Kāśikāvṛttī1:
praśaṃsā stutiḥ. prakṛtyarthasya viśeṣaṇam ca etat. praśaṃsāviśiṣṭe 'rthe
vartam
See More
praśaṃsā stutiḥ. prakṛtyarthasya viśeṣaṇam ca etat. praśaṃsāviśiṣṭe 'rthe
vartamānāt prātipadikāt svārthe rūpap pratyayo bhavati. svārthikāśca pratyayāḥ
prakṛtyarthaviśeṣasya dyotakā bhavanti. praśasto vaiyākaraṇo vaiyākaraṇarūpaḥ. yājñikarūpaḥ.
prakṛtyarthasya vaiśiṣṭye praśaṃsā bhavati. vṛṣalarūpo 'yaṃ yaḥ palāṇḍunā surāṃ pibati.
corarūpaḥ, dasyurūpaḥ, yo 'kṣṇorapyañjanaṃ haret. tiṅaśca 5-3-56 ityanuvartate.
pacatirūpam. pacatorūpam. pacantirūpam. kriyāpradhānam ākhyātam. ekā ca kriyā iti
rupappratyayāntād dvivacanabahuvacane na bhavataḥ. napuṃsakaliṅgaṃ tu bhavati,
lokāśrayatvālliṅgasya.
Kāśikāvṛttī2:
praśaṃsāyāṃ rūpap 5.3.66 praśaṃsā stutiḥ. prakṛtyarthasya viśeṣaṇam ca etat. pr
See More
praśaṃsāyāṃ rūpap 5.3.66 praśaṃsā stutiḥ. prakṛtyarthasya viśeṣaṇam ca etat. praśaṃsāviśiṣṭe 'rthe vartamānāt prātipadikāt svārthe rūpap pratyayo bhavati. svārthikāśca pratyayāḥ prakṛtyarthaviśeṣasya dyotakā bhavanti. praśasto vaiyākaraṇo vaiyākaraṇarūpaḥ. yājñikarūpaḥ. prakṛtyarthasya vaiśiṣṭye praśaṃsā bhavati. vṛṣalarūpo 'yaṃ yaḥ palāṇḍunā surāṃ pibati. corarūpaḥ, dasyurūpaḥ, yo 'kṣṇorapyañjanaṃ haret. tiṅaśca 5.3.56 ityanuvartate. pacatirūpam. pacatorūpam. pacantirūpam. kriyāpradhānam ākhyātam. ekā ca kriyā iti rupappratyayāntād dvivacanabahuvacane na bhavataḥ. napuṃsakaliṅgaṃ tu bhavati, lokāśrayatvālliṅgasya.
Nyāsa2:
praśaṃsāyāṃ rūpap?. , 5.3.66 "svārthikāśca" ityādi. prakṛtyarthaviśeṣa
See More
praśaṃsāyāṃ rūpap?. , 5.3.66 "svārthikāśca" ityādi. prakṛtyarthaviśeṣaṇaṃ prasaṃsādi, tasya dyotakāḥ svārthikā bhavanti, na tvathantirasya vācakāḥ.
yadi praśaṃsāyāṃ varttmānādrūpabvidhīyate, nindāyāṃ vatrtamānānna prāpnoti-vṛṣaṣalarūpo'yam(), caurarūpo'yamiti. vṛṣalādayo hi śabdāḥ sadā nindāvacanāḥ; na kadācitpraśaṃsāyāṃ vatrtante, yathā kākādayaḥ śabdā:? ityata āha--"prakṛtyarthasya" ityādi. prakṛtyarthasya vaiśiṣṭa()ṃ paripūrṇatvam(), tasmin? sati praśaṃsā bhavati. evañca yadā vṛṣalādiśabdānāmapi padārthasya paripūrṇatā bhavati, tadā te praśaṃsāyāṃ vatrtante iti tebhyo'pi pratyayo bhavati. palāṇḍubhakṣaṇena surāpāṇena ca prakṛtyarthasya paripūrṇatā bhavati, tadā te praśaṃsāyāṃ vatrtante iti tebhyo'pi pratyayo bhavati. palāṇḍubhakṣaṇena surāpāṇena ca prakṛtyarthasya paripūrraṇatāṃ darśayati. vṛṣalaśabdasya hi śūdro vācyaḥ. sa yadā palāṇḍvādikamapi sādhujanagahitamabhyavaharati tadā pa rapūrṇatvaṃ tasya śūdratvam(). śūdraḥ=sarvāśī, sarvavikrayīti. cauraśabdārthasyāpi suguptavastvapahāreṇa paripūrṇatā bhavati.
nanu ca "svārthikāḥ prakṛtito liṅgavacanānyanuvatrtante" (vyā.pa.74) iti prakṛtyarthasya ye liṅgavacane te svārthikapratyayāntasyāpi bhavata iti bhāvaḥ. tataśca pacatorūpam(), pacantirūpamityatra dvivacanabahavacanābhyāṃ bhavitavyam()? ityata āha--"kriyāpradhānam()" ityādi. ākhyātasya yadyapi kriyā sādhanañcobhayaṃ vācyam(), tathāpi tasya kriyaiva pradhānamarthaḥ. yaśca pradhānaṃ prakṛtyarthastasyaiva liṅgavacanaṃ svārthikairanuvatrtayituṃ yuktam(). kriyāpradhānamekaiva ca kriyā. tena rūpappratyayāntādākhyātād()dvivacanabahavacane na bhavataḥ. napuṃsakaliṅgamapi tarhi na syāt(), kriyāyā aliṅgatvāt()? ityata āha--"napuṃsakaliṅgaṃ tu" ityādi. tatraiva hetumāha--"lokāśrayatvālliṅgasya" iti. yadi tarhi hrokā kriyā, pacataḥ, pacantīti dvivacanabahuvacane na sidhyataḥ? naiṣa doṣaḥ; yadyapi hrekā kriyā, sādhanaṃ hranekam(), atastadāśraye dvivacanabahuvacane bhaviṣyataḥ. rūpappratyayāntāt? tarhi syātām()? tiṅntenoktatvānna bhaviṣyataḥ. ekavacanaṃ tu bhaviṣyati; tasyautsargirakatvāt(), "ekavacanamutsargataḥ kariṣyate" iti vacanāt()॥
Bālamanoramā1:
praśaṃsāyāṃ rūpap. subantāttiṅantācceti. śeṣapūraṇamidam. `tiṅaśce9;tyanuvṛt
See More
praśaṃsāyāṃ rūpap. subantāttiṅantācceti. śeṣapūraṇamidam. `tiṅaśce'tyanuvṛttam,
prātipadikāditi ca. `dhakāle'tyādiliṅghātsubantāditi labhyata iti bhāvaḥ.
praśaṃsāvisiṣṭe svārthe vartamānāttiṅantātsubantācca rūpaviti phalitam.
pacatirūpamiti. praśastā pākakriyetyarthaḥ. atra bhāṣye `kriyāpradhānamākhyātaṃ
dravyapradhānaṃ nāme'ti siddhāntitam. pacatorūpaṃ pacantirūpamityatra ca na
dvivacanabahuvacane, tiṅaiva dvitvabahutvayoruktatvāt. ekavacanaṃ tūtsargataḥ kariṣyate,
napuṃsakatvaṃ tu lokādityapi bhāṣye spaṣṭam. \r\nīṣadasamāptau.
īṣadasamāptiviśiṣṭhe'rthe. yaśaskalpamiti. asaṃpūrṇaṃ yaśa ityarthaḥ. `so'padādau' iti
satvam. yajuṣkalpamiti. asaṃpūrṇaṃ yajurityarthaḥ. `iṇaḥ ṣaḥ' iti ṣatvam.
vidvaddeśya iti. asampūrṇavaiduṣyavānityarthaḥ. evaṃ vidvaddeśīyaḥ. atra sarvatra
`svārthikāḥ prakṛtito liṅgavacanānnayanuvartante' iti vacanāt prakṛtiliṅgatvaṃ
bodhyam. pacatikalpamiti. asaṃpūrṇā pākakriyetyarthaḥ. `pacatirūpa'miti
valliṅgavacananirvāhaḥ. evaṃ `vṛṣabhakalpa iyaṃ gau'rityādāvapi prakṛtiliṅgatvaṃ bodhyam.
`kvacitsvārthikāḥ prakṛtito liṅgāvacanānyativartante' iti vacanādguḍakalpā
drākṣetyādau prakṛtiliṅgātikramaḥ. etatsarvamatraiva bhāṣye spaṣṭam.
Bālamanoramā2:
praśaṃsāyāṃ rūpap , 5.3.66 praśaṃsāyāṃ rūpap. subantāttiṅantācceti. śeṣapūraṇami
See More
praśaṃsāyāṃ rūpap , 5.3.66 praśaṃsāyāṃ rūpap. subantāttiṅantācceti. śeṣapūraṇamidam. "tiṅaśce"tyanuvṛttam, prātipadikāditi ca. "dhakāle"tyādiliṅghātsubantāditi labhyata iti bhāvaḥ. praśaṃsāvisiṣṭe svārthe vartamānāttiṅantātsubantācca rūpaviti phalitam. pacatirūpamiti. praśastā pākakriyetyarthaḥ. atra bhāṣye "kriyāpradhānamākhyātaṃ dravyapradhānaṃ nāme"ti siddhāntitam. pacatorūpaṃ pacantirūpamityatra ca na dvivacanabahuvacane, tiṅaiva dvitvabahutvayoruktatvāt. ekavacanaṃ tūtsargataḥ kariṣyate, napuṃsakatvaṃ tu lokādityapi bhāṣye spaṣṭam. īṣadasamāptau. īṣadasamāptiviśiṣṭhe'rthe. yaśaskalpamiti. asaṃpūrṇaṃ yaśa ityarthaḥ. "so'padādau" iti satvam. yajuṣkalpamiti. asaṃpūrṇaṃ yajurityarthaḥ. "iṇaḥ ṣaḥ" iti ṣatvam. vidvaddeśya iti. asampūrṇavaiduṣyavānityarthaḥ. evaṃ vidvaddeśīyaḥ. atra sarvatra "svārthikāḥ prakṛtito liṅgavacanānnayanuvartante" iti vacanāt prakṛtiliṅgatvaṃ bodhyam. pacatikalpamiti. asaṃpūrṇā pākakriyetyarthaḥ. "pacatirūpa"miti valliṅgavacananirvāhaḥ. evaṃ "vṛṣabhakalpa iyaṃ gau"rityādāvapi prakṛtiliṅgatvaṃ bodhyam. "kvacitsvārthikāḥ prakṛtito liṅgāvacanānyativartante" iti vacanādguḍakalpā drākṣetyādau prakṛtiliṅgātikramaḥ. etatsarvamatraiva bhāṣye spaṣṭam.
Tattvabodhinī1:
praśaṃsāyāṃ rūpap. prakṛtyarthasya paripūrṇateha praśaṃsā, na tu stuḥ. tenehāpi Sū #1512
See More
praśaṃsāyāṃ rūpap. prakṛtyarthasya paripūrṇateha praśaṃsā, na tu stuḥ. tenehāpi
bhavati—-`caurarūpo'yaṃ yadakṣṇorapyañjhanaṃ harati. guptavastvapaharaṇena cauryaṃ
paripūryate. pacatirūpamiti. kriyāpradhānamākhyātam. kriyāyāścā'sattvarūpatve'pi
autsirgikamekavacanaṃ bhavati. tena pacatorūpaṃ pacantirūpamityādi. iha prathamaiva,
vibaktyantarāṇāmaprāpteriti bahuvaḥ. vastutastu paśyetyādiyoge karmaṇi
dvitīyāpi sulabhā. klābatvaṃ lokāt. `evaṃ `pacatikalpa'mityādāvapi bodhyam.ṭa
Tattvabodhinī2:
praśaṃsāyāṃ rūpap 1512, 5.3.66 praśaṃsāyāṃ rūpap. prakṛtyarthasya paripūrṇateha
See More
praśaṃsāyāṃ rūpap 1512, 5.3.66 praśaṃsāyāṃ rūpap. prakṛtyarthasya paripūrṇateha praśaṃsā, na tu stuḥ. tenehāpi bhavati----"caurarūpo'yaṃ yadakṣṇorapyañjhanaṃ harati. guptavastvapaharaṇena cauryaṃ paripūryate. pacatirūpamiti. kriyāpradhānamākhyātam. kriyāyāścā'sattvarūpatve'pi autsirgikamekavacanaṃ bhavati. tena pacatorūpaṃ pacantirūpamityādi. iha prathamaiva, vibaktyantarāṇāmaprāpteriti bahuvaḥ. vastutastu paśyetyādiyoge karmaṇi dvitīyāpi sulabhā. klābatvaṃ lokāt. "evaṃ "pacatikalpa"mityādāvapi bodhyam.ṭa
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents