Kāśikāvṛttī1:
mātrā upajñā upakrama chāyā eteṣu uttarapadeṣu napuṃsakavācini tatpuruṣe samāse
See More
mātrā upajñā upakrama chāyā eteṣu uttarapadeṣu napuṃsakavācini tatpuruṣe samāse
pūrvapadaṃ prakṛtisvaraṃ bhavati. bhikṣāmātraṃ na dadāti yācitaḥ. samudramātraṃ na saro
'sti kiṃcana. mātraśabdo 'yaṃ vṛttiviṣaya eva tulyapramāṇe vartate. tatra bhikṣāyās
tulyapramāṇam iti asvapadavigrahaḥ ṣaṣṭhīsamāsaḥ. tatra bhikṣāśabdaḥ gurośca halaḥ
3-3-103 ityapratyayānto 'ntodāttaḥ. samudraśabdo 'pi phiṣi
pāṭalāpālaṅkāmbāsāgarārthānām ityantodātta eva. upajñā pāṇinopajñam akālakam
vyākaraṇam. vyāṅyupajñaṃ duṣkaraṇam. āpiśalyupajñaṃ gurulāghavam. ṣaṣṭhīsamāsā ete.
tatra paṇino 'ptyam ityaṇantaḥ pāṇinaśabdaḥ pratyayasvareṇa antodāttaḥ.
vyāḍiriñantatvādādyudāttaḥ. tadvadāpiśaliḥ. upakram āḍhyopakramam prāsādaḥ.
darśanīyoopakramam. sukumāropakramam. nandopakramāṇi mānāni. ete 'pi ṣaṣṭhīsamāsā eva.
tatraityainaṃ dhyāyanti ityāḍhyāḥ. ghañarthe kavidhānam iti kapratyayaḥ. āṅpūrvād
dhyāyateḥ pṛṣodarāditvāddhasya ḍhatvam. tadayam āḍhyaśabdaḥ thāthādisvareṇa antodāttaḥ.
darśanīyaśabdo ritvādupottamodāttaḥ. sukumāraśabdaḥ nañsubhyām 6-2-172
ityantodāttaḥ. darśaniyaśabdo ritvādupottamodāttaḥ. sukumāraśabdaḥ nañsubhyām
6-2-172 ityantodāttaḥ. nandaśabdaḥ pacādyaci vyutpāditaḥ. upajñopakramāntasya
tatpuruṣasya napuṃsakaliṅgatā upajñopakramaṃ tadādyācikhyāsāyām 2-3-21 iti. chāyā
iṣucchāyam. dhanuśchāyam. iṣuśabdaḥ īṣeḥ kicca ityupratyayāntaḥ, tatra ca dhānye
nititi vartate, tena ādyudāttaḥ. dhanuḥ śabdo 'pi nabviṣayasya anisantasya
ityādyudātta eva. iṣūṇāṃ chāyā iti ṣaṣṭhīsamāsaḥ. chāyā bāhulye 2-4-22 iti
napuṃsakaliṅgatā. napuṃsake iti kim? kuḍyacchāyā.
Kāśikāvṛttī2:
mātropajñopakramacchāye napuṃsake 6.2.14 mātrā upajñā upakrama chāyā eteṣu utta
See More
mātropajñopakramacchāye napuṃsake 6.2.14 mātrā upajñā upakrama chāyā eteṣu uttarapadeṣu napuṃsakavācini tatpuruṣe samāse pūrvapadaṃ prakṛtisvaraṃ bhavati. bhikṣāmātraṃ na dadāti yācitaḥ. samudramātraṃ na saro 'sti kiṃcana. mātraśabdo 'yaṃ vṛttiviṣaya eva tulyapramāṇe vartate. tatra bhikṣāyās tulyapramāṇam iti asvapadavigrahaḥ ṣaṣṭhīsamāsaḥ. tatra bhikṣāśabdaḥ gurośca halaḥ 3.3.103 ityapratyayānto 'ntodāttaḥ. samudraśabdo 'pi phiṣi pāṭalāpālaṅkāmbāsāgarārthānām ityantodātta eva. upajñā pāṇinopajñam akālakam vyākaraṇam. vyāṅyupajñaṃ duṣkaraṇam. āpiśalyupajñaṃ gurulāghavam. ṣaṣṭhīsamāsā ete. tatra paṇino 'ptyam ityaṇantaḥ pāṇinaśabdaḥ pratyayasvareṇa antodāttaḥ. vyāḍiriñantatvādādyudāttaḥ. tadvadāpiśaliḥ. upakram āḍhyopakramam prāsādaḥ. darśanīyoopakramam. sukumāropakramam. nandopakramāṇi mānāni. ete 'pi ṣaṣṭhīsamāsā eva. tatraityainaṃ dhyāyanti ityāḍhyāḥ. ghañarthe kavidhānam iti kapratyayaḥ. āṅpūrvād dhyāyateḥ pṛṣodarāditvāddhasya ḍhatvam. tadayam āḍhyaśabdaḥ thāthādisvareṇa antodāttaḥ. darśanīyaśabdo ritvādupottamodāttaḥ. sukumāraśabdaḥ nañsubhyām 6.2.171 ityantodāttaḥ. darśaniyaśabdo ritvādupottamodāttaḥ. sukumāraśabdaḥ nañsubhyām 6.2.171 ityantodāttaḥ. nandaśabdaḥ pacādyaci vyutpāditaḥ. upajñopakramāntasya tatpuruṣasya napuṃsakaliṅgatā upajñopakramaṃ tadādyācikhyāsāyām 2.3.21 iti. chāyā iṣucchāyam. dhanuśchāyam. iṣuśabdaḥ īṣeḥ kicca ityupratyayāntaḥ, tatra ca dhānye nititi vartate, tena ādyudāttaḥ. dhanuḥ śabdo 'pi nabviṣayasya anisantasya ityādyudātta eva. iṣūṇāṃ chāyā iti ṣaṣṭhīsamāsaḥ. chāyā bāhulye 2.4.22 iti napuṃsakaliṅgatā. napuṃsake iti kim? kuḍyacchāyā.
Nyāsa2:
mātropajñopakramacchāye napuṃsake. , 6.2.14 "tulyapramāṇe vartate" [tu
See More
mātropajñopakramacchāye napuṃsake. , 6.2.14 "tulyapramāṇe vartate" [tulyapramāṇaṃ--mudripāṭhaḥ] iti. tulyaṃ pramāṇaṃ yasyeti vigrahaḥ. "asvapadavigrahaḥ" iti svapadavigrahaḥ kasmānna bhavati? tāśaṃ hi--vākyaṃ kartavyaṃ yathā samāsārthaḥ pratīyate. "bhakṣāmātram()" iti. asya ca bhikṣāyāstulyapramāṇamityeṣo'rthaḥ. na cāyaṃ svapadavigraheṇa śakyaḥ pratipādayitum(); mātraśabdasya tulyapramāṇavṛttitvāt(). sa hi samāsa eva tulyapramāṇe vartate, na vākye. ata evoktam()--"mātraśabdo'yaṃ vṛttiviṣayaḥ" ityādi. vṛttiriha samāsavṛttireva viṣayaḥ. "apratyayā'ntodāttaḥ" [apratyayāntodāttaḥ--kāśikāmudritaḥ pāṭhaḥ] iti. ṭāpā sahaikadeśa udāttanodāttatvāt().
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents