavanti. niruda
See More
nirudakādīni ca 6.2.184 nirudakādīni ca śabdarūpāṇyantodāttāni bhavanti. nirudakam. nirulapam. nirupalam ityanye paṭhanti. nirmaśakam. nirmakṣikam. eṣāṃ prādisamāso bahuvrīhir vā. avyayībhāve tu samāsāntodāttatvena eva siddham. niṣkālakaḥ. niṣkrāntaḥ kālakātiti kanpratyayāntena kālaśabdena prādisamāsaḥ. niṣkālikaḥ ityanye pathanti. niṣpeṣaḥ. dustarīpaḥ. avitṝstṝtantribhya īḥ, tarīḥ. tāṃ pāti iti tarīpaḥ. kutsitaḥ tarīpaḥ dustarīpaḥ. nistarīpaḥ iti kecit paṭhanti. apare nistarīkaḥ iti. te tarīśabdānte bahuvrīhau kapaṃ kurvanti. nirajinam. udajinam. upājinam. parerhastapādakeśakarṣāḥ. parihastaḥ. paripādaḥ. parikeśaḥ. parikarṣaḥ. nirudakādirākṛtigaṇaḥ.
Nyāsa2:
nirudakādīni ca. , 6.2.183 "nirudakam()" iti. niṣkrāntamudakamasmāditi
See More
nirudakādīni ca. , 6.2.183 "nirudakam()" iti. niṣkrāntamudakamasmāditi bahuvrīhiḥ, niṣkrāntamudakāditi vā prādisamāsaḥ. udakaṃ kāyatīti "āto'nupasarge kaḥ" 3.2.3, "udakasyodaḥ saṃjñāyām()" 6.3.56 ityudabhāvaḥ. tenodakamantodāttam(). "nirupalam()" iti. "viṭapaviṣṭapaviśipolapāḥ" (da.u.7.12) ityupalaśabdo'ntodātto nipātyate. "nirupalamityanye" iti. upapūrvāllāteḥ "ātaścopasarge" 3.1.136 iti kaḥ. tenopalaśabdasthāthādi 6.2.143 svareṇādyudāttaḥ. "nirmakṣikam(), nirmaśakamityadīnām()" iti. maśakamakṣikāśabdā(vā)dyudāttāntodāttau. tatra hi "athādiḥ, prāk(), śakaṭeḥ"(phi.sū.2.24), "atha dvitīyaḥ prādīṣāt()" (phi.sū.3.50) ["dvitīyaṃ"--phi.sū.] iti vartate. "eṣām()" ityādi. yadi prādisamāsastadā nirgatamudakaṃ nirgataṃ vodakāditi vigrahaḥ. yadā tu bahuvrīhistadā nirgatamudakamasmāditi. athāvyayībhāvo'pyeṣāṃ kasyānna bhavati? ityāha--"avyayī bhāve tu" ityādi. bahuvrīhiprādisamāsayostu samāsāntodāttatvena na sidhyati. tathā hi--"bahuvrīhau prakṛtyā pūrvapadam()" 6.2.1 iti samāsasvarāpavādaḥ pūrvapadaprakṛtisvaro bahuvrīhāvuktaḥ. prādisamāse'pi "tatpuruṣe tulyārtha" 6.2.2 ityādinā.
"niṣkālakaḥ" iti. kālaśabdaḥ kanpratyayāntatvādādyudāttaḥ. "niṣkālikaḥ" iti. niṣkrāntaḥ kālikāyā iti prādisamāsaḥ. kālīti jānapadādisūtreṇa 4.1.42 ["dvitīyaṃ"--phi.sū.] ṅīṣāntatvādantodāttaḥ, tataḥ svārthike kani kṛte'pyādyudātta eva bhavati.
"niṣpeṣaḥ" iti. "viṣlṛ sañcūrṇane" (dhā.pā.1452) asmādghañ(). tena peṣaśabda ādyudāttaḥ. "tarīṃ pāti" iti. "āto'nupasarge kaḥ" 3.2.3 iti tarīpaśabdo'ntodāttaḥ. kutsitastarīpa iti kutsitagrahaṇena dustarīpaśabde duḥśabdaḥ kutsāyāṃ vartata iti darśayati. "nistarīpa iti kecit()" iti. te ca nirgatastarīpa iti vigṛhra prādisamāsaṃ kurvanti. "apare nistarīka iti" iti. paṭhantīti sambandhaḥ.
"nirajinam()" ityādi. "ajinamantodāttam()" ityuktam().
"pareḥ" ityādi. hastapādakeśāḥ "svāṅgaśiṭāmadantānām()" (phi.sū.2.29) ityādyudāttāḥ. śiṭām()=sarvanāmnāmityarthaḥ. karṣaśabdaḥ "karṣātvato ghaño'nta udāttaḥ" 6.1.153 ityantodāttaḥ॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
aritram. lavitram. dhuvitram. savitram. khanitram. sahitram. caritram.. Sū #849
Laghusiddhāntakaumudī2:
artilūdhūsūkhanasahacara itraḥ 849, 6.2.183 aritram. lavitram. dhuvitram. savitr
See More
artilūdhūsūkhanasahacara itraḥ 849, 6.2.183 aritram. lavitram. dhuvitram. savitram. khanitram. sahitram. caritram॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents