Kāśikāvṛttī1:
samprasārane parataḥ pūrvasya yaṇaḥ samprasāraṇaṃ na bhavati. vyadha viddhaḥ. vy
See More
samprasārane parataḥ pūrvasya yaṇaḥ samprasāraṇaṃ na bhavati. vyadha viddhaḥ. vyaca vicitaḥ.
vyeñ saṃvītaḥ. ekayogalakṣanam api samprasāraṇam ata eva vacanāt prathamaṃ parasya yaṇaḥ
kriyate, pūrvasya ca prasaktaṃ pratiṣidhyate. samprasāraṇam iti vartamāne punaḥ
samprasāranagrahaṇaṃ videśasthasya api samprasāraṇasya pratiṣedho yathā syātiti.
śvayuvamaghonām ataddhite 6-4-133 yūnaḥ. yūnā. samprasāraṇagrahaṇasāmarthyāteva
pūrvasya pratiṣedhe vaktavye svarṇadīrghatvam ekādeśo na sthānivad bhavati. sati vā
sthānivattve vyavadhānametāvadāśrayiṣyate. ṛci treruttarapadādilopaś chandasi. ṛci
parataḥ treḥ samprasāraṇam bhavati uttarapadādilopaśca chandasi viṣaye. tisra ṛcaḥ yasmin
tat tṛcaṃ sūktam. tṛcaṃ sāma. ṛkpūrabdhūḥpathāmānakṣe 5-4-74 iti samāsāntaḥ.
chandasi ti kim? tyṛcaṃ karma. rayermatau bahulam. rayiśabdasya chandasi viṣaye matau parato
bahulaṃ samprasāraṇaṃ bhavati. ā revānetu no viśaḥ. na ca bhavati. rayimān puṣṭivardhanaḥ.
Kāśikāvṛttī2:
na samprasāraṇe samprasāraṇam 6.1.37 samprasārane parataḥ pūrvasya yaṇaḥ sampra
See More
na samprasāraṇe samprasāraṇam 6.1.37 samprasārane parataḥ pūrvasya yaṇaḥ samprasāraṇaṃ na bhavati. vyadha viddhaḥ. vyaca vicitaḥ. vyeñ saṃvītaḥ. ekayogalakṣanam api samprasāraṇam ata eva vacanāt prathamaṃ parasya yaṇaḥ kriyate, pūrvasya ca prasaktaṃ pratiṣidhyate. samprasāraṇam iti vartamāne punaḥ samprasāranagrahaṇaṃ videśasthasya api samprasāraṇasya pratiṣedho yathā syātiti. śvayuvamaghonām ataddhite 6.4.133 yūnaḥ. yūnā. samprasāraṇagrahaṇasāmarthyāteva pūrvasya pratiṣedhe vaktavye svarṇadīrghatvam ekādeśo na sthānivad bhavati. sati vā sthānivattve vyavadhānametāvadāśrayiṣyate. ṛci treruttarapadādilopaś chandasi. ṛci parataḥ treḥ samprasāraṇam bhavati uttarapadādilopaśca chandasi viṣaye. tisra ṛcaḥ yasmin tat tṛcaṃ sūktam. tṛcaṃ sāma. ṛkpūrabdhūḥpathāmānakṣe 5.4.74 iti samāsāntaḥ. chandasi ti kim? tyṛcaṃ karma. rayermatau bahulam. rayiśabdasya chandasi viṣaye matau parato bahulaṃ samprasāraṇaṃ bhavati. ā revānetu no viśaḥ. na ca bhavati. rayimān puṣṭivardhanaḥ.
Nyāsa2:
na samprasārahaṇe samprasāraṇam?. , 6.1.36 yeṣāṃ samprasāramuktaṃ teṣāṃ yāvanto
See More
na samprasārahaṇe samprasāraṇam?. , 6.1.36 yeṣāṃ samprasāramuktaṃ teṣāṃ yāvanto yaṇaḥ sambhavanti teṣāṃ sarveṣāṃ samprasāraṇaṃ prāptamiti pratiṣedho'yamārabhyate. nanu cālo'ntyaparibhāṣayā 1.1.51 antyasyaiva bhaviṣyati, nānantyasya? naitadasti; na hranayā paribhāṣayā śakyamihopasthātum(). vicasvapiyajādīnāmantyasya yaṇo'sambhavāt(). evaṃ tarhi "anantyavikāre'ntyasadeśasya"
(vyā.pa.63) ityantyasadeśasya kāryaṃ bhaviṣyati--antyasadeśo yo yaṇ? tasyaiva kāryaṃ bhaviṣyati, naitarasya? naiṣāsti paribhāṣā; prayojanābhāvāt(). yadāha--tasyāḥ paribhāṣāyā santi prayojanātīti. tasmāt? katrtavyametat? sūtram().
nanu ca pūrvaparayorekayogalakṣaṇaṃ samprasārahaṇam(), tato yadi tat? parasyābhinirvṛttaṃ tadā pūrvasyāpyabhinirvṛttameva, na cābhinirvṛttasya nivṛttiḥ śakyate karttum(), nāpyanabhinirvṛttasya nimittatvenāśrayaṇaṃ yujyate, tato'smādeva pratiṣedhavacanāt? tat? parasya tāvat? kriyate; tatra kṛte tu pūrvasyāpi prāptaṃ pratiṣidhyate. atha samprasāraṇamityanuvatrtamāne punaḥ samprasāraṇaṃ kimartham()? ityāha--"samprasāraṇam()" ityādi. asati punaḥ samprasāraṇagrahaṇe "anantarasya vidhirvā bhavati pratiṣedho vā" (vyā. pa.19) iti prakṛtasyaiva samprasāraṇasya pratiṣedhaḥ syāt(), na videśasthasya. tasmādvideśasthasyāpi bhinnaprakāraṇavihitasya pratiṣedho yathā syādityevamarthaṃ punaḥ samprasāraṇagrahaṇam(). "yūno yūnā" iti. samprasāraṇe kṛte parapūrvatve kṛte ca "akaḥ savarṇe dīrghaḥ" 6.1.97. nanu ca kriyamāṇe'pi punaḥ samprasāraṇagrahaṇe tatra pratiṣedho na syāt(), savarṇadīrghatvasya pūrvavidhau sthānivadbhāve satyukāravyavahitatvāt()? ata āha--"samprasāraṇagrahaṇasāmathryadeva" ityādi. yadi sthānivadbhāvaḥ syāt(), anarthakaṃ punaḥ samprasāraṇagrahaṇaṃ syādityabhiprāyaḥ. abhyupetya punaḥ parihārāntaramāha--"sati vā" ityādi. samprasāraṇagrahaṇasāmathryādevātrāśrūyamāṇo'piśāstarāntareṇa sthānivadbhāvamāpanno yo'j? vyavadhānaṃ karoti, tanmātreṇa vyavadhānaṃ nāśrayiṣyate--mā bhūt? samprasāraṇagrahaṇamanarthakamiti. nanu ca "yūnaśca kutsāyām? 4.1.165, "vṛddho yūnā" 1.2.65 iti nipātanādeva yūnaḥ, yūnetyatra samprasāraṇaṃ na bhaviṣyati, tat? kimetannivṛttyarthena punaḥ samprasāraṇagrahaṇena? naitadasti; abādhakanyapi nipātanāni bhavantītyuktam(). api caitadviṣayameva nipātanaṃ vijñāyate, tathā ca--yūnaḥ, yūnā yūnītyatra samprasāraṇaṃ syādeveti. "ārevān()" iti. rayirasyāstīti matup(). samprasāraṇe kṛte "ādguṇaḥ"; 6.1.84, "chandasīraḥ" 8.2.15 iti vatvam()॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
saṃprasāraṇe parataḥ pūrvasya yaṇaḥ saṃprasāraṇaṃ na syāt. iti yakārasya netvam Sū #293
See More
saṃprasāraṇe parataḥ pūrvasya yaṇaḥ saṃprasāraṇaṃ na syāt. iti yakārasya netvam. ata
eva jñāpakādantyasya yaṇaḥ pūrvaṃ saṃprasāraṇam. yūnaḥ. yūnā. yuvabhyām ityādi..
arvā. he arvan..
Laghusiddhāntakaumudī2:
na saṃprasāraṇe saṃprasāraṇam 293, 6.1.36 saṃprasāraṇe parataḥ pūrvasya yaṇaḥ sa
See More
na saṃprasāraṇe saṃprasāraṇam 293, 6.1.36 saṃprasāraṇe parataḥ pūrvasya yaṇaḥ saṃprasāraṇaṃ na syāt. iti yakārasya netvam. ata eva jñāpakādantyasya yaṇaḥ pūrvaṃ saṃprasāraṇam. yūnaḥ. yūnā. yuvabhyām ityādi॥ arvā. he arvan॥
Bālamanoramā1:
na saṃprasāraṇe. iti yakārasyeti. savarṇadīrghaniṣpannasya ūkārasya `acaḥ parasm
See More
na saṃprasāraṇe. iti yakārasyeti. savarṇadīrghaniṣpannasya ūkārasya `acaḥ parasmin' iti
sthānivattvena saṃprasāraṇatayā yakārasya saṃprasāraṇaparakatvānna saṃprasāraṇamikāra
ityartha#ḥ. nanūkāradvayasthānikasya ūkārasya sthānivattve sati tasya ukāradvayātmakatayā
prathamena ukāreṇa vyavadhānātsaṃprasāraṇaparatvā'bhāvātkathamiha niṣedhaḥ?. `yena
nāvyavadhāna'miti nyāyasya tu nāyaṃ viṣayaḥ, vivyāthetyādau `vyatho liṭī'ti
vakārasyā'vyavahitasaṃprasāraṇaparatve niṣedhasya caritārthatvāditi cenmaivam. evaṃ hi sati
`na saṃprasāraṇe saṃprasāraṇa'miti niṣedhasya `vyatho liṭī'ti
saṃprasāraṇamātraviṣayakatvamāpadyeta. evaṃca sati `vyatho yo liṭī'ti yakāragrahaṇenaiva siddhe
`na saṃprasāraṇe saṃprasāraṇa'miti sūtramanarthakameva syāt. ataḥ `\ufffdāyuve'ti
saṃprasāraṇaniṣedhakatvamasyāvaśyakamiti vyavahite'pi saṃprasāraṇe pare `yūna' ityādau
niṣedho nirbādhaḥ, `yūnasti'rityādinirdeśāccetyalam. nanu sakṛtpravṛttyaiva
yuvanśabde yavayoḥ saṃprasāraṇe jāte niṣedho vyarthaḥ. nimittatvānupapattiśca. yadvā
prathamaṃ yakārasya saṃprasāraṇamastu. tadānīṃ saṃprasāraṇaparatvā'bhāvena niṣedhā'pravṛtteḥ.
anantaraṃ tu vakārasyāpi saṃprasāraṇamastu. tatrāha–ata eva jñāpakāditi. anyathā
etanniṣedhārambhavaiyathryāpātāditi bhāvaḥ. ityāditi. yūne. yūnaḥ, 2. yūnoḥ. yūni.
`āto maninkvanibvanipaśca', `anyebhyo'pi dṛśyate' iti ṛdhātorvanipi guṇe
raparatve'rvanśabdo'\ufffdo yogarūḍhaḥ.
Bālamanoramā2:
na saṃprasāraṇe saṃprasāraṇam , 6.1.36 na saṃprasāraṇe. iti yakārasyeti. savarṇa
See More
na saṃprasāraṇe saṃprasāraṇam , 6.1.36 na saṃprasāraṇe. iti yakārasyeti. savarṇadīrghaniṣpannasya ūkārasya "acaḥ parasmin" iti sthānivattvena saṃprasāraṇatayā yakārasya saṃprasāraṇaparakatvānna saṃprasāraṇamikāra ityartha#ḥ. nanūkāradvayasthānikasya ūkārasya sthānivattve sati tasya ukāradvayātmakatayā prathamena ukāreṇa vyavadhānātsaṃprasāraṇaparatvā'bhāvātkathamiha niṣedhaḥ(). "yena nāvyavadhāna"miti nyāyasya tu nāyaṃ viṣayaḥ, vivyāthetyādau "vyatho liṭī"ti vakārasyā'vyavahitasaṃprasāraṇaparatve niṣedhasya caritārthatvāditi cenmaivam. evaṃ hi sati "na saṃprasāraṇe saṃprasāraṇa"miti niṣedhasya "vyatho liṭī"ti saṃprasāraṇamātraviṣayakatvamāpadyeta. evaṃca sati "vyatho yo liṭī"ti yakāragrahaṇenaiva siddhe "na saṃprasāraṇe saṃprasāraṇa"miti sūtramanarthakameva syāt. ataḥ "()āyuve"ti saṃprasāraṇaniṣedhakatvamasyāvaśyakamiti vyavahite'pi saṃprasāraṇe pare "yūna" ityādau niṣedho nirbādhaḥ, "yūnasti"rityādinirdeśāccetyalam. nanu sakṛtpravṛttyaiva yuvanśabde yavayoḥ saṃprasāraṇe jāte niṣedho vyarthaḥ. nimittatvānupapattiśca. yadvā prathamaṃ yakārasya saṃprasāraṇamastu. tadānīṃ saṃprasāraṇaparatvā'bhāvena niṣedhā'pravṛtteḥ. anantaraṃ tu vakārasyāpi saṃprasāraṇamastu. tatrāha--ata eva jñāpakāditi. anyathā etanniṣedhārambhavaiyathryāpātāditi bhāvaḥ. ityāditi. yūne. yūnaḥ, 2. yūnoḥ. yūni. "āto maninkvanibvanipaśca", "anyebhyo'pi dṛśyate" iti ṛdhātorvanipi guṇe raparatve'rvanśabdo'()o yogarūḍhaḥ.
Tattvabodhinī1:
na saṃprasāraṇe. `hvaḥ' saṃprasāraṇa`mityataḥ 'saṃprasāraṇamityanuvar Sū #324
See More
na saṃprasāraṇe. `hvaḥ' saṃprasāraṇa`mityataḥ 'saṃprasāraṇamityanuvartamāne'pi punaḥ
samprasāraṇagrahaṇātpradeśāntarasthaṃ `\ufffdāyuvamaghonā'mityapi saṃprasāraṇaṃ
niṣidhyate, tadāha–iti yakārasya netvamiti. yūna iti. nanū kāreṇa vyavadhānātkathamatra
nipedhaḥ?, `vivyādha'`vivyathe'ityādāvavyavadhāne'pi niṣedhasya caritārthatvāt. na ca
samprasāraṇagrahaṇādeva vyavadhānamiti vācyam, `acaḥ parasmi'nniti sthānivattvāt.
atrāhuḥ–videśasthāniṣedhārthatpunaḥ samprasāraṇagrahaṇādeva vyavadhāne'pyatra
niṣedhobhaviṣyatītyadoṣaḥ. na ca`vyatho liṭī'ti videśasthena yakārasya saṃprasāraṇe kṛte
vakārasya tadabhāvāya `na samprasāraṇe'iti sūtraṃ pravarttya punaḥ saṃprasāraṇagrahaṇaṃ
caritārthamiti vyavadhene niṣedho na bhaviṣyatīti śaṅkyaṃ, `vyatho liṭī'tyetaddhalādiḥ
śeṣāpavāda`ityākare spaṣṭatvāt. 'utsargasadeśaścāpavāda`iti parasyaiva saṃprasāraṇaṃ
bhavati na pūrvasye'ti kaiyaṭena vyākhyātatvācceci.
Tattvabodhinī2:
na saṃprasāreṇa saṃprasāraṇam 324, 6.1.36 na saṃprasāraṇe. "hvaḥ" saṃp
See More
na saṃprasāreṇa saṃprasāraṇam 324, 6.1.36 na saṃprasāraṇe. "hvaḥ" saṃprasāraṇa"mityataḥ "saṃprasāraṇamityanuvartamāne'pi punaḥ samprasāraṇagrahaṇātpradeśāntarasthaṃ "()āyuvamaghonā"mityapi saṃprasāraṇaṃ niṣidhyate, tadāha--iti yakārasya netvamiti. yūna iti. nanū kāreṇa vyavadhānātkathamatra nipedhaḥ(), "vivyādha""vivyathe"ityādāvavyavadhāne'pi niṣedhasya caritārthatvāt. na ca samprasāraṇagrahaṇādeva vyavadhānamiti vācyam, "acaḥ parasmi"nniti sthānivattvāt. atrāhuḥ--videśasthāniṣedhārthatpunaḥ samprasāraṇagrahaṇādeva vyavadhāne'pyatra niṣedhobhaviṣyatītyadoṣaḥ. na ca"vyatho liṭī"ti videśasthena yakārasya saṃprasāraṇe kṛte vakārasya tadabhāvāya "na samprasāraṇe"iti sūtraṃ pravarttya punaḥ saṃprasāraṇagrahaṇaṃ caritārthamiti vyavadhene niṣedho na bhaviṣyatīti śaṅkyaṃ, "vyatho liṭī"tyetaddhalādiḥ śeṣāpavāda"ityākare spaṣṭatvāt. "utsargasadeśaścāpavāda"iti parasyaiva saṃprasāraṇaṃ bhavati na pūrvasye"ti kaiyaṭena vyākhyātatvācceci.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents