Kāśikāvṛttī1:
ṭhañādayas trayodaśa pratyayāḥ prakṛtāḥ. teṣām itaḥ prabhṛti samarthavibhaktayaḥ
See More
ṭhañādayas trayodaśa pratyayāḥ prakṛtāḥ. teṣām itaḥ prabhṛti samarthavibhaktayaḥ
pratyayārthāśca nirdiśyante tena iti tṛtīyāsamarthāt krītam ityetasminnarthe
yathāvihitaṃ pratyayo bhavati. saptatyā krītam sāptatikam. āśītikam. naiṣkikam.
pāṇikam. pādikam. māṣikam. śatyam. śatikam. dvikam. trikam. tena iti mūlyāt
karaṇe tṛtīyā samarthavibhaktiḥ. anyatrānabhidhānān na bhavati, devadattena krītam, pāṇinā
krītam iti. dvivacanabahuvacanāntāt pratayayo na bhavati, prasthābhyāṃ krītam,
prasthaiḥ krītam iti, anabhidhānādeva. yatra tu prakṛtyarthasya saṅkhyābhedāvagame
pramāṇam asti tatra dvivacanabahuvacanāntādapi pratyayo bhavati. dvābhyāṃ krītam
dvikam. trikam. pañcakam. tathā mudgaiḥ krītam maudgikam. māṣikam. na hyekena
mudgena krayaḥ sambhavati.
Kāśikāvṛttī2:
tena krītam 5.1.37 ṭhañādayas trayodaśa pratyayāḥ prakṛtāḥ. teṣām itaḥ prabhṛti
See More
tena krītam 5.1.37 ṭhañādayas trayodaśa pratyayāḥ prakṛtāḥ. teṣām itaḥ prabhṛti samarthavibhaktayaḥ pratyayārthāśca nirdiśyante tena iti tṛtīyāsamarthāt krītam ityetasminnarthe yathāvihitaṃ pratyayo bhavati. saptatyā krītam sāptatikam. āśītikam. naiṣkikam. pāṇikam. pādikam. māṣikam. śatyam. śatikam. dvikam. trikam. tena iti mūlyāt karaṇe tṛtīyā samarthavibhaktiḥ. anyatrānabhidhānān na bhavati, devadattena krītam, pāṇinā krītam iti. dvivacanabahuvacanāntāt pratayayo na bhavati, prasthābhyāṃ krītam, prasthaiḥ krītam iti, anabhidhānādeva. yatra tu prakṛtyarthasya saṅkhyābhedāvagame pramāṇam asti tatra dvivacanabahuvacanāntādapi pratyayo bhavati. dvābhyāṃ krītam dvikam. trikam. pañcakam. tathā mudgaiḥ krītam maudgikam. māṣikam. na hyekena mudgena krayaḥ sambhavati.
Nyāsa2:
tena krītam?. , 5.1.36 "sāptatikam(), āśītikam()" iti. "prāgvateṣ
See More
tena krītam?. , 5.1.36 "sāptatikam(), āśītikam()" iti. "prāgvateṣṭhañ()" 5.1.18 "naiṣkikam()"; pāṇikam()" iti. "asamāse niṣkādibhyaḥ" 5.1.20 iti ṭhak(). "śatyam(), śatikam()" ita. "asamāse niṣkādibhyaḥ" 5.1.20 iti ṭhak(). "śatyam(), śatikam()" iti. "śatācca ṭhanyatāvaśate" 5.1.21 iti. "dvikam(), trikam()" iti. "saṃkhyāyā atiśadantāyāḥ kan()" 5.1.22.
sāmānyārthābhidhāne teneti tṛtīyopādanādiha kasmānna bhavati--devadattena krītam, pāṇinā kritam()? ityata āha--"tena" ityādi. karaṇe tṛtīyā. parimūlyāt? tataḥ pratyayena bhavitavyam(). "anyatra" iti. anyatara mūlyāt? karaṇe tṛtīyā bhavati. "anabhidhānāt()" iti. na hi yā katrtari tṛtīyā yāpyamūlyāt? karaṇe tṛtīyotpadyate, tadantādutpannaḥ pratyāyo vivakṣitaṃ vastu pratipādayitumalaṃ sambhavati. tathā ha--daivadattikaṃ pāṇikamiti cokte, devadattena katrrā krītam? pāṇinā karaṇena krītamityeṣo'rtho nāvasīyate. devadatteneti katrtari tṛtīyā, pāṇineti karaṇe. tadetaduktaṃ bhavati--pragatyāsannavinimayadravyasambandhānabhidhānāditi.
"anabhidhānādeva" iti. na hi prāsthikamityukte, prasthābhyāṃ krītaṃ praśthairvā krītamityeṣo'vagamyate. tatra punarabhidhāne ko hetuḥ? śabdaśaktirīdṛśī, kimatrānyena hetunā! api ca prasthādayaḥ śabdā arthatastu parimāṇānāmarthānāṃ vācakā iti teṣāmabhidheyasya pracaye pravṛttisambhave ko hetuḥ? nanvevaṃ vākye'pi pracayo nopapadyeta? naiṣa doṣaḥ; vākye hi pracayasya vācikā vibhaktirastīti pracayābhidhānaṃ na virudhyate. vṛttau tu na kaścit? pracayamācaṣṭa iti nāsau vṛttiviṣaye yujyate.
yadi tarhi dvivacanabahuvacanāntāt? pratyayena na bhavitavyam(), evaṃ sati dvābhyāṃ krītaṃ dvikam(), tribhiḥ krītaṃ trikamityevamādi na sidhyatītyata āha--"yatra tu" ityādi. anabhidhānaṃ dvivacanāntāt? pratyayānutpatterhetuḥ. taccābhidhānaṃ kva na bhavati? yatra prakṛtyarthasya saṃkhyābhedāvagamo nāstīti; pramāṇābhāvāt(). iha tu pramāṇamastyeva kiñcit(). dvyādaya eva śabdāḥ prakṛtitvenopāttāḥ. te hi svapravṛttinimittabhūtayaiva saṃkhyayā'vacchinnaṃ vastu pratipādayanti. ataḥ svārthasya saṃkhyāviseṣāvagame pramāṇam(). tenātrānabhidhānādityeṣa hetunastiti bhavati pratyayaḥ. "tathā" ityādi. yathā trikamityādau prakṛtyarthasaṃkhyānabhāvopagame pramāṇasambhavādbahuvacanāntādapi pratyayo bhavati, tathā maud()gikamityādāvapi mudgādiśabdaprakṛtiratra svārthasya saṃkhyāvagame pramāṇamityetaddarśayitumāha--"na hrekena" ityādi. mudgādinaikaya vyaktyā krayo na bhavatīti vināpi vibhaktyā mudgādiśabdānuvṛttau bahutvaṃ gamyate. tatra pramāṇaṃ bhavati. ekagrahaṇa trayānupayoginodrvayorapyupalakṣaṇaṃ veditavyam()॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
saptatyā krītaṃ sāptatikam. prāsthikam.. Sū #1147
Laghusiddhāntakaumudī2:
tena krītam 1147, 5.1.36 saptatyā krītaṃ sāptatikam. prāsthikam॥
Bālamanoramā1:
tena krītam. asminnarthe tṛtīyāntādyathāvihitaṃ ṭhañādayaḥ syurityarthaḥ.
ṭhañi Sū #1679
See More
tena krītam. asminnarthe tṛtīyāntādyathāvihitaṃ ṭhañādayaḥ syurityarthaḥ.
ṭhañiti. `udāhyiyate iti śeṣaḥ. gau pucchikamiti. `agopucche'ti paryudāsāṭṭhagabhāve
otsargikaṣṭhañiti bhāvaḥ. sāptatikamiti. saptatyā krītamityarthaḥ.
`agopucchasaṅkhye'ti paryudāsāṭṭhagabhāve ṭhañiti bhāvaḥ. prāsthikamiti. prasthena
krītamityarthaḥ. `agopucchasaṅkhyāparimāṇā'diti paryudāsāṭṭhagabhāve ṭhañiti bhāvaḥ.
ṭhagiti. `udāhyiyate' iti śeṣaḥ. naiṣkikamiti. niṣkeṇa krītamityarthaḥ. `asamāse
niṣkādibhyaḥ' iti ṭhagiti bhāvaḥ.
Bālamanoramā2:
tena krītam 1679, 5.1.36 tena krītam. asminnarthe tṛtīyāntādyathāvihitaṃ ṭhañāda
See More
tena krītam 1679, 5.1.36 tena krītam. asminnarthe tṛtīyāntādyathāvihitaṃ ṭhañādayaḥ syurityarthaḥ. ṭhañiti. "udāhyiyate iti śeṣaḥ. gau pucchikamiti. "agopucche"ti paryudāsāṭṭhagabhāve otsargikaṣṭhañiti bhāvaḥ. sāptatikamiti. saptatyā krītamityarthaḥ. "agopucchasaṅkhye"ti paryudāsāṭṭhagabhāve ṭhañiti bhāvaḥ. prāsthikamiti. prasthena krītamityarthaḥ. "agopucchasaṅkhyāparimāṇā"diti paryudāsāṭṭhagabhāve ṭhañiti bhāvaḥ. ṭhagiti. "udāhyiyate" iti śeṣaḥ. naiṣkikamiti. niṣkeṇa krītamityarthaḥ. "asamāse niṣkādibhyaḥ" iti ṭhagiti bhāvaḥ.
Tattvabodhinī1:
tenakrītam. teneti tṛtīyānkātkrītārthe yathāvihitaṃ pratyayāḥ syuḥ.
ṭhañiti. `ā Sū #1298
See More
tenakrītam. teneti tṛtīyānkātkrītārthe yathāvihitaṃ pratyayāḥ syuḥ.
ṭhañiti. `ārhā'diti sūtre `agopucche'tyādiparyudāsāṭṭhagabhāve
gopucchasaptatiprasthebhyaṣṭhañ bhavatītyarthaḥ. nanu deva dattena krītaṃ, [pāṇinā
krītaṃ,]saṃtoṣeṇa krītamityādivatiprasaṅga iti cet. atrāhuḥ—karaṇe tṛtīyaiveha
samarthavibhaktiḥ, sāpi mūlyadravyasamarpakācchabdādutpannā, na tvanyā'pi, anyatra
tvamibhidhānānna pratyayaḥ. etacca `taddhitāḥ'iti mahāsaṃjñākaraṇāllabhyate, tebhyaḥ
prayogebhyo hitāstaddhitā iti vyākhyānāditi.
Tattvabodhinī2:
tena krītam 1298, 5.1.36 tenakrītam. teneti tṛtīyānkātkrītārthe yathāvihitaṃ pra
See More
tena krītam 1298, 5.1.36 tenakrītam. teneti tṛtīyānkātkrītārthe yathāvihitaṃ pratyayāḥ syuḥ. ṭhañiti. "ārhā"diti sūtre "agopucche"tyādiparyudāsāṭṭhagabhāve gopucchasaptatiprasthebhyaṣṭhañ bhavatītyarthaḥ. nanu deva dattena krītaṃ, [pāṇinā krītaṃ,]saṃtoṣeṇa krītamityādivatiprasaṅga iti cet. atrāhuḥ---karaṇe tṛtīyaiveha samarthavibhaktiḥ, sāpi mūlyadravyasamarpakācchabdādutpannā, na tvanyā'pi, anyatra tvamibhidhānānna pratyayaḥ. etacca "taddhitāḥ"iti mahāsaṃjñākaraṇāllabhyate, tebhyaḥ prayogebhyo hitāstaddhitā iti vyākhyānāditi.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents