Grammatical Sūtra: नोत्तरपदेऽनुदात्तादावपृथिवीरुद्रपूषमन्थिषु nottarapade'nudāttādāvapṛthivīrudrapūṣamanthiṣu
Individual Word Components: na uttarapade anudāttādau apṛthivīrudrapūṣamanthiṣu Sūtra with anuvṛtti words: na uttarapade anudāttādau apṛthivīrudrapūṣamanthiṣu uttarapadādiḥ (6.2.111 ), prakṛtyā (6.2.137 ), ubhe (6.2.140 ), yugapat (6.2.140 ), devatādvandve (6.2.141 ) Type of Rule: pratiṣedhaPreceding adhikāra rule: 6.2.111 (1uttarapadādiḥ)
Description:
In a Dvandva compound of the names of divinities, both members of the compound simultaneously do not retain their accent, when the first syllable of the second word is anudâtta, with the exception of ((pṛthivī)), ((rudra)), ((pūṣan)) and ((manthin))| | Source: Aṣṭādhyāyī 2.0
[In a Dvaṁdva compound consisting of names of divinities 141 both first 1 and final 111 members] do not (ná) [bear their original accents 137 simultaneously 140 when the posterior member 111] begins with an ánudātta syllable, excluding °-pr̥thivī `Earth Goddess', °-rudrá-, °-pūṣán- `names of divinities' and °-manth-ín- `sacred beverage'. Source: From Aṣṭādhyāyī of Pāṇini In Roman Transliteration translated by Sumitra M. Katre, Copyright © 1987. Courtesy of the University of Texas Press.
Commentaries:
Kāśikāvṛttī1 : uttarapade 'nudāttādau pṛthivī rudra pūṣamanthivarjite devatādvandve na ub he y ug See More
uttarapade 'nudāttādau pṛthivī rudra pūṣamanthivarjite devatādvandve na ubhe yugapat
prakṛtisvare bhavataḥ. indrāgnī. indravāyū. agnivāyuśabdau antodāttau.
uttarapadagrahaṇam anudāttādau ityuttarapadaviśeṣaṇaṃ yathā syāt, dvandvaviśeṣaṇaṃ mā
bhūtiti. anudāttādau iti vidhipratiṣedhayoḥ viṣayavibhāgārtham. apṛthivyādiṣu iti
kim? dyāvāpṛthivyau. dyāvāśabda ādyudātto nipātitaḥ. pṛthivīśabdo
ṅīṣpratyayāntatvādantodāttaḥ. rudra somārudrau. roderṇiluk ca iti rudraśabdo
rakpratyayānto 'ntodāttaḥ. pūṣan indrāpūṣaṇau. svannukṣanpūṣaniti
pūṣāntodātto nipātyate. manthin śukrāmanthinau mantho 'sya asti iti manthī.
innatatvādantodāttaḥ. pṛthivyādiṣu tu ubhe yugapat prakṛtisvare bhavata eva.
Kāśikāvṛttī2 : na uttarapade 'nudāttādāvapṛthivīrudrapūṣamanthiṣu 6.2.142 uttarapade ' nu dā tt ād See More
na uttarapade 'nudāttādāvapṛthivīrudrapūṣamanthiṣu 6.2.142 uttarapade 'nudāttādau pṛthivī rudra pūṣamanthivarjite devatādvandve na ubhe yugapat prakṛtisvare bhavataḥ. indrāgnī. indravāyū. agnivāyuśabdau antodāttau. uttarapadagrahaṇam anudāttādau ityuttarapadaviśeṣaṇaṃ yathā syāt, dvandvaviśeṣaṇaṃ mā bhūtiti. anudāttādau iti vidhipratiṣedhayoḥ viṣayavibhāgārtham. apṛthivyādiṣu iti kim? dyāvāpṛthivyau. dyāvāśabda ādyudātto nipātitaḥ. pṛthivīśabdo ṅīṣpratyayāntatvādantodāttaḥ. rudra somārudrau. roderṇiluk ca iti rudraśabdo rakpratyayānto 'ntodāttaḥ. pūṣan indrāpūṣaṇau. svannukṣanpūṣaniti pūṣāntodātto nipātyate. manthin śukrāmanthinau mantho 'sya asti iti manthī. innatatvādantodāttaḥ. pṛthivyādiṣu tu ubhe yugapat prakṛtisvare bhavata eva.
Nyāsa2 : nottarapade'nudāttādāvapṛthivīrudrapūṣamanthiṣu. , 6.2.141 "agnivāy uś ab dā va See More
nottarapade'nudāttādāvapṛthivīrudrapūṣamanthiṣu. , 6.2.141 "agnivāyuśabdāvantodāttau" iti. agniśabdaḥ "vījyājvaribhyo niḥ" (da.u.1.18) iti vartamāne "aṅgernalopaśca" (da.u.1.20) iti nipratyayāntaḥ. vāyuśabdo'pi "kṛvāpāji" (da.u.1.86) ityādinoṇpratyayāntaḥ, tena pratyayasvareṇa dvāvapyantodāttau.
athottarapadagrahaṇaṃ kimartham(), yāvatā "anudāttādau" iti saptamyevātrānudāttāderapadattvaṃ bodhayiṣyati? ityata āha--"uttarapadagrahaṇam()" ityādi. iha hi prakaraṇe dvandvaḥ saptamyā nirdiṣṭaḥ, nottarapadam(). tatrānudāttādāviti saptamī dvagdvasyaiva viśeṣaṇamāpadyate--anudāttādau dvandvaḥ. uttarapadagrahaṇe tu sati dvandve saptamyāṃvihitāyāmanudāttā(dā) vityetaduttarapadasya viśeṣaṇaṃ sampadyate. tasmāduttarapadaviśeṣaṇametadyathā stāt(), dvandvaviśeṣaṇaṃ mā bhūdityevamarthamuttarapadagrahaṇam().
"anudāttādau" iti. asatyetasminnaviśeṣaṇe vidhirapi devatādvandva ucyate, pratiṣedho'pi, tataśca tayorviṣayavibāgo na syāt(); evañca samānaviṣayatvādvikalpaḥ prasajyeta. anudattādāvitya()smastu sati yatrānudāttādyuttarapado devatādvandvastagtra pratiṣedhaḥ syāt(), tato'nyastu vidhiriti vidhipratiṣedhayorviṣayavibhāgo bhavati. ato viṣayavibāgārthamanudāttādāvityucyate.
"pṛthivīśabdo ṅīṣpratyayāntaḥ" iti. gaurādiṣu pāṭhāt().
"roderṇiluk? ca" iti. "rudir? aśruvimocane" (dhā.pā.1067) ityasmāṇṇyantāt? "sphāyitañci" (da.u.8.31) ityādi--sūtradragityanuvartamāne "roderṇiluk? ca" (da.u.8.39) iti rak(), tena rudro'ntodāttaḥ.
"śukrāmanthinau" iti. śukraśabdaḥ "ṛjendraḥ" (da.u.8.46) ityādinā ran()pratyayāntaḥ, tenādyudāttaḥ॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam 2.Source: Sanskrit Documents
Research Papers and Publications