Kāśikāvṛttī1:
prati anu ava ityevaṃ pūrvāt sāmāntāt lomāntāt ca samāsādac pratyayo bhavati.
pr
See More
prati anu ava ityevaṃ pūrvāt sāmāntāt lomāntāt ca samāsādac pratyayo bhavati.
pratisāmam. anusāmam. avasāmam. pratilomam. anulomam. avalomam.
kṛṣṇodakapāṇḍupūrvāyā bhūmeracpratyayaḥ smṛtaḥ. godāvaryāśca nadyāśca saṅkhyāyā
uttare yadi. kṛṣṇabhūmaḥ. pāṇḍubhūmaḥ. udagbhūmaḥ. pañcanadam. pañcagodāvaram. ’2-1-20 nadībhiśca’
iti avyayībhāvaḥ. bhūmerapi saṅkhyāpūrvāyāḥ ac pratyaya iṣyate** . dvibhūmaḥ prāsādaḥ.
tribhūmaḥ. daśabhūmakaṃ sutram anyatra api ca dṛśyate padmanābhaḥ. ūrṇanābhaḥ.
dīrgharātraḥ. samarātraḥ. arātraḥ. tadetat sarvamiha yogavibhāgaṃ kṛtvā sādhayanti॥
Kāśikāvṛttī2:
ac pratyanvavapūrvāt sāmalomnaḥ 5.4.75 prati anu ava ityevaṃ pūrvāt sāmāntāt lo
See More
ac pratyanvavapūrvāt sāmalomnaḥ 5.4.75 prati anu ava ityevaṃ pūrvāt sāmāntāt lomāntāt ca samāsādac pratyayo bhavati. pratisāmam. anusāmam. avasāmam. pratilomam. anulomam. avalomam. kṛśṇodakpāṇḍupūrvāyā bhūmeracpratyayaḥ smṛtaḥ. godāvaryāśca nadyāśca saṅkhyāyā uttare yadi. kṛṣṇabhūmaḥ. pāṇḍubhūmaḥ. udagbhūmaḥ. pañcanadam. pañcagodāvaram. nadībhiśca iti avyayībhāvaḥ. bhūmerapi saṅkhyāpūrvāyāḥ ac pratyaya iṣyate dvibhūmaḥ prāsādaḥ. tribhūmaḥ. daśabhūmakaṃ sutram anyatra api ca dṛśyate padmanābhaḥ. ūrṇanābhaḥ. dīrgharātraḥ. samarātraḥ. arātraḥ. tadetat sarvam iha yogavibhāgaṃ kṛtvā sādhayanti.
Nyāsa2:
ac? pratyanvapūrvātsāmalomnaḥ. , 5.4.75 "pratisāmam()" iti. pratigataṃ
See More
ac? pratyanvapūrvātsāmalomnaḥ. , 5.4.75 "pratisāmam()" iti. pratigataṃ sāma pratisāmam(). prādisamāsaḥ. pratigataṃ vā sāmāsyeti bahuvrīhiḥ. gataśabdo gatārthatvādvṛttau na prayujyate. atha vā--sāma pratīti yathārthe "avyayaṃ vibhakti" 2.1.6 ityādināvyayībhāvaḥ. anugataṃ sāmāneneti bahuvrīhirvā. "avasāmam()" iti. pūrveṇa tulyam(). "anulomam()" ityādau pūrveṇa tulyam(). "()valomam()" ityādi pūrvavataprādisamāsādayo veditavyāḥ.
"kṛṣṇodakpāṇḍupūrvāyāḥ" iti. kṛṣṇodakpāṇḍuśabdāḥ pūrve yasyā bhūmestasyā acpratyayaḥ smṛtaḥ. kṛṣṇā bhūmirasmin? deśe kṛṣṇabhūmo deśaḥ. udīcī bhūmirasmin? deśa udagbhūmaḥ. pāṇḍurmūmirasmin? pāṇḍubhūmaḥ. godāvayryāśca nadyāścācpratyayaḥ smṛtaḥ te cennadagodavaryau saṃkhyāyā uttare bhavataḥ. pañcānāṃ godāvarīṇāṃ samāhāraḥ; "nadībhiśca" 2.1.19 iti samāhāre'vyayībhāvaḥ--pañcagodāvaram(), pañcanadam().
"bhūmerapi" ityādi. na kevalaṃ nadīgīdāvarībhyām(), api tu bhūmerapi saṃkhyāpūrvāyā iṣyate. "dvibhūmaḥ" ityādau sarvatra bahuvrīhiḥ.
"tat()" ityādi. etat? kṛṣṇabhūmādyapi yogavibhāgaṃ kṛtvā''cāryāḥ sādhayanti॥
Bālamanoramā1:
acpratyayanvava. etatpūrvāditi. prati-anu-ava-etatpūrvakādityarthaḥ.
pratisāmam Sū #930
See More
acpratyayanvava. etatpūrvāditi. prati-anu-ava-etatpūrvakādityarthaḥ.
pratisāmamiti. pratigataṃ sāmeti vigrahaḥ. ac. `nastaddhite' iti. ṭilopaḥ.
anusāmamiti. anugataṃ sāmeti vigrahaḥ. ac. ṭilopaḥ. avasāmamiti. avakṛṣṭaṃ sāmeti
vigrahaḥ. ac. ṭilopaḥ. pratilomamiti. pratigataṃ lometi vigrahaḥ. anulomamiti. anugataṃ
lometi vigrahaḥ. avalomamiti. avagataṃ lometi vigrahaḥ. sarvātrā'c, ṭilopaḥ.
kṛṣṇodagiti. nedaṃ vārtikaṃ. kiṃ tvacpratyetyatra ajiti
yogavibāgamūlābhiyuktoktireṣā. kṛṣṇeti. kṛṣṇā bhūmiryasya, udīcī bhūmiryasya,
pāṇḍurbhūmiryasya, dve bhūmī yasya, tiruāo bhūmayo yasyeti ca vigrahaḥ. prāsādaḥ
sarvatra viśeṣyaḥ. saṅkhyāyā iti. idamapyajiti yogavibhāgamūlakameva. saṅkhyāyāḥ paro yo
nadīśabdo, godāvarīśabdaśca tābhyāmajiṣyata ityarthaḥ. pañcanadamiti. pañcānāṃ nadīnāṃ
samāhāra iti vigrahaḥ. saptagodāvaramiti. saptānāṃ godāvarīṇāṃ samāhāra iti vigrahaḥ.
`nadībhiśce'tyavyayībhāvaḥ. aci `yasyeti ce'ti lopaḥ. `nāvyayībhāvā'dityam.
anyatrāpīti. `a'jiti seṣaḥ. padmanābha iti. padmaṃ nābhau yasyeti vigrahaḥ. vastutastu
yāgavibhāgasya bhāṣye'darśanātpṛṣodarāditvamevocitam.
Bālamanoramā2:
ac pratyanvavapūrvātsāmalomnaḥ 930, 5.4.75 acpratyayanvava. etatpūrvāditi. prati
See More
ac pratyanvavapūrvātsāmalomnaḥ 930, 5.4.75 acpratyayanvava. etatpūrvāditi. prati-anu-ava-etatpūrvakādityarthaḥ. pratisāmamiti. pratigataṃ sāmeti vigrahaḥ. ac. "nastaddhite" iti. ṭilopaḥ. anusāmamiti. anugataṃ sāmeti vigrahaḥ. ac. ṭilopaḥ. avasāmamiti. avakṛṣṭaṃ sāmeti vigrahaḥ. ac. ṭilopaḥ. pratilomamiti. pratigataṃ lometi vigrahaḥ. anulomamiti. anugataṃ lometi vigrahaḥ. avalomamiti. avagataṃ lometi vigrahaḥ. sarvātrā'c, ṭilopaḥ. kṛṣṇodagiti. nedaṃ vārtikaṃ. kiṃ tvacpratyetyatra ajiti yogavibāgamūlābhiyuktoktireṣā. kṛṣṇeti. kṛṣṇā bhūmiryasya, udīcī bhūmiryasya, pāṇḍurbhūmiryasya, dve bhūmī yasya, tiruāo bhūmayo yasyeti ca vigrahaḥ. prāsādaḥ sarvatra viśeṣyaḥ. saṅkhyāyā iti. idamapyajiti yogavibhāgamūlakameva. saṅkhyāyāḥ paro yo nadīśabdo, godāvarīśabdaśca tābhyāmajiṣyata ityarthaḥ. pañcanadamiti. pañcānāṃ nadīnāṃ samāhāra iti vigrahaḥ. saptagodāvaramiti. saptānāṃ godāvarīṇāṃ samāhāra iti vigrahaḥ. "nadībhiśce"tyavyayībhāvaḥ. aci "yasyeti ce"ti lopaḥ. "nāvyayībhāvā"dityam. anyatrāpīti. "a"jiti seṣaḥ. padmanābha iti. padmaṃ nābhau yasyeti vigrahaḥ. vastutastu yāgavibhāgasya bhāṣye'darśanātpṛṣodarāditvamevocitam.
Tattvabodhinī1:
pratisāmamiti. avyayībhāvaḥ, prādisamāso, bahuvrīhirvā. evamanusāmādavapyūhram. Sū #806
See More
pratisāmamiti. avyayībhāvaḥ, prādisamāso, bahuvrīhirvā. evamanusāmādavapyūhram.
kṛṣṇodagiti. `a'jiti yogavibhāgena gatārthamidam. evamuttaravārtikamapi.
`kṛṣṇabhūma'ityādayau bahuvrīhayaḥ. padmanābha iti. `padmaṃ nābhā vasye'ti vigrahaḥ.
gaḍvāditvātsaptamyantasya paranipātaḥ. `padamākārā nābhirasye'ti vā. evamūrṇanābo'pi
jñeyaḥ. tatra tu `ṅyāpoḥ saṃjñāchandaso'riti hyasvo viśeṣaḥ.
Tattvabodhinī2:
ac pratyanvavapūrvātsamalomnaḥ 806, 5.4.75 pratisāmamiti. avyayībhāvaḥ, prādisam
See More
ac pratyanvavapūrvātsamalomnaḥ 806, 5.4.75 pratisāmamiti. avyayībhāvaḥ, prādisamāso, bahuvrīhirvā. evamanusāmādavapyūhram. kṛṣṇodagiti. "a"jiti yogavibhāgena gatārthamidam. evamuttaravārtikamapi. "kṛṣṇabhūma"ityādayau bahuvrīhayaḥ. padmanābha iti. "padmaṃ nābhā vasye"ti vigrahaḥ. gaḍvāditvātsaptamyantasya paranipātaḥ. "padamākārā nābhirasye"ti vā. evamūrṇanābo'pi jñeyaḥ. tatra tu "ṅyāpoḥ saṃjñāchandaso"riti hyasvo viśeṣaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents