Kāśikāvṛttī1:
tasya iti ṣaṣṭhīsamarthād vikāraḥ ityetasmin viṣaye yathāvihitaṃ pratyayo bhavat
See More
tasya iti ṣaṣṭhīsamarthād vikāraḥ ityetasmin viṣaye yathāvihitaṃ pratyayo bhavati.
prakṛteravasthāntaraṃ vikāraḥ. kim iha udāharaṇam? aprāṇyādyudāttam avṛddhaṃ, yasya
ca na anyat pratipadaṃ vidhānam. aśmano vikāraḥ āśmanaḥ, āśmaḥ. aśmano vikāre. iti
ṭilopaḥ pākṣikaḥ. bhāsmanaḥ. mārttikaḥ. nitsvareṇādyudāttā ete. tasya prakaraṇe
tasya iti punar vacanaṃ śaiṣikanivṛttyartham. vikārāvayavayordhādayo na bhavanti. hālaḥ.
sairaḥ.
Kāśikāvṛttī2:
tasya vikāraḥ 4.3.134 tasya iti ṣaṣṭhīsamarthād vikāraḥ ityetasmin viṣaye yathā
See More
tasya vikāraḥ 4.3.134 tasya iti ṣaṣṭhīsamarthād vikāraḥ ityetasmin viṣaye yathāvihitaṃ pratyayo bhavati. prakṛteravasthāntaraṃ vikāraḥ. kim iha udāharaṇam? aprāṇyādyudāttam avṛddhaṃ, yasya ca na anyat pratipadaṃ vidhānam. aśmano vikāraḥ āśmanaḥ, āśmaḥ. aśmano vikāre. iti ṭilopaḥ pākṣikaḥ. bhāsmanaḥ. mārttikaḥ. nitsvareṇādyudāttā ete. tasya prakaraṇe tasya iti punar vacanaṃ śaiṣikanivṛttyartham. vikārāvayavayordhādayo na bhavanti. hālaḥ. sairaḥ.
Nyāsa2:
tasya vikāraḥ. , 4.3.132 "prakṛteravasthāntaram" iti. prakṛteḥ kāraṇas
See More
tasya vikāraḥ. , 4.3.132 "prakṛteravasthāntaram" iti. prakṛteḥ kāraṇasyāvasthāntaram = anayathātvam. "aprāṇī" iti. prāṇinaḥ "prāṇirajatādibhyaḥ" 4.3.152 añaṃ vakṣyati. "ādyudāttam" iti. "anudāttādeśca" 4.3.138 ityañaṃ vakṣyati. "avṛddham" iti. vṛddhānmayaṭaṃ vakṣyati--"nityaṃ vṛddhaśarādibhyaḥ" 4.3.142 iti, yasya ca nānyat pratipadaṃ vidhānamiti-- gopayasoryat" 4.3.158 ityevamādi. nanu ca "an" 6.4.167 iti prakṛtibhāvena bhavitavyam, tatkathamāśma iti bhavati? ityāha-- "aśmano vikāra iti ṭilopaḥ" iti. ṭilopārthama()āmano vikāra ityetadupasaṃkhyānaṃ kṛtam. "nitsarevādyudāttā ete" iti. aśmādayaḥ śabdāḥ. tatrāśmabhasmaśabdau maninpratyayāntatvānnatsvareṇādyudāttau. mṛttikāśabdo'pi tikanpratyayāntatvāt -- "mṛdastikan" 5.4.39 iti.
atha tasyeti vacanaṃ kimartham, yāvatā tasyagrahaṇaṃ prakṛtameva? ityāha-- "{tasyaprakaraṇam-- prācīna mudrita vā} tasya prakaraṇam" ityādi. taddhi prakṛtaṃ tasyeti vacanaṃ śaiṣikairghādibhiḥ {sambaddha--mu.pāṭhaḥ} sambaddham. atastadanuvṛttau te'pyanuvatrteran. a()smastu tasyagrahaṇe kriyamāṇe pūrvakaṃ tasyeti vacanaṃ nivatrtate. tasmāt prakṛte'pi tasyeti vacane śaiṣika nivṛttyarthaṃ punastasyetyucyata iti. nanu ca pradhānaṃ ghādayaḥ, vidhīyamānatvāt; tasyeti tu vacanapradhānam, tadarthatvāt; tatrāyuktā guṇe nivatrtamāne pradhānasya nivṛttiḥ prasajyeta, yathaiva hi prakṛtaṃ tasyeti vacanaṃ ghādibhiḥ sambaddhaṃ tathā aṇādibhirapi? naiṣa doṣaḥ, ubhayeṣāṃ hi nivṛttī niṣpalaḥ sūtrasyārambhaḥ syāt. vidheyasya kasyacidabhāvāt, tasmānna bhavatyubhayeṣāṃ nivṛttiḥ. nanu cārambhasāmathryādubhayeṣāmanyatameṣāṃ nivṛttirityetāvadvijñāyate. ta()tka ghādayo nivatrtante? utāṇādayaḥ? sandeha eva. sandehamātrametat, sarvasandeheṣvidamupatiṣṭhate-- "vyākhyānato viśeṣapratipattirna hi sandehādalakṣaṇam" (vyā.pa.75) iti. ghādayo nivatrtanta ityevaṃ vyākhyāsyāmaḥ, svaritatvādaṇādīnāmanuvṛttirbhaviṣyati. nanu cāsvaritvāddhādīnāmanuvṛttiḥ, saiva tu tasyeti vacanenākhyāyate śaiṣikanivṛttyartham. "vikārāvayavayoḥ" ityādinā viśeṣaṃ darśayati. kena punavikārāvayavayorghādayaḥ prāpnuvanti? "tasyedam" 4.3.120 ityanenaca tasyedaṃviśeṣatvāt tayoḥ. "hālaḥ,sairaḥ" iti. yadi śaiṣikā anuvatrteraṃstato halasīraśabdābhyāṃ "halasīrāṭṭhak" 4.3.124 iti ṭhak syāt. tannivṛttau tvaṇeva bhavati॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
(aśmano vikāre ṭilopo vaktavyaḥ). aśmano vikāraḥ āśmaḥ. bhāsmanaḥ.
mārttikaḥ.. Sū #1113
Laghusiddhāntakaumudī2:
tasya vikāraḥ 1113, 4.3.132 (aśmano vikāre ṭilopo vaktavyaḥ). aśmano vikāraḥ āśm
See More
tasya vikāraḥ 1113, 4.3.132 (aśmano vikāre ṭilopo vaktavyaḥ). aśmano vikāraḥ āśmaḥ. bhāsmanaḥ. mārttikaḥ॥
Bālamanoramā1:
atha vikārārthapratyayā nirūpyate. tasya vikāraḥ. vikriyate iti vikāraḥ. karmaṇ Sū #1493
See More
atha vikārārthapratyayā nirūpyate. tasya vikāraḥ. vikriyate iti vikāraḥ. karmaṇi
ghañ. prakṛtekavasthāntarātmikā vikriyāṃ prāpta ityarthaḥ. vikāra ityarthe
ṣaṣathṭha\ufffdntādaṇādayaḥ sādhāraṇā, vakṣyamāṇāśca vaiśeṣikā yathāvihitaṃ syurityarthaḥ.
\r\naśmano vikāra iti. vikārārthakapratyaye pare aśmanśabdasya ṭilopo vaktavya
ityarthaḥ. `a'niti prakṛtibhāvāpavādaḥ. āśma iti. aṇi ṭilope rūpam. evaṃ carmaṇo
vikāraḥ cārmaḥ kośaḥ. `carmaṇaḥ kośe' ityupasahkhyānāṭṭilopaḥ. bhāsmana iti. bhasmano
vikāra ityarthaḥ. aṇi `a'niti prakṛtibhāvānna ṭilopaḥ. mārttika iti. mṛttikāyā
vikāra ityarthaḥ. atra `prāṇirajatādibhyo'ñ' `orañ'
`anudāttādeśce'tyādivakṣyamāṇapavādaviṣayabhinnamudāharaṇam. tatra aśman, bhasman,
carman ititrayaṃ maninpratyayāntaṃ nitsvareṇādyudāttam. mṛttikāśabdo'pi
`mṛdastika'nniti tikannanto nitsvareṇādyudāttaḥ.
Bālamanoramā2:
tasya vikāraḥ 1493, 4.3.132 atha vikārārthapratyayā nirūpyate. tasya vikāraḥ. vi
See More
tasya vikāraḥ 1493, 4.3.132 atha vikārārthapratyayā nirūpyate. tasya vikāraḥ. vikriyate iti vikāraḥ. karmaṇi ghañ. prakṛtekavasthāntarātmikā vikriyāṃ prāpta ityarthaḥ. vikāra ityarthe ṣaṣathṭha()ntādaṇādayaḥ sādhāraṇā, vakṣyamāṇāśca vaiśeṣikā yathāvihitaṃ syurityarthaḥ. aśmano vikāra iti. vikārārthakapratyaye pare aśmanśabdasya ṭilopo vaktavya ityarthaḥ. "a"niti prakṛtibhāvāpavādaḥ. āśma iti. aṇi ṭilope rūpam. evaṃ carmaṇo vikāraḥ cārmaḥ kośaḥ. "carmaṇaḥ kośe" ityupasahkhyānāṭṭilopaḥ. bhāsmana iti. bhasmano vikāra ityarthaḥ. aṇi "a"niti prakṛtibhāvānna ṭilopaḥ. mārttika iti. mṛttikāyā vikāra ityarthaḥ. atra "prāṇirajatādibhyo'ñ" "orañ" "anudāttādeśce"tyādivakṣyamāṇapavādaviṣayabhinnamudāharaṇam. tatra aśman, bhasman, carman ititrayaṃ maninpratyayāntaṃ nitsvareṇādyudāttam. mṛttikāśabdo'pi "mṛdastika"nniti tikannanto nitsvareṇādyudāttaḥ.
Tattvabodhinī1:
tasya vikāraḥ. ṣaṣṭha\ufffdntādvikāre aṇādayaḥ syuḥ. ghādisaṃbaddhasya `tasya Sū #1162
See More
tasya vikāraḥ. ṣaṣṭha\ufffdntādvikāre aṇādayaḥ syuḥ. ghādisaṃbaddhasya `tasya'
[iti]grahaṇasya nivṛtye punastasyetyuktam. aṇādayastu na nivartante,
`prāgdīvyataḥ' `prāgbhavanā'diti viśiṣṭāvadhiriccedanādhikṛtatvāt. iha
`prāṇirajatādibhyoñ', `orañ', `anudāttādeśca' mayaḍvetayoḥ', `nityaṃ
vṛddhaśarādibhyaḥ', `piṣṭācce'tyādibhirapavādānāṃ vakṣyamāṇatvādaprāṇi,
ādyudāttam, avṛddhaṃ , pratipadamavakṣyamāṇapratyayaṃ codāharaṇamiti paryālocya
tataivodāharati—āśmaityādi. aśman?bhasman?śabdau maninpratyayāntau. `mṛdastikan'.
nistvareṇa trayo'pyādyudāttāḥ. prācīnasya tasyetyasya
nivṛttatvādadhikāroktapratyayā na pravartanta iti neha ṭhak. hālaḥ, sairaḥ.
Tattvabodhinī2:
tasya vikāraḥ 1162, 4.3.132 tasya vikāraḥ. ṣaṣṭha()ntādvikāre aṇādayaḥ syuḥ. ghā
See More
tasya vikāraḥ 1162, 4.3.132 tasya vikāraḥ. ṣaṣṭha()ntādvikāre aṇādayaḥ syuḥ. ghādisaṃbaddhasya "tasya"[iti]grahaṇasya nivṛtye punastasyetyuktam. aṇādayastu na nivartante, "prāgdīvyataḥ" "prāgbhavanā"diti viśiṣṭāvadhiriccedanādhikṛtatvāt. iha "prāṇirajatādibhyoñ", "orañ", "anudāttādeśca" mayaḍvetayoḥ", "nityaṃ vṛddhaśarādibhyaḥ", "piṣṭācce"tyādibhirapavādānāṃ vakṣyamāṇatvādaprāṇi, ādyudāttam, avṛddhaṃ , pratipadamavakṣyamāṇapratyayaṃ codāharaṇamiti paryālocya tataivodāharati---āśmaityādi. aśman()bhasman()śabdau maninpratyayāntau. "mṛdastikan". nistvareṇa trayo'pyādyudāttāḥ. prācīnasya tasyetyasya nivṛttatvādadhikāroktapratyayā na pravartanta iti neha ṭhak. hālaḥ, sairaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents