tasya iti ṣaṣṭhīsamarthādidam ityetasmin viṣaye yathāvihitaṃ pratyayo bhavati. aṇādayaḥ pañca mahotsargāḥ. ghādayaśca pratyayā yathāvihitaṃ vidhīyante. prakṛtipratyayārthayoḥ ṣaṣṭhyarthamātraṃ tatsambandhimātraṃ ca vivakṣitaṃ, yadaparaṃ liṅgasaṅkhyāpratyakṣaparokṣādikaṃ tatsarvam avivakṣitam. upagoridam aupagavam. kāpaṭavam. rāṣṭriyam. avārapārīṇam. anantarādiṣvanabhidhānān na bhavati, devadattasya anantaram iti. saṃvahesturaṇiṭ ca. saṃvoḍhuḥ svaṃ sāṃvahitram. siddhaḥ evātrāṇ, iḍartham upasaṅkhyānam. āgnīdhaḥ śaraṇe raṇ bhaṃ ca. āgnīdhram. samidhāmādhāne ṣeṇyaṇ. sāmidhenyo mantraḥ. sāmidhenī ṛk.

tasya idam 4.3.120 tasya iti ṣaṣṭhīsamarthādidam ityetasmin viṣaye yathāvihitaṃ pratyayo bhavati. aṇādayaḥ pañca mahotsargāḥ. ghādayaśca pratyayā yathāvihitaṃ vidhīyante. prakṛtipratyayārthayoḥ ṣaṣṭhyarthamātraṃ tatsambandhimātraṃ ca vivakṣitaṃ, yadaparaṃ liṅgasaṅkhyāpratyakṣaparokṣādikaṃ tatsarvam avivakṣitam. upagoridam aupagavam. kāpaṭavam. rāṣṭriyam. avārapārīṇam. anantarādiṣvanabhidhānān na bhavati, devadattasya anantaram iti. saṃvahesturaṇiṭ ca. saṃvoḍhuḥ svaṃ sāṃvahitram. siddhaḥ evātrāṇ, iḍartham upasaṅkhyānam. āgnīdhaḥ śaraṇe raṇ bhaṃ ca. āgnīdhram. samidhāmādhāne ṣeṇyaṇ. sāmidhenyo mantraḥ. sāmidhenī ṛk.

tasyedam. , 4.3.120 "tasya" iti. puṃlliṅgenāyaṃ nirdeśaḥ, puṃsyeva syāt, na dvivacanabahuvacanāntāt; pratyakṣavācinaśca syāt; nāpi viśeṣavācinaḥ; tacchabdasya parokṣavastumātravācitvāt. pratyayārtho'pīdamityekavacanena napuṃsakaliṅgena nirdiṣṭa ityekasminnarthe syāt-- napuṃsaka eva,nānyatra; parokṣe na syāt; idamaḥ pratyakṣavācitvāt? ityetat? sarvamāśaṅkyāha--"prakṛtipratyayārthayoḥ" ityādi. prakṛtau ṣaṣṭha()rthamātraṃ vivakṣitam. pratyayārthe'pi ṣaṣṭha()rthasambandhimātram, yena vinā ṣaṣṭha()rtho na sampadyate. "yadaparam" ityādinā mātraśabdena yadvyavacchinnaṃ taddarśayati. ādiśabdena sāmānyabhidhāyitvaṃ gṛhrate. asya tu sarvatra vivakṣākāraṇam "tasyāpatyam" 4.1.92 ityatraivaktam. atheha kasmānna bhavati-- devadattasyānantaram, devadattasya samīpatyādi? "anantarādiṣu" ityādi. "anabhidhānāt" iti. pratyayāntenānantarādīnāmapratyāyanamit()yarthaḥ. "saṃvahestuḥ"iti. vahestrantādityarthaḥ. "sāṃvāhitram" iti. sampūrvādvahesturiṭ ca, yaṇādeśaḥ. "siddha evātrāṇ" iti. "prāgdīvyato'ṇ" 4.1.83 ityanena. yadyevaṃ kimarthamupasaṃkhyānam? ityāha-- "iḍartham" ityādi. upasaṃkhyāne hrasatīḍāgamo na syāt, "ekāca upadeśe'nudāttāt" 7.2.10 itīṭpratiṣedhāt. "agnīghaḥ" ityādi. agnīgha ityetasmāccharaṇe gṛhe vācye raṇ vaktavyaḥ, bhasaṃjñā ca vaktavyā, bhasaṃjñāyāñca satyāṃ padasaṃjñābhāvājjaśatvaṃ na bhavati. "samidhām" ityādi. ādhīyante yena mantraviśeṣeṇa samidhastasmin sanidhāmādhānaviśeṣe samicchabdāt vaṇyaṇ pratyayo vaktavyaḥ = vyākhyeyaḥ. vyākhyānaṃ tu --"havirnivāsasāmidhenīṣu" (3.1.129) ityetannirdeśamāśritya vaktavyam. "sāmidhenī" iti. "ṣidgaurādibhyaśca" 4.1.41 iti ṅīṣ, "halastaddhitasya" 6.4.150 iti yalopaḥ॥

tasyedam. idamityarthe ṣaṣṭha\ufffdntādaṇādayaḥ sādhāraṇapratyayā, rāṣṭrāvāretyādibhirviśiṣya vihitā ghādayaśca pratyayā yatāvihitaṃ syurityarthaḥ. atra śeṣe ityanuvṛttam. tataśca apatyādicaturathryantārthebhyo'nyeṣāṃ śeṣabhūtasarvaviśeṣāṇāṃ sāmānyaviśeṣarūpeṇa pratyayārthatvaṃ labhyate. apatyādīnāṃ tu na kenāpi rūpeṇa idaṃśabdārthatvamiti `tasyāpatya'mityatroktam. ceti. vārtikamidam. `tu'riti tṛntṛcoḥ sāmānyena grahaṇam. vahadhātorvihito yastṛpratyayastasmādaṇ syāttṛpratyayasya iḍāgamaśca. tatra aṇ pūrve siddha iḍvidhyarthamanūdyate. saṃvoḍhuḥ svamiti. vigrahadarśanam. vahestṛc, tṛn vā. vaheranudāttatvāt `ekāca upadeśe' iti neṭ. ḍhatvadhatvaṣṭutvaḍhalopāḥ. `sahivahorodavarṇasye'tyottvam. sāṃvahitramiti. ḍhatvādīnāmasiddhatvādalaukika eva vigrahavākye pūrvamiṭ. tato nimittā'bhāvānna ḍhatvādi. \r\nagnīdhaḥ śaraṇe iti. vārtikamidam. `śaraṇa'mityarthe agnīcchabdātṣaṣṭha\ufffdntādraṇ, tasminpare bhatvaṃ ca vaktavyamityarthaḥ. śaraṇaṃ–gṛham. agnīditi. ṛtvigviśeṣo'yam. indheḥ kvip. `aniditā'miti nalopaḥ. āgnīdhramiti. some mahāvederuttarārdhe pañcaratni caturaśrasthānaviśeṣasaṃjñeyam. bhatvānna jaśtvam. pratyayasvareṇāntodātto.ñayaṃ śabdaḥ. taittirīye `etadvai yajñasyāparājitaṃ yadāgnīdhra'dityādāvādyudāttatvaṃ tu `āgnīdhrasādhāraṇādañ vaktavyaḥ' iti svārthike añi bodhyam. nanvevam `āgnīdhraḥ pratyāśrāvaye'dityādau kathamṛtvigviśeṣe āgnīdhraśabdaḥ. tatrāha–tātsthyāditi. āgnīdhrākhyadeśasthatvāt ṛtvigviśeṣe āgnīdhraśabdo gauṇa iti bhāvaḥ.

tasyedam 1479, 4.3.120 tasyedam. idamityarthe ṣaṣṭha()ntādaṇādayaḥ sādhāraṇapratyayā, rāṣṭrāvāretyādibhirviśiṣya vihitā ghādayaśca pratyayā yatāvihitaṃ syurityarthaḥ. atra śeṣe ityanuvṛttam. tataśca apatyādicaturathryantārthebhyo'nyeṣāṃ śeṣabhūtasarvaviśeṣāṇāṃ sāmānyaviśeṣarūpeṇa pratyayārthatvaṃ labhyate. apatyādīnāṃ tu na kenāpi rūpeṇa idaṃśabdārthatvamiti "tasyāpatya"mityatroktam.vahesturaṇiṭ ceti. vārtikamidam. "tu"riti tṛntṛcoḥ sāmānyena grahaṇam. vahadhātorvihito yastṛpratyayastasmādaṇ syāttṛpratyayasya iḍāgamaśca. tatra aṇ pūrve siddha iḍvidhyarthamanūdyate. saṃvoḍhuḥ svamiti. vigrahadarśanam. vahestṛc, tṛn vā. vaheranudāttatvāt "ekāca upadeśe" iti neṭ. ḍhatvadhatvaṣṭutvaḍhalopāḥ. "sahivahorodavarṇasye"tyottvam. sāṃvahitramiti. ḍhatvādīnāmasiddhatvādalaukika eva vigrahavākye pūrvamiṭ. tato nimittā'bhāvānna ḍhatvādi. agnīdhaḥ śaraṇe iti. vārtikamidam. "śaraṇa"mityarthe agnīcchabdātṣaṣṭha()ntādraṇ, tasminpare bhatvaṃ ca vaktavyamityarthaḥ. śaraṇaṃ--gṛham. agnīditi. ṛtvigviśeṣo'yam. indheḥ kvip. "aniditā"miti nalopaḥ. āgnīdhramiti. some mahāvederuttarārdhe pañcaratni caturaśrasthānaviśeṣasaṃjñeyam. bhatvānna jaśtvam. pratyayasvareṇāntodātto.ñayaṃ śabdaḥ. taittirīye "etadvai yajñasyāparājitaṃ yadāgnīdhra"dityādāvādyudāttatvaṃ tu "āgnīdhrasādhāraṇādañ vaktavyaḥ" iti svārthike añi bodhyam. nanvevam "āgnīdhraḥ pratyāśrāvaye"dityādau kathamṛtvigviśeṣe āgnīdhraśabdaḥ. tatrāha--tātsthyāditi. āgnīdhrākhyadeśasthatvāt ṛtvigviśeṣe āgnīdhraśabdo gauṇa iti bhāvaḥ. samidhāmiti. ādhīyate anenetyādhāno mantraḥ. ādhāno mantra ityarthe ṣaṣṭha()ntātsamicchabdāt ṣenyaṇpratyayaṭo vācya ityarthaḥ. ṣatvaṃ ṅīṣarthamityāha--sāmidhenīti. sāmidhenyaśabdāt ṅīṣ. "halastaddhitasye"ti yalopaḥ.

tasyedam. aṇādayaḥ pañca mahotsargāḥ, ghādayaśca ṣaṣṭha\ufffdntātsaṃbandhini syuḥ. anantaradiṣvanabhidhānānna, devadattasyānantaramiti. bahestu. iḍarthamidamupasaṅkhyānam, aṇ, tu siddha evānūdyate. `tu'riti tṛntṛcoḥ sāmānyagrahaṇam. ḍhatvādīnāmasiddhatvādalaukike prakriyāvākye pūrvamiṭ tato nimittā'bhāvānna ḍhatvādotyāśayenodāharati—sāṃvahitramiti. agniditi. kvip. ṛtvigviśeṣo'yam. `tvamagnidṛtāyate'ityatra tu chāndasaṃ hyasvatvam.\r\nāgnidhramiti. bhatvavidhānāddhasya jaśatvaṃ neti bhāvaḥ. so'pīti. agnīdapītyarthaḥ. nanu `pibāgnidhrāttave'tyādāvādyudāttaṃ prayujyate. vārtike `tura'ṇiti pāṭhādayamantodātta ithi cet. atrāhuḥ–`āgnīdhrakasādhāraṇādañi'ti vārtikena vihito yaḥ svārthe'ñe tatpakṣe tatrādyudāttatvaṃ bodhyamiti. lyuṭ. karmaṇi ṣaṣṭha\ufffdntādādhānakaraṇe ṣeṇyaṇ syāt. sāmidhenya iti. yayā agniḥ samidhyate sā–samit. saṃpadāditvātkaraṇe kvip. tasyā ādhāna iti vigrahaḥ. sāmidhenīti. ṣittvānṅīṣ. halastaddhitasye'ti yalopaḥ. yayā ṛcā sāmidādhīyate sā sāmidādhīyate sā sāmidhenītyarthaḥ. `pravovājā abhidyavaḥ'ityādyāḥ `ājuhotā duvasyata'ityantāḥ `sāmidhenya' iti vyavahyiyante.

tasyedam 1153, 4.3.120 tasyedam. aṇādayaḥ pañca mahotsargāḥ, ghādayaśca ṣaṣṭha()ntātsaṃbandhini syuḥ. anantaradiṣvanabhidhānānna, devadattasyānantaramiti.vahestu raṇiṭ ca. bahestu. iḍarthamidamupasaṅkhyānam, aṇ, tu siddha evānūdyate. "tu"riti tṛntṛcoḥ sāmānyagrahaṇam. ḍhatvādīnāmasiddhatvādalaukike prakriyāvākye pūrvamiṭ tato nimittā'bhāvānna ḍhatvādotyāśayenodāharati---sāṃvahitramiti. agniditi. kvip. ṛtvigviśeṣo'yam. "tvamagnidṛtāyate"ityatra tu chāndasaṃ hyasvatvam.āgnidhramiti. bhatvavidhānāddhasya jaśatvaṃ neti bhāvaḥ. so'pīti. agnīdapītyarthaḥ. nanu "pibāgnidhrāttave"tyādāvādyudāttaṃ prayujyate. vārtike "tura"ṇiti pāṭhādayamantodātta ithi cet. atrāhuḥ--"āgnīdhrakasādhāraṇādañi"ti vārtikena vihito yaḥ svārthe'ñe tatpakṣe tatrādyudāttatvaṃ bodhyamiti.samidhāmādhāne ṣeṇyeṇ. samidhāmiti. karmaṇi ṣaṣṭhīyam. ādhānamiti karaṇe lyuṭ. karmaṇi ṣaṣṭha()ntādādhānakaraṇe ṣeṇyaṇ syāt. sāmidhenya iti. yayā agniḥ samidhyate sā--samit. saṃpadāditvātkaraṇe kvip. tasyā ādhāna iti vigrahaḥ. sāmidhenīti. ṣittvānṅīṣ. halastaddhitasye"ti yalopaḥ. yayā ṛcā sāmidādhīyate sā sāmidādhīyate sā sāmidhenītyarthaḥ. "pravovājā abhidyavaḥ"ityādyāḥ "ājuhotā duvasyata"ityantāḥ "sāmidhenya" iti vyavahyiyante.