Kāśikāvṛttī1: 
dhātoranabhyāsasya iti vartate. sanyaṅoḥ iti ca ṣaṣṭhyantam etat. sanantasya yaṅ 
See More
dhātoranabhyāsasya iti vartate. sanyaṅoḥ iti ca ṣaṣṭhyantam etat. sanantasya yaṅantasya ca
anabhyāsasya dhātoravayavasya prathamasya ekāco dvitīyasya vā yathāyogaṃ dve bhavataḥ.
pipakṣati. pipatiṣati. aririṣati. undidiṣati. yaṅantasya pāpacyate. aṭāṭyate.
yāyajyate. arāryate. prorṇonūyate. anabhyāsasya ityeva jugupsiṣate. lolūyiṣate.
Kāśikāvṛttī2: sanyaṅoḥ 6.1.9 dhātoranabhyāsasya iti vartate. sanyaṅoḥ iti ca ṣaṣṭhyantam etat See More
sanyaṅoḥ 6.1.9 dhātoranabhyāsasya iti vartate. sanyaṅoḥ iti ca ṣaṣṭhyantam etat. sanantasya yaṅantasya ca anabhyāsasya dhātoravayavasya prathamasya ekāco dvitīyasya vā yathāyogaṃ dve bhavataḥ. pipakṣati. pipatiṣati. aririṣati. undidiṣati. yaṅantasya pāpacyate. aṭāṭyate. yāyajyate. arāryate. prorṇonūyate. anabhyāsasya ityeva jugupsiṣate. lolūyiṣate.
Laghusiddhāntakaumudī1: sannantasya yaṅantasya ca dhātoranabhyāsasya prathamasyaikāco dve sto'jādestu
d Sū #709 See More
sannantasya yaṅantasya ca dhātoranabhyāsasya prathamasyaikāco dve sto'jādestu
dvitīyasya. sanyataḥ. paṭhitumicchati pipaṭhiṣati. karmaṇaḥ kim? gamanenecchati. samāna
kartṛkāt kim? śiṣyāḥ paṭhantvitīcchati guruḥ. vā grahaṇādvākyamapi..
luṅsanorghasḷ..
Laghusiddhāntakaumudī2: sanyaṅoḥ 709, 6.1.9 sannantasya yaṅantasya ca dhātoranabhyāsasya prathamasyaikāc See More
sanyaṅoḥ 709, 6.1.9 sannantasya yaṅantasya ca dhātoranabhyāsasya prathamasyaikāco dve sto'jādestu dvitīyasya. sanyataḥ. paṭhitumicchati pipaṭhiṣati. karmaṇaḥ kim? gamanenecchati. samāna kartṛkāt kim? śiṣyāḥ paṭhantvitīcchati guruḥ. vā grahaṇādvākyamapi॥ luṅsanorghasḷ॥
Bālamanoramā1: sanyaṅoḥ. avayavaṣaṣṭha\ufffdeṣā. pratyayatvāttadantagrahaṇam. `ekāco dve
prath Sū #231 See More
sanyaṅoḥ. avayavaṣaṣṭha\ufffdeṣā. pratyayatvāttadantagrahaṇam. `ekāco dve
prathamasye'ti `ajāderdvitīyasye'ti cādhikṛtaṃ. tadāha–sannantasyetyādinā. `sani
yaṅi ca pare' iti tu na vyākhyeyam, tathā sati pratiparvādiṇaḥ sani aṭadhātoryaṅi ca
pratīṣiṣati, aṭāṭa\ufffdte ityatra pratyayasahitasya dvitvā'nāpatteḥ.
abhyāsakāryamiti. halādiśeṣādikamityarthaḥ. gupiprabhṛtaya iti. kitadhātubhinnā
guptijamānabadhāścatvāro `gupenindāyā'mityādinibaddhanindādyarthakā eva
anudāttetaḥ sanbhāja ityarthaḥ. kitadhātustu parasmaipadiṣu paṭhiṣyamāṇatvādudāttedeva
san vyādhipratikārādiṣu pañcasvevārtheṣu sanbhāgiti bhāvaḥ. dānaśānau tviti. `dāna
khaṇḍane' `śāna tejane' iti dhātū svaritetāveva santau ārjave niśāne cā'rthe
sanbhājāvityarthaḥ, tayoranupadameva svaritetsu pāṭhāditi bhāvaḥ. ete nityaṃ sannantā
iti. ete guptijādayaḥ sapta dhātavo `gupernindāyā'mityādinibaddheṣvartheṣu nityaṃ
sannantāḥ. nindyādyarthakatve sanaṃ vinā eṣāṃ prayogo nāstītyarthaḥ.
arthāntareṣu taviti. nindādibhyo'nyeṣu dhātupāṭhanirdiṣṭeṣu tadanyeṣu cārtheṣu
anudāttānubandhahitāḥ santaścaurādikā eva bhavanti, na tu bhauvādikā ityarthaḥ.
curādiṣveteṣāmanudāttānubandhakatve anubandhakaraṇasya kevaleṣvacaritārthatayā
ṇyantādakartṛge'pi phale taṅ syāditi bhāvaḥ. nanvevaṃ sati bhvādigaṇe
gupāderanudāttānubandhakaraṇaṃ vyartham, uktarītyā
gopanādyarthakānāmeṣāmanubandharahitacaurādikatvaniyamena, nindādyartheṣu sannantaniyamena ca
tato'nyatra prayogā'bhāvādityata āha–anubandhakasyeti. gupādiṣu
kevaleṣvanubandhanirdeśasya niṣpalatayā anubandhanirdeśasya sannantārthatvaṃ vijñāyata
itikṛtvā sannantāttaṅityarthaḥ. nacaivamapi bhvādigaṇe eṣāṃ gopanādyarthanirdeśo
vyartha eveti vācyaṃ, bhvādau tadarthanirdeśasya apāṇinīyatvāditi bhāvaḥ taduktaṃ
bhāṣye– `gupādiṣvanubandhakaraṇasāmathryātsannantādātmanepada'miti. atra
sannantādātmanepadamityaktvā kevalānāmeṣāṃ śabvikaraṇānāṃ nāsti prayoga iti
sūcitam. tathā curādiṣveṣāmanudāttānubandharāhityapi sūcitam. anyathā anubandhakaraṇasya
kevaleṣvacaritārthatvātsannantādiva ṇyantādapi akartṛge phale
ātmanepadārthatvāpātatsannantādātmanepadamityuktirasaṅgatā syādityanyatra
vistaraḥ. dhātoritīti. `ādrdhadhātukaṃ śeṣaḥ' ityatra dhātorvihitaḥ pratyaya iti
va#ihitaviśeṣaṇāśrayaṇātsanaścāsya
dhātvadhikāravihitatvā'bhāvānnādrdhadhātukatvamityarthaḥ. teneti. sana
ādrdhadhātukatvā'bhāvenetyarthaḥ. jugupsate iti. nindatītyarthaḥ. gupeḥ sani
anādrdhadhātukatvādiḍ?guṇeyorabhāve `sanyaṅo'riti dvitve
halādiśeṣe'bhyāsacutvamiti bhāvaḥ. jugupsāṃcakre iti. `kāspratyayā'dityām.
jugupsitā. jugupsiṣyate. jugupsatām. ajugupsata. jugupseta. jugupsiṣīṣṭa.
ajugupsiṣṭa. ajugupsiṣyata. titikṣate iti. tikṣṇīkarotītyarthaḥ. māndhātoḥ
sanidvitve halādiśeṣe abhyāsahyasve `sanyataḥ' iti ittve `mānbadhe'
tyabhyāsadīrghe, `naśce'tyanusvāre, mīmāṃsadhātorlaḍādīti bhāvaḥ. badhadhātoḥ sani
viśeṣamāha– bhaṣbhāva iti. bakārasya bhakāra ityarthaḥ. catrvamiti. dhasya takāra ityarthaḥ.
tathā ca `bhatse'ti sannantaṃ saṃpannam. bībhatsate iti. bhaṣtvacatrvayorasiddhatvāt badh
ityasya dvitve halādiśeṣe `sanyataḥ' iti ittve `mānbadhe'ti dīrghe
bībhatsadhātorlaḍāditi bhāvaḥ. tadevaṃ gupādiṣu saptasu sannanteṣu atra krame dhātupāṭhe
nibaddhāścatvāra udāhmatāḥ. kitamānaśānadhātavastu anupadameva dhātupāṭhakrame
paṭhiṣyamāṇāstatra tatrodāhariṣyante. rabha rābhasye iti. aniḍayam. rābhasyaṃ–
śīghrībhāvaḥ. āṅpūrvakastu prārambharthakaḥ. tadāha–ārabhate iti. rabdheti.
`jhaṣastatho'riti dhatvaṃ, bhasya jaśtvam. rapsyata iti. rabhatām. arabhata. rabheta. rapsīṣṭa.
arabdha. arapsyata. ḍu labhaṣiti. ḍurit ṣakāraśca. `ḍvitaḥ kriḥ'
`ṣidbhidādibhyo''ṅiti prayojanam. aniṭ. rabhadhātuvadrūpāṇi. ṣvañja pariṣvaṅge iti.
ṣopadeśo'yamaniṭ.
Bālamanoramā2: sanyaṅoḥ 231, 6.1.9 sanyaṅoḥ. avayavaṣaṣṭha()eṣā. pratyayatvāttadantagrahaṇam. & See More
sanyaṅoḥ 231, 6.1.9 sanyaṅoḥ. avayavaṣaṣṭha()eṣā. pratyayatvāttadantagrahaṇam. "ekāco dve prathamasye"ti "ajāderdvitīyasye"ti cādhikṛtaṃ. tadāha--sannantasyetyādinā. "sani yaṅi ca pare" iti tu na vyākhyeyam, tathā sati pratiparvādiṇaḥ sani aṭadhātoryaṅi ca pratīṣiṣati, aṭāṭa()te ityatra pratyayasahitasya dvitvā'nāpatteḥ. abhyāsakāryamiti. halādiśeṣādikamityarthaḥ. gupiprabhṛtaya iti. kitadhātubhinnā guptijamānabadhāścatvāro "gupenindāyā"mityādinibaddhanindādyarthakā eva anudāttetaḥ sanbhāja ityarthaḥ. kitadhātustu parasmaipadiṣu paṭhiṣyamāṇatvādudāttedeva san vyādhipratikārādiṣu pañcasvevārtheṣu sanbhāgiti bhāvaḥ. dānaśānau tviti. "dāna khaṇḍane" "śāna tejane" iti dhātū svaritetāveva santau ārjave niśāne cā'rthe sanbhājāvityarthaḥ, tayoranupadameva svaritetsu pāṭhāditi bhāvaḥ. ete nityaṃ sannantā iti. ete guptijādayaḥ sapta dhātavo "gupernindāyā"mityādinibaddheṣvartheṣu nityaṃ sannantāḥ. nindyādyarthakatve sanaṃ vinā eṣāṃ prayogo nāstītyarthaḥ. arthāntareṣu taviti. nindādibhyo'nyeṣu dhātupāṭhanirdiṣṭeṣu tadanyeṣu cārtheṣu anudāttānubandhahitāḥ santaścaurādikā eva bhavanti, na tu bhauvādikā ityarthaḥ. curādiṣveteṣāmanudāttānubandhakatve anubandhakaraṇasya kevaleṣvacaritārthatayā ṇyantādakartṛge'pi phale taṅ syāditi bhāvaḥ. nanvevaṃ sati bhvādigaṇe gupāderanudāttānubandhakaraṇaṃ vyartham, uktarītyā gopanādyarthakānāmeṣāmanubandharahitacaurādikatvaniyamena, nindādyartheṣu sannantaniyamena ca tato'nyatra prayogā'bhāvādityata āha--anubandhakasyeti. gupādiṣu kevaleṣvanubandhanirdeśasya niṣpalatayā anubandhanirdeśasya sannantārthatvaṃ vijñāyata itikṛtvā sannantāttaṅityarthaḥ. nacaivamapi bhvādigaṇe eṣāṃ gopanādyarthanirdeśo vyartha eveti vācyaṃ, bhvādau tadarthanirdeśasya apāṇinīyatvāditi bhāvaḥ taduktaṃ bhāṣye-- "gupādiṣvanubandhakaraṇasāmathryātsannantādātmanepada"miti. atra sannantādātmanepadamityaktvā kevalānāmeṣāṃ śabvikaraṇānāṃ nāsti prayoga iti sūcitam. tathā curādiṣveṣāmanudāttānubandharāhityapi sūcitam. anyathā anubandhakaraṇasya kevaleṣvacaritārthatvātsannantādiva ṇyantādapi akartṛge phale ātmanepadārthatvāpātatsannantādātmanepadamityuktirasaṅgatā syādityanyatra vistaraḥ. dhātoritīti. "ādrdhadhātukaṃ śeṣaḥ" ityatra dhātorvihitaḥ pratyaya iti va#ihitaviśeṣaṇāśrayaṇātsanaścāsya dhātvadhikāravihitatvā'bhāvānnādrdhadhātukatvamityarthaḥ. teneti. sana ādrdhadhātukatvā'bhāvenetyarthaḥ. jugupsate iti. nindatītyarthaḥ. gupeḥ sani anādrdhadhātukatvādiḍ()guṇeyorabhāve "sanyaṅo"riti dvitve halādiśeṣe'bhyāsacutvamiti bhāvaḥ. jugupsāṃcakre iti. "kāspratyayā"dityām. jugupsitā. jugupsiṣyate. jugupsatām. ajugupsata. jugupseta. jugupsiṣīṣṭa. ajugupsiṣṭa. ajugupsiṣyata. titikṣate iti. tikṣṇīkarotītyarthaḥ. māndhātoḥ sanidvitve halādiśeṣe abhyāsahyasve "sanyataḥ" iti ittve "mānbadhe" tyabhyāsadīrghe, "naśce"tyanusvāre, mīmāṃsadhātorlaḍādīti bhāvaḥ. badhadhātoḥ sani viśeṣamāha-- bhaṣbhāva iti. bakārasya bhakāra ityarthaḥ. catrvamiti. dhasya takāra ityarthaḥ. tathā ca "bhatse"ti sannantaṃ saṃpannam. bībhatsate iti. bhaṣtvacatrvayorasiddhatvāt badh ityasya dvitve halādiśeṣe "sanyataḥ" iti ittve "mānbadhe"ti dīrghe bībhatsadhātorlaḍāditi bhāvaḥ. tadevaṃ gupādiṣu saptasu sannanteṣu atra krame dhātupāṭhe nibaddhāścatvāra udāhmatāḥ. kitamānaśānadhātavastu anupadameva dhātupāṭhakrame paṭhiṣyamāṇāstatra tatrodāhariṣyante. rabha rābhasye iti. aniḍayam. rābhasyaṃ--śīghrībhāvaḥ. āṅpūrvakastu prārambharthakaḥ. tadāha--ārabhate iti. rabdheti. "jhaṣastatho"riti dhatvaṃ, bhasya jaśtvam. rapsyata iti. rabhatām. arabhata. rabheta. rapsīṣṭa. arabdha. arapsyata. ḍu labhaṣiti. ḍurit ṣakāraśca. "ḍvitaḥ kriḥ" "ṣidbhidādibhyo"'ṅiti prayojanam. aniṭ. rabhadhātuvadrūpāṇi. ṣvañja pariṣvaṅge iti. ṣopadeśo'yamaniṭ.
Tattvabodhinī1: sanyaṅoḥ. saptamīmāśritya sani yaṅi ca pare iti vyākhyāyāṃ– `pratīṣiṣati,' Sū #203 See More
sanyaṅoḥ. saptamīmāśritya sani yaṅi ca pare iti vyākhyāyāṃ– `pratīṣiṣati,'
`aṭāṭa\ufffdte' ityādi na sidhyet, sanyaṅoḥ prakṛtibhāgasyaiva dvitvaprasakterata
āha– sannantasyeti. nanu saptamīpakṣe'pi sanyaṅoreva dvitvaṃ syānna tu
prakṛtibhāgasya, śapo'kāreṇaiva jugupsate titikṣate
ityādirūpasiddhestayorakāroccāraṇasya `ajāderdvitīyasye'ti dvitvārthatvāt.
yadyapi nimittasya kāryitvasvīkāre āṭa āṭaturityādau. liṭi parataḥ pūrvabhāgamātrasya
dvitvaṃ na sidhyettathāpyakāroccāraṇasāmathryātsanyaṅoḥ kāryitvamabhyupagantuṃ
śakyamiti cenmaivam.akāraphalānāṃ bahūnāṃ sattvāt. tathāhi—- ditsyaṃ
dhitsyamityatrā'co yati kṛte `yato'nāvaḥ' ityādyudāttaḥ sidhyati. akārā'bhāve tu
`ṛhalo'riti ṇyatīṣṭasvaro na sidhyet. kiṃca `pipaṭhiṣi
brāāhṛṇakulānī'tyatrā'llopasya sthānivattvājjhalantalakṣaṇo num na bhavati,
akārā'bhāve tu syādeva num. apica `pāpacaka' ityādāvallopasya sthānivattvāt `ata
upadhāyāḥ' iti vṛddhirna pravartate. api ca `yasya halaḥ' ityatra yasyeti
saṅghātagrahaṇamaharyīdityādau yalopavyāvṛttyarthamiti sarvasaṃmatam. tathā ca `apāpaciṣṭe'
tyādau yalopo'pyakāraphalamiti `sanyaṅo' riti ṣaṣṭha\ufffdeva yuktā. evaṃ hi yaṅluki
pratyayalakṣaṇena yaṅantatvāddvitvaṃ sidhyati. parasaptamyāṃ tu
dvitvasyā'ṅgakāryatvāt `na lumate' ti niṣedhaḥ pravarteteti dik. dānaśānau ceti.
ārjavaniśānārthaviti bhāvaḥ. arthāntare tviti. dhātupāṭhopātte gopanādirūpe'rthe
ityarthaḥ. ananubandhakā iti. sānubandhakatve tu kevale'caritārthatvāda'nubandhasya
sannantādivā'kartṛgaphalāṇṇyantādapi taṅ syāditi bhāvaḥ. evaṃ
cānupūrvīmātrasāmye'pi bhvādayaścurādibhyo bhinnā eveti phalitam. iḍguṇau neti.
yadyapi `halantācce'ti sanaḥ kittvenāpi guṇā'bhāvaḥ
susādhastatāpīḍabhāvārthamuktaheturevāśrayaṇīya iti kiṃ hetvantarāśrayaṇeneti bhāvaḥ.
kecittu arthavadgrahaṇaparibhāṣayā icchāsana eva `halancācce'ti sūtre grahaṇamiti nā'sya
svārthasanaḥ kittvamityāhuḥ. rabha rābhasye. rābhasyamupakramaḥ. liṭi rebhe. rebhāte.
luṅi arabdha. arapsātām. ḍulabhaṣ. `ḍvitaḥ kriḥ' laptrimam. `ṣidbhidādibhya'
ityaṅ. labhā. liṭi– lebhe. luṅi–alabdha.
Tattvabodhinī2: sanyaṅoḥ 203, 6.1.9 sanyaṅoḥ. saptamīmāśritya sani yaṅi ca pare iti vyākhyāyāṃ-- See More
sanyaṅoḥ 203, 6.1.9 sanyaṅoḥ. saptamīmāśritya sani yaṅi ca pare iti vyākhyāyāṃ-- "pratīṣiṣati," "aṭāṭa()te" ityādi na sidhyet, sanyaṅoḥ prakṛtibhāgasyaiva dvitvaprasakterata āha-- sannantasyeti. nanu saptamīpakṣe'pi sanyaṅoreva dvitvaṃ syānna tu prakṛtibhāgasya, śapo'kāreṇaiva jugupsate titikṣate ityādirūpasiddhestayorakāroccāraṇasya "ajāderdvitīyasye"ti dvitvārthatvāt. yadyapi nimittasya kāryitvasvīkāre āṭa āṭaturityādau. liṭi parataḥ pūrvabhāgamātrasya dvitvaṃ na sidhyettathāpyakāroccāraṇasāmathryātsanyaṅoḥ kāryitvamabhyupagantuṃ śakyamiti cenmaivam.akāraphalānāṃ bahūnāṃ sattvāt. tathāhi---- ditsyaṃ dhitsyamityatrā'co yati kṛte "yato'nāvaḥ" ityādyudāttaḥ sidhyati. akārā'bhāve tu "ṛhalo"riti ṇyatīṣṭasvaro na sidhyet. kiṃca "pipaṭhiṣi brāāhṛṇakulānī"tyatrā'llopasya sthānivattvājjhalantalakṣaṇo num na bhavati, akārā'bhāve tu syādeva num. apica "pāpacaka" ityādāvallopasya sthānivattvāt "ata upadhāyāḥ" iti vṛddhirna pravartate. api ca "yasya halaḥ" ityatra yasyeti saṅghātagrahaṇamaharyīdityādau yalopavyāvṛttyarthamiti sarvasaṃmatam. tathā ca "apāpaciṣṭe" tyādau yalopo'pyakāraphalamiti "sanyaṅo" riti ṣaṣṭha()eva yuktā. evaṃ hi yaṅluki pratyayalakṣaṇena yaṅantatvāddvitvaṃ sidhyati. parasaptamyāṃ tu dvitvasyā'ṅgakāryatvāt "na lumate" ti niṣedhaḥ pravarteteti dik. dānaśānau ceti. ārjavaniśānārthaviti bhāvaḥ. arthāntare tviti. dhātupāṭhopātte gopanādirūpe'rthe ityarthaḥ. ananubandhakā iti. sānubandhakatve tu kevale'caritārthatvāda'nubandhasya sannantādivā'kartṛgaphalāṇṇyantādapi taṅ syāditi bhāvaḥ. evaṃ cānupūrvīmātrasāmye'pi bhvādayaścurādibhyo bhinnā eveti phalitam. iḍguṇau neti. yadyapi "halantācce"ti sanaḥ kittvenāpi guṇā'bhāvaḥ susādhastatāpīḍabhāvārthamuktaheturevāśrayaṇīya iti kiṃ hetvantarāśrayaṇeneti bhāvaḥ. kecittu arthavadgrahaṇaparibhāṣayā icchāsana eva "halancācce"ti sūtre grahaṇamiti nā'sya svārthasanaḥ kittvamityāhuḥ. rabha rābhasye. rābhasyamupakramaḥ. liṭi rebhe. rebhāte. luṅi arabdha. arapsātām. ḍulabhaṣ. "ḍvitaḥ kriḥ" laptrimam. "ṣidbhidādibhya" ityaṅ. labhā. liṭi-- lebhe. luṅi--alabdha.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents
 6.1.9.jpg)
