Kāśikāvṛttī1:
hemantaśabdādaṇ pratyayo bhavati, tatsaṃniyogena ca asya takāralopaḥ. haimanaṃ v
See More
hemantaśabdādaṇ pratyayo bhavati, tatsaṃniyogena ca asya takāralopaḥ. haimanaṃ vāsaḥ. heimanam
upalepanam. sarvatragrahaṇaṃ chando 'dhikāranivṛttyartham. chandasi bhāṣāyāṃ ca sarvatra
etad bhavati. nanu ca chandasi iti na anuvartiṣyate? saivānanuvṛttiḥ śabdena akhyāyate
pratyatnādhikyena pūrvasūtre 'pi sambandhārtham. haimantikam iti bhāṣāyām api
ṭhañaṃ smaranti. atha aṇ ca iti cakāraḥ kim arthaḥ? aṇ, yathāprāptaṃ ca ṛtvaṇiti. kaḥ
punaranayor viśeṣaḥ? ṛtvaṇi hi takāralopo na asti haimanti paṅktī paṅktiḥ iti.
tadevaṃ trīṇi rūpāṇi bhavanti, haimantikam, haimantam, haimanam iti.
Kāśikāvṛttī2:
sarvatra aṇ ca talopaś ca 4.3.22 hemantaśabdādaṇ pratyayo bhavati, tatsaṃniyoge
See More
sarvatra aṇ ca talopaś ca 4.3.22 hemantaśabdādaṇ pratyayo bhavati, tatsaṃniyogena ca asya takāralopaḥ. haimanaṃ vāsaḥ. heimanam upalepanam. sarvatragrahaṇaṃ chando 'dhikāranivṛttyartham. chandasi bhāṣāyāṃ ca sarvatra etad bhavati. nanu ca chandasi iti na anuvartiṣyate? saivānanuvṛttiḥ śabdena akhyāyate pratyatnādhikyena pūrvasūtre 'pi sambandhārtham. haimantikam iti bhāṣāyām api ṭhañaṃ smaranti. atha aṇ ca iti cakāraḥ kim arthaḥ? aṇ, yathāprāptaṃ ca ṛtvaṇiti. kaḥ punaranayor viśeṣaḥ? ṛtvaṇi hi takāralopo na asti haimanti paṅktī paṅktiḥ iti. tadevaṃ trīṇi rūpāṇi bhavanti, haimantikam, haimantam, haimanam iti.
Nyāsa2:
sarvatrāṇ ca talopaśca. , 4.3.22 chandasi pūrveṇa ṭhañi prāpte bhāṣāyāmapi ṛtvaṇ
See More
sarvatrāṇ ca talopaśca. , 4.3.22 chandasi pūrveṇa ṭhañi prāpte bhāṣāyāmapi ṛtvaṇi caitaducyate. "sarvatragrahaṇam" ityādini sarvatragrahaṇasya prayojanamācaṣṭe. "chandasi bhāṣāyāñca" ityādinā chando'dhikāranivṛtteḥ phalaṃ darśayati. "nanu ca" ityādi. asvaritvādeva cchandasīti nānuvartiṣyate, tato nārthaśchanado'dhikāranivṛttyarthena sarvatragrahaṇenetyabhiprāyaḥ. "saiva" ityādinā yāsāvasvaritatvādananuvṛttiḥ saiva sarvatretyanena śabdenākhyāyate. kimarthamityāha-- "prayatnādikyena" ityādi. pratyatnādhikyametadeva śabdenākhyātam. tena hetunā pūrvasūtre'pi sarvatraśabdasya sambandho yathā syādityevamarthaḥ śabdenākhyāyate. kasmāt punaḥ pūrvasūtre'pi sarvatragrahaṇasya sambandha iṣyate? ityāha-- "haimantikamiti hi" ityādi. hiśabdo hetau. ācāryā hi haimantikamiti bhāṣāyāṃ ṭhañaṃ smasanti. sa caivaṃ bhāṣāyāmapi siddhyati, yadi pūrvasūtre'pi sarvatra grahaṇasya sambandho bhavati. tatra hi sati pūrvasūtrasyāyamartho bhavati-- hemantācca sarvatra cchandasi bhāṣāyāmapi ṭhañ bhavatīti. "kaḥ punaranayoraṇo viśeṣaḥ"iti. na kaściditi bhāvaḥ. "ṛtvaṇi hi" ityādinā viśeṣaṃ darśayati. "haimantī" iti. "ṭiḍḍhāṇañ" 4.1.15 iti ṅīp. "tadevam" ityādi. yata eva pūrvasūtreṇa ṭhañ bhavatyanenāṇ talopasahitaḥ,tena trīṇi rūpāṇi bhavanti॥
Bālamanoramā1:
sarvatrā'ṇca. chandasītyanuvṛttinivṛttyarthaṃ sarvatragrahaṇam. loke vede
cetya Sū #1370
See More
sarvatrā'ṇca. chandasītyanuvṛttinivṛttyarthaṃ sarvatragrahaṇam. loke vede
cetyarthaḥ. `hemantācce'ti pūrvasūtrāddhemantādityanuvartate. tadāha–
hemantādityādinā. nanu `sarvatrā'ṇ talopaśce'tyeva siddhe prathamacakāro vyartha
ityata āha–cakārāditi. haimanamiti. `hemante'tyatra takārātprāg
nakārasyānusvāraparasavarṇau sthitau. tatra takārākārasamudāyasya lopa iti pakṣe `a'niti
prakṛtibhāvānna ṭilopaḥ. takārasyaiva lopa iti pakṣe tu akārasya `yasyeti ce'ti lope
tasya ābhīyatvenāsiddhatvātsthānivattvādvā na ṭilopaḥ. haimantamiti. ṛtvaṇi rūpam.
atra na talopaḥ, tasya etatsūtrapratipadoktā'ṇā saṃniyogaśiṣṭatvāditi bhāvaḥ.
Bālamanoramā2:
sarvatrā'ṇ ca talopaśca 1370, 4.3.22 sarvatrā'ṇca. chandasītyanuvṛttinivṛttyarth
See More
sarvatrā'ṇ ca talopaśca 1370, 4.3.22 sarvatrā'ṇca. chandasītyanuvṛttinivṛttyarthaṃ sarvatragrahaṇam. loke vede cetyarthaḥ. "hemantācce"ti pūrvasūtrāddhemantādityanuvartate. tadāha--hemantādityādinā. nanu "sarvatrā'ṇ talopaśce"tyeva siddhe prathamacakāro vyartha ityata āha--cakārāditi. haimanamiti. "hemante"tyatra takārātprāg nakārasyānusvāraparasavarṇau sthitau. tatra takārākārasamudāyasya lopa iti pakṣe "a"niti prakṛtibhāvānna ṭilopaḥ. takārasyaiva lopa iti pakṣe tu akārasya "yasyeti ce"ti lope tasya ābhīyatvenāsiddhatvātsthānivattvādvā na ṭilopaḥ. haimantamiti. ṛtvaṇi rūpam. atra na talopaḥ, tasya etatsūtrapratipadoktā'ṇā saṃniyogaśiṣṭatvāditi bhāvaḥ.
Tattvabodhinī1:
sarvatrāṇca. hemantāditi. etacca `hemantācce'tyato'nuvṛttamiti bhāvaḥ.
hai Sū #1078
See More
sarvatrāṇca. hemantāditi. etacca `hemantācce'tyato'nuvṛttamiti bhāvaḥ.
haimanamiti. akāraviśiṣṭasya taśabdasya lope `an' iti prakṛtibhāvāt `nastaddhite'iti
ṭilopo neti bodhyam. haimantamiti. ṛtvaṇi takāralopo na bhavati, tasya `sarvatrā'ṇiti
pratipadoktena aṇā sanniyogaśiṣṭatvāt. etacca pratyākhyātaṃ bhāṣye. tathāhi–
hemantaparyāyo hemanśabdo'pyasti, `hemannāganīganti karṇau' ityādi prayogāt,
tataśca heman–hemanta śabdābhyāmṛtvaṇi haimanaṃ haimantamiti rūpadvayaṃ siddham. chandasi
tu `hemantācce'ti ṭhañā `haimantika'miti tṛtīyamapi rūpaṃ sidhyati. na ca viśeṣavihitena
ṭhañā aṇo bādhaḥ śaṅkyaḥ. chandasi sarvavidhīnāṃ vaikalpikatvāt. vṛttikṛtā tu
`hemantācce'ti sūtre sarvatragrahaṇamapakṛṣya loke'pi haimantikamiti svīkṛtam.
Tattvabodhinī2:
sarvatrā'ṇ ca talopaśca 1078, 4.3.22 sarvatrāṇca. hemantāditi. etacca "hema
See More
sarvatrā'ṇ ca talopaśca 1078, 4.3.22 sarvatrāṇca. hemantāditi. etacca "hemantācce"tyato'nuvṛttamiti bhāvaḥ. haimanamiti. akāraviśiṣṭasya taśabdasya lope "an" iti prakṛtibhāvāt "nastaddhite"iti ṭilopo neti bodhyam. haimantamiti. ṛtvaṇi takāralopo na bhavati, tasya "sarvatrā"ṇiti pratipadoktena aṇā sanniyogaśiṣṭatvāt. etacca pratyākhyātaṃ bhāṣye. tathāhi--hemantaparyāyo hemanśabdo'pyasti, "hemannāganīganti karṇau" ityādi prayogāt, tataśca heman--hemanta śabdābhyāmṛtvaṇi haimanaṃ haimantamiti rūpadvayaṃ siddham. chandasi tu "hemantācce"ti ṭhañā "haimantika"miti tṛtīyamapi rūpaṃ sidhyati. na ca viśeṣavihitena ṭhañā aṇo bādhaḥ śaṅkyaḥ. chandasi sarvavidhīnāṃ vaikalpikatvāt. vṛttikṛtā tu "hemantācce"ti sūtre sarvatragrahaṇamapakṛṣya loke'pi haimantikamiti svīkṛtam.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents