Kāśikāvṛttī1:
prathamadvirvacanāpavādo 'yam. ajāder dvitiyasya ekaco dvirvacanam adhikriyate.
See More
prathamadvirvacanāpavādo 'yam. ajāder dvitiyasya ekaco dvirvacanam adhikriyate.
acādir yasya dhātoḥ tadavayavasya dvitīyasya ekāco dve bhavataḥ. aṭiṭiṣati. aśiśiṣati.
aririṣati. arteḥ smipūṅrañjvaśāṃ sani 7-2-74 iti iṭ kriyate. tasmin kṛte
guṇe ca raparatve ca dvirvacane 'ci 1-2-59 iti sthānivadbhāvaḥ prāpnoti. tatra
pratividhānaṃ dvirvacananimitte 'ci iti ucyate. na ca atra dvirvacananimittamiṭ.
kiṃ tarhi? kāryī. na ca kāryī nimittatvena aśrīyate. tathā hi kṅinimittayor
guṇavṛddhyoḥ pratiṣedho vidhīyamānaḥ śayitā ityatra na bhavati, na hi kāryiṇaḥ śīṅo guṇaṃ
prati nimittabhāvaḥ iti. atra kecidajādeḥ iti karmadhārayāt pañcamīm icchanti. ac ca
asau ādiśca ityajādiḥ, tasmātajāderuttarasya ekāco dve bhavataḥ iti. teṣāṃ dvitīyasya
iti vispaṣṭarthaṃ draṣṭāvyam.
Kāśikāvṛttī2:
ajāder dvitīyasya 6.1.2 prathamadvirvacanāpavādo 'yam. ajāder dvitiyasya ekaco
See More
ajāder dvitīyasya 6.1.2 prathamadvirvacanāpavādo 'yam. ajāder dvitiyasya ekaco dvirvacanam adhikriyate. acādir yasya dhātoḥ tadavayavasya dvitīyasya ekāco dve bhavataḥ. aṭiṭiṣati. aśiśiṣati. aririṣati. arteḥ smipūṅrañjvaśāṃ sani 7.2.74 iti iṭ kriyate. tasmin kṛte guṇe ca raparatve ca dvirvacane 'ci 1.2.59 iti sthānivadbhāvaḥ prāpnoti. tatra pratividhānaṃ dvirvacananimitte 'ci iti ucyate. na ca atra dvirvacananimittamiṭ. kiṃ tarhi? kāryī. na ca kāryī nimittatvena aśrīyate. tathā hi kṅinimittayor guṇavṛddhyoḥ pratiṣedho vidhīyamānaḥ śayitā ityatra na bhavati, na hi kāryiṇaḥ śīṅo guṇaṃ prati nimittabhāvaḥ iti. atra kecidajādeḥ iti karmadhārayāt pañcamīm icchanti. ac ca asau ādiśca ityajādiḥ, tasmātajāderuttarasya ekāco dve bhavataḥ iti. teṣāṃ dvitīyasya iti vispaṣṭarthaṃ draṣṭāvyam.
Nyāsa2:
ajāderdvitīyasya. , 6.1.2 "prathamadvirvacanāpavādo'yam()" iti. nanu c
See More
ajāderdvitīyasya. , 6.1.2 "prathamadvirvacanāpavādo'yam()" iti. nanu ca "ekāco dve prathamasya" 6.1.1 ityanena prathamasyaikāco dvirvacanaṃ vidhīyate, "ajāderdvitīyasya" 6.1.2 ityanena tu dvitīyasya; tat? kathamanyasyocyamānamidamanyasya bādhakaṃ syāt()? sati khalu sambhave bādhakaṃ bhavati, asti ca sambhavo yadubhayaṃ syāt(). syādetat()--ghātorityeṣā ṣaṣṭhī, tasayā dvitīyenaikācā prathamena ca sambandho nopapadyate, ato nāstyubhayasambhava iti? etacca nāsti; anyaddhi vākyaṃ prathamadvirvacanasya vidhāyakam(), anyacaca dvitīyadvirvacanasya. tatra vākyabede ca sati kimiti sambandho nopapadyate, tasmāt? kṛte'pi dvitīyadvirvacane prathamadvirvacanaṃ sambhavatyevetyuktaṃ bādhanam()? naiṣa doṣaḥ; iha dvīpam(), antarīpamityatra "dvyantarupasargebhyo'pa īt()" 6.3.96 itīttvam(), "alo'ntyasya" (1.1.52) ityanaināntasyālaḥ prāptam? "ādeḥ parasya" 1.1.53 ityanenādervidhīyate, tatra yathā satyapi sambhave'nantyavikārontyavikāraṃ bādhate, tathā dvitīyadvirvacanaṃ prathamadvirvacanaṃ bādhiṣyate. yadi tarhi prathamasyaikāco dvirvacanamanena bādhyate, vyañjanasyāpi prathamadvivacanasambandhino dvirvacanaṃ bādhyeta. tadyathābhūtasyaiva prasaṅgastathābhūtasyaiva dvirvacananivṛttirbhavati. kimbhūtasya ca prathamadvirvacanasya prasaṅgaḥ? savyañjanasya. tatra yathā prathamasyaikāco dvirvacanaṃ na bhavati, evamekājvyapadeśino vyañjanasyāpi na syāt()? naiṣa doṣaḥ; yadayaṃ "na ndrāḥ saṃyogādayaḥ" 6.1.3 iti pratiṣedhaṃ śāsti, tajjñāpayati--vyañjanasya dvirvacananivṛttirna bhavati. anyatā hi nadarāṇāṃ dvirvacanapratiṣedho'narthakaḥ syāt(), prāptyabhāvāt().
"aṭiṭiṣati; aśiśiṣati" iti. aṭeraśeśca sanīṭi kṛte ṭiṣśabadaḥ, śiṣśabdaśca dvirucyate. "aririṣati" iti artteḥ sanniṅguṇaraparatveṣu kṛteṣu riṣśabdo dvirucyate. "sthānivadbhāvaḥ prāpnoti" iti. "sanyaṅoḥ" 6.1.9 ityanena sannantasya dvirvacanamucyate, iṭ? ca sambhaktaḥ. tasmādasau dvirvacanasya nimittamityabhiprāyaḥ. sthānivadbāve ca sati repharahitasyeṣo dvirvacane kṛte savarṇadīrghatve cārīṣatītyaniṣṭaṃ rūpaṃ syāt().
"kāryī" iti. dviruktireva kāryam(), tadasyāstīti kāryī. syādetat()--yadyapyasau kāryī tathāpi kārye. syādetat()--yadyapyasau kāryī tathāpi kāryaṃ prati nimittamevetyādaha--"na ca" ityādi. kathaṃ punajrñāyate etat? kāryī nimittatvenāśrīyate iti? ata āha--"tathā hi" ityādi. tathā hīti yasmādityarthe. itikaraṇaḥ prakāre. yasmāt? kṅinnimittayoḥ guṇavṛddhyoḥ "kṅiti ca" 1.1.5 iti pratiṣedho vidhīyamānaḥ śayitetyevamprakāraviṣaye na bhavati, tato jñāyate--na hi kāryī nimittatvenāśrīyata iti. yadi hrāśrīyeta, tadā śīṅo ṅitvāt? tannimittācca guṇavṛddhyoḥ "kṅiti ca" 1.1.5 iti vidhīyamānaḥ śayitetyatra guṇapratiṣedhaśca syāt(), śāyaka ityatra vṛddhipratiṣedhaśca. nanu ca yena vinā yanna bhavati tat? tasya nimittam(), yathā--vṛṣṭermeghaḥ. yathā ca pratyayena vinā guṇavṛddhī na bhavatastathā kāryeṇāpi; tat? kathaṃ śīṅo guṇabuddhipratiṣedho neha bhavati? ityata āha--"na hi kāryiṇaḥ" ityādi. atrāśrīyata ityadhyāharyam(). satyam(), kāryapi śīṅnimitam(), tasya guṇaṃ prati vṛdiṃ()dha draṣṭavyam(). itikaraṇo'nantaro'syapratividhānasya svarūpaṃ darśayati. kathaṃ punajrñāyata#e--na hi kāryī nimittatvenāśrīyata iti? "dīdhīvevīṭām()" guṇavṛddhyoḥ "kṅiti ca" 1.1.5 iti phāryo pratiṣedhaḥ siddha #eveti tayorguṇapratiṣedho'narthakaḥ syāt().
"atra kecidajāderiti karmadhārayāt? pañcamīmicchanti" iti. "accāsāvādiścetyajādiḥ, tasmādajādeḥ" iti. evaṃ varṇayantaḥ karmadhārayāt? pañcamīmicchanti. yadi tarhi karmadhārayādiyaṃ pañcamī teṣāṃ dvitīyagrahaṇamanarthakam(); yasmāt? tṛtīyasya prāptireva nāsti. yeṣāṃ bahuvrīheriyaṃ ṣaṣṭha()bhimatā, teṣāmakriyamāṇe dvitīyagrahaṇe tṛtīyasyāpi dvirvacanaṃ prāptireva nāsti. yeṣāṃ bahuvrīheriyaṃ ṣaṣṭha()bhimatā, teṣāmakriyamāṇe dvitīyagrahaṇe tṛtīyasyāpi dvirvacanaṃ prāpnotīti tannivṛttyarthaṃ yuktaṃ dvitīyagrahaṇam(). yeṣāṃ ca karmadhārayādiyaṃ pañcamyabhimatā teṣāṃ dvitīya grahaṇamanarthakam(); "tasmādityuttarasya" 1.1.66 ityanenānantarasyaiva dvitīyasya bhaviṣyati, na tṛtīyasya, vyavahitatvāt()? ityata āha--teṣām()" ityādi॥
Tattvabodhinī1:
yadi bahuvrīheḥ ṣaṣṭhī tadā indramātmana icchati indrīyati, indrīyitumicchati
i Sū #21
See More
yadi bahuvrīheḥ ṣaṣṭhī tadā indramātmana icchati indrīyati, indrīyitumicchati
indidrīyiṣatītyatra dakārasya `nandrāḥra' iti dvitvaniṣedhaḥ syāt, kiṃtu
añcāsāvādiścā'jādistasmāditi karmadhārayādeṣāpañcamī.
Tattvabodhinī2:
ajāderdvitīyasya 21, 6.1.2 yadi bahuvrīheḥ ṣaṣṭhī tadā indramātmana icchati indr
See More
ajāderdvitīyasya 21, 6.1.2 yadi bahuvrīheḥ ṣaṣṭhī tadā indramātmana icchati indrīyati, indrīyitumicchati indidrīyiṣatītyatra dakārasya "nandrāḥra" iti dvitvaniṣedhaḥ syāt, kiṃtu añcāsāvādiścā'jādistasmāditi karmadhārayādeṣāpañcamī.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents