Kāśikāvṛttī1:
dhātoḥ iti prakṛtaṃ yat tad dhātvādeḥ iti punar dhātugrahaṇān nivṛttam. tena dhā
See More
dhātoḥ iti prakṛtaṃ yat tad dhātvādeḥ iti punar dhātugrahaṇān nivṛttam. tena dhātoradhātośca vakārayakārayoḥ vali parato lopo bhavati. div didivān,didivāṃsau,didivāṃsaḥ. ūyī – ūtam. knūyī – knūtam. godhāyā ḍhrak 4-1-129. gaudheraḥ. paceran. yajeran. vakārasya – jīve radānuk (da. u. 1.163)– jīradānuḥ. sriveḥ – āsremāṇam. uṇādayo bahulam (3-3-1) iti bahulavacanāc 'cchvoḥ śūḍanunāsike ca (6-4-19) iti ūṭh na bhavati. vali iti kim? ūyyate. knūyyate. pūrvaṃ lopagrahaṇaṃ kim? verapṛktalopāt pūrvaṃ vali lopo yathā syāt. kaṇḍūyateḥ kvip – kaṇḍūḥ. lolūyateḥ – lolūḥ. vraścādīnām upadeśasāmarthyāt vali lopo na bhavati. vṛścati. vavraśca ityatra api hi samprasāraṇahalādiḥśeṣayor bahiraṅgatvāt prāpnoti.
Kāśikāvṛttī2:
lopo vyor vali 6.1.66 dhatoḥ iti prakṛtaṃ yat tad dhātvādeḥ iti punar dhātugrah
See More
lopo vyor vali 6.1.66 dhatoḥ iti prakṛtaṃ yat tad dhātvādeḥ iti punar dhātugrahaṇān nivṛttam. tena dhātoradhātośca vakārayakārayoḥ vali parato lopo bhavati. div didivān, didivāṃsau, didivāṃsaḥ. ūyī ūtam. knūyī knūtam. godhāyā ḍhrak 4.1.129. ghaudheraḥ. paceran. yajeran. vakārasya jīveradānuk, jīradānuḥ. sriveḥ āsremāṇam. uṇādayo bahulam 3.3.1 iti bahulavacanāc ccHvoḥ śūḍanunāsike ca 6.4.19 iti ūth na bhavati. bali iti kim? ūyyate. knūyyate. ūrvaṃ lopagrahaṇaṃ kim? verapṛktalopāt pūrvaṃ vali lopo yathā syāt. kaṇḍūyateḥ kvipkaṇḍūḥ. lolūyateḥ lolūḥ. vraścādīnām upadeśasāmarthyāt vali lopo na bhavati. vṛścati. vavṛśca ityatra api hi samprasāraṇahalādiḥśeṣayor bahiraṅgatvāt prāpnoti.
Nyāsa2:
lopo vyorvali. , 6.1.64 "liṭi dhātoḥ" 6.1.8 ityasya dhātugrahaṇasya dṛ
See More
lopo vyorvali. , 6.1.64 "liṭi dhātoḥ" 6.1.8 ityasya dhātugrahaṇasya dṛṣṭānuvṛttisāmathryādihāpyanuvṛttiriti manyamānasya dhātorevāyaṃ vali vyalopo vidhīyata iti kasyācidbhrāntiḥ syāt, atastaṃ nirakarttumāha--"dhātoriti yat? prakṛtam()" ityādi. "didivān()" iti. diveḥ kvasau rūpam(). "ūyī" iti. "ūyī tantusantāne (dhā.pā.483) "knūyo" iti. "knūyī śabde" (dhā.pā.485) "gauderaḥ" iti. "godhāyā ḍhrak()" 4.1.129 ḍhasyaiyādeśaḥ, yakāralopaḥ. "paceran()" iti. sīyuḍa()kārasya lopaḥ. "jīveḥ" iti. "jīva prāṇadhāraṇe" (dhā.pā.562) ityasya. "riuāveḥ" iti. "riuāvu gatiśoṣaṇayoḥ" (dhā.pā.1109) ityetasya. "āruomāṇam()" iti. auṇādiko'yaṃ manin(). kathaṃ punaretadihodāharaṇam(), yāvatā paratvāt? "vārṇādāṅgaṃ balīyo bhavati" (vyā.pa.39) iti balīyastvāt? "cchavoḥ śūḍanunāsike ca" (6.4.19) ityādinoṭhādeśenātra bhavitavyam()? ityata āha--"uṇādayo bahulam()" ityādi. bahulagrahaṇasya sarvavidhivyabhicārārthatvānna bhavatyeṣa doṣaprasaṅga iti.
paścāllopagrahaṇe kriyamāṇe pakārāt? pareṇādhyardhamātroccārayitavyā bhavati, akagāro hi mātrā, visajaṃ nīyastvardhamātraḥ. pūrvaṃ tu lopagrahaṇe kriyamāṇe mātrādvayamuccārayitavyaṃ jāyate; okārasya dvimātrikatvāt(). tatra lāghavārthaṃ paścādeva lopagrahaṇaṃ karttu yuktam(), tat? kiṃ pūrvaṃ kriyate? ityata āha--"pūrvam()" ityādi. anyastu pūrva kāryinirdeśo yuktaḥ, paścāt? karyanirdeśa iti pūrva vyogrrahaṇe katrtavye kimartha lopagrahaṇaṃ kriyata iti pūrvapakṣaṃ varṇayati, sa cāyuktaḥ "lugaṇiñoḥ" 2.4.58 ityatra kāryasyāpi pūrva nidaśāt(). "verapṛktalopāt()" ityādi. kaṇḍūyaterlolūyateśca kvipi kṛte vali lopāt? paratvāt? kṛtākṛtaprasaṅgitvena nityatvācca pūrvaṃ verapṛktalopa eva syāt(). a()smaśca sati nimittābhāvāt? varṇāśraye pratyayalakṣaṇābhādvavali lopo na syāt? tasmāt? pūrvaṃ lopagrahaṇaṃ kriyate--vali lopa eva pūrvaṃ yathā syāt(). pūrvaṃ lopagrahaṇe hrayamarthaḥ sūcyate--verṛktalopat? pūrva vali lopa eva katrtavyamiti. "kaṇḍūḥ" iti. "ato lopaḥ" 6.4.48 ityakāralopaḥ. kvilugupadhātvacaṅgaparanihyasikutveṣu na sthānivat()" (1.1.58 vā.2) ityakārasya sthānivadbhāvo na bhavati vali lopaḥ. atha vraścakaḥ, vraścana ityatra rephe vali parato vakagāralopaḥ kasmānna bhavati? ityāha--"vraścādīnām()" ityādi. yadyeṣāmapi lopaḥ syāt(), vakāroccāraṇamanarthakaṃ syāt(). ataścoccāraṇasāmathryādvraścādīnāṃ vali lopo na bhavati. syādetat()--vṛścati, vavraścetyatra samprasāraṇe halādiśeṣe ca vakārasya śravaṇaṃ yathā syāt(), tat? kuta upadeśasya vaiyathryam()? ata āha--"vṛścati" ityādi. yathā vraścaka ityādau lopasya prāptiḥ, evaṃ vṛścatītyādāvapi samprasāraṇādau kārye kṛte'pi; tasya bahiraṅgatvenāsiddhatvāt(). tatra samprasāraṇaṃ ṅitpratyayāpekṣatvāt? bahiraṅgam(). halādiśeṣe'bhyāsāpekṣatvādbahiraṅgaḥ, vali yalopastu varṇamātrāśrayatvādantaraṅgaḥ. tasmāt? sarvatraiva vraś()cervakāralopaḥ prāpnoti. kriyate cāsyo padeśaḥ, ata upadeśasāmathryānna bhaviṣyatīti tadevāvasthitam()॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
bhavet. bhavetām. Sū #431
Laghusiddhāntakaumudī2:
lopo vyorvali 431, 6.1.64 bhavet. bhavetām.
Bālamanoramā1:
lopo vyorvali. `v' `y' anayodrvandvāt ṣaṣṭhīdvivacanam. tadāha–
vakār Sū #863
See More
lopo vyorvali. `v' `y' anayodrvandvāt ṣaṣṭhīdvivacanam. tadāha–
vakārayakārayoriti. puṃvadbhāva iti. `striyāḥ puṃvadi'tyanene'ti śeṣaḥ. yuvajāniriti.
jāyāśabde yakārādākārasya niṅ.
Bālamanoramā2:
lopo vyorvali 863, 6.1.64 lopo vyorvali. "v" "y" anayodrvand
See More
lopo vyorvali 863, 6.1.64 lopo vyorvali. "v" "y" anayodrvandvāt ṣaṣṭhīdvivacanam. tadāha--vakārayakārayoriti. puṃvadbhāva iti. "striyāḥ puṃvadi"tyanene"ti śeṣaḥ. yuvajāniriti. jāyāśabde yakārādākārasya niṅ.
Tattvabodhinī1:
lopo vyorvali. `vyorlopa'iti vaktavye `verapṛktalopādvalilopaḥ
pūrvaviprat Sū #752
See More
lopo vyorvali. `vyorlopa'iti vaktavye `verapṛktalopādvalilopaḥ
pūrvavipratiṣedhena'iti jñāpayitumādau vidheyanirdeśaḥ kṛtaḥ. tena sukhīyateḥ kvipi
sukhīriti siddhm.
Tattvabodhinī2:
lopo vyorvali 752, 6.1.64 lopo vyorvali. "vyorlopa"iti vaktavye "
See More
lopo vyorvali 752, 6.1.64 lopo vyorvali. "vyorlopa"iti vaktavye "verapṛktalopādvalilopaḥ pūrvavipratiṣedhena"iti jñāpayitumādau vidheyanirdeśaḥ kṛtaḥ. tena sukhīyateḥ kvipi sukhīriti siddhm.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents