Grammatical Sūtra: गोत्रोक्षोष्ट्रोरभ्रराजराजन्यराजपुत्रवत्समनुष्याजाद्वुञ् gotrokṣoṣṭrorabhrarājarājanyarājaputravatsamanuṣyājādvuñ
Individual Word Components: gotrokṣoṣṭrorabhrarājarājanyarājaputravatsamanuṣyājāt vuñ Sūtra with anuvṛtti words: gotrokṣoṣṭrorabhrarājarājanyarājaputravatsamanuṣyājāt vuñ pratyayaḥ (3.1.1 ), paraḥ (3.1.2 ), ca (3.1.2 ), ādyudāttaḥ (3.1.3 ), ca (3.1.3 ), ṅyāpprātipadikāt (4.1.1 ), taddhitāḥ (4.1.76 ), samarthānām (4.1.82 ), prathamāt (4.1.82 ), vā (4.1.82 ), aṇ (4.1.83 ), strīpuṁsābhyām (4.1.87 ), nañsnañau (4.1.87 ), bhavanāt (4.1.87 ), tasya (4.2.37 ), samūhaḥ (4.2.37 ) Type of Rule: vidhiPreceding adhikāra rule: 4.1.83 (1prāg dīvyato 'ṇ)
Description:
The affix ((vuñ)) comes in the sense of 'collection thereof', after a word denoting a patronymic, and after 'ukshan', 'ush{t}ra', 'urabhra', 'râjan', 'râjanya', 'râjaputtra' 'vatsa', 'manushya' and 'aja'. Source: Aṣṭādhyāyī 2.0
[The taddhitá 1.76 affix 3.1.1] vuÑ is introduced [after 3.1.2 the nominal stems 1.1 ending in 1.1.72 ] gotrá [affixes 3.1.1] and [the nominal stems 1.1] ukṣán- `ox', úṣṭra- `camel', urabhra- `ram', rājan- `king', rājanyà- `royal personage', rāja-putrá- `prince', vatsá- `calf', manuṣyà- `man' and ajá- `goat' [ending in 1.1.72 the sixth sUP triplet to denote `a collection or group thereof' 37]. Source: From Aṣṭādhyāyī of Pāṇini In Roman Transliteration translated by Sumitra M. Katre, Copyright © 1987. Courtesy of the University of Texas Press.
Source:Srisa Chandra Vasu's Aṣṭādhyāyī of Pāṇini Anuvṛtti: 4.2.37
Commentaries:
Kāśikāvṛttī1 : gotrādibhyo vuñ pratyayo bhavati tasya samūhaḥ ityetasmin viṣaye.
apatyā dh ik ār ād See More
gotrādibhyo vuñ pratyayo bhavati tasya samūhaḥ ityetasmin viṣaye.
apatyādhikārādanyatra laukikaṃ gotraṃ gṛhyate 'patyamātraṃ, na tu pautraprabhṛtyeva.
aupagavānāṃ samūhaḥ aupagavakam. kāpaṭavakam. ukṣan aukṣakam. uṣṭra auṣṭrakam. urabhra
aurabhrakam. rājan rājakam. rājanya rājanyakam. rājaputra rājaputrakam. vatsa vātsakam.
manuṣya mānuṣyakam. aja ājakam. prakṛtyā 'ke rājanyamanuṣyayuvānaḥ iti yalopo na bhavati,
āpatyasay ca taddhite 'nāti 6-4-151 iti. vṛddhācceti vaktavyam. vṛddhānāṃ
samūho vārdhakam.
Kāśikāvṛttī2 : gotraukṣauṣṭraurabhrarājarājanyarājaputravatsamanuṣyājād vuñ 4.2.39 got rā di bh yo See More
gotraukṣauṣṭraurabhrarājarājanyarājaputravatsamanuṣyājād vuñ 4.2.39 gotrādibhyo vuñ pratyayo bhavati tasya samūhaḥ ityetasmin viṣaye. apatyādhikārādanyatra laukikaṃ gotraṃ gṛhyate 'patyamātraṃ, na tu pautraprabhṛtyeva. aupagavānāṃ samūhaḥ aupagavakam. kāpaṭavakam. ukṣan aukṣakam. uṣṭra auṣṭrakam. urabhra aurabhrakam. rājan rājakam. rājanya rājanyakam. rājaputra rājaputrakam. vatsa vātsakam. manuṣya mānuṣyakam. aja ājakam. prakṛtyā 'ke rājanyamanuṣyayuvānaḥ iti yalopo na bhavati, āpatyasay ca taddhite 'nāti 6.4.151 iti. vṛddhācceti vaktavyam. vṛddhānāṃ samūho vārdhakam.
Nyāsa2 : gotrokṣoṣṭrorabhrarājarājanyarājaputravatsamanuṣyājād?vuñ. , 4.2.38 &quo t; ap at yā See More
gotrokṣoṣṭrorabhrarājarājanyarājaputravatsamanuṣyājād?vuñ. , 4.2.38 "apatyādhikārādanyatra laukikaṃ gotraṃ gṛhrate" iti. yadyevam, gotragrahaṇenaitasya siddhatvādrājanyamanuṣyayorupādānamanarthakam? naitadasti; na hi tau gotrapratyayāntau, jāteḥ pratyayārthatvāt. yadyevam, lopasya prāptireva nāsti, tatra yaduktam-- "prakṛtyāke rājanyamanuṣyayuvānaḥ" (vā.814) iti yalopo na bhavatīti, tadanarthakaṃ syāt? etat punarekīyamatamāśrityoktam. kecidācāryā rājanyamanuṣyayorapatyapratyayāntatvamicchanti, atastanmatamāśrityaiduktamityadoṣaḥ, tanmatena tarhi rājanyamanuṣyayogrrahaṇamanarthakaṃ syāt? jñāpanārthatvāt. tenaitadjñāpyate-- rājanyamanuṣyayoryakārasay kiñcidapatyāśritaṃ kāryaṃ na bhavatīti. kiṃ punastat? āpatyavyapadeśam. tena rājanyakam, "mānuṣyakamiti -- atrāpi "āpatyasya ca taddhite'nāti" 6.4.151 iti yalopo na bhavatīti. tathā sūtropātta eva rājanyamanuṣyayoḥ prakṛtibhāvaḥ "prakṛtyāke rājanyamanuṣyayuvānaḥ" (vā.814) ityanenākhyāyata iti veditavyam.
"vṛddhācceti vaktavyam" iti. vṛddhaśbadād()vuñ bhavatītyedarthamityarthaḥ. tatredaṃ vyākhyānam-- iha punaruttarasūtrāccakāro'nuvatrtate siṃhāvalokitanyāyena, sa cānuktasamuccayārthaḥ, tena vṛddhaśabdād()vuñ bhavatīti. yogaścāyaṃ yathāyogamaṇañorapavādaḥ॥
Bālamanoramā1 : gotrokṣoṣṭro. ebhya iti. gotra, ukṣan, uṣṭra, urabhra, rājan, rājanya,
rā ja pu tr Sū #1228 See More
gotrokṣoṣṭro. ebhya iti. gotra, ukṣan, uṣṭra, urabhra, rājan, rājanya,
rājaputra, vatsa, manuṣya, aja-etebya ityarthaḥ laukikamiha gotramiti. natu
pāribhāṣikamityarthaḥ. atra laukikaṃ gotraṃ kimityata āha–taccāpatyamātramiti.
pravarādhyāye parigaṇitaṃ putrapautrādi kṛtsnāpatyamityarthaḥ. `apatyādhikārādanyatra
laukikameva gotraṃ gṛhrate, natu pāribhāṣikaṃ gotramiṣyate' iti
`strīpuṃsābhyā'mityādisūtrabāṣye siddhāntitatvāditi bhāvaḥ.
Bālamanoramā2 : gotrokṣoṣṭrorabhrarājarājanyarājaputravatsamanuṣyājādvuñ 1228, 4.2.38 go tr ok ṣo ṣṭ See More
gotrokṣoṣṭrorabhrarājarājanyarājaputravatsamanuṣyājādvuñ 1228, 4.2.38 gotrokṣoṣṭro. ebhya iti. gotra, ukṣan, uṣṭra, urabhra, rājan, rājanya, rājaputra, vatsa, manuṣya, aja-etebya ityarthaḥ laukikamiha gotramiti. natu pāribhāṣikamityarthaḥ. atra laukikaṃ gotraṃ kimityata āha--taccāpatyamātramiti. pravarādhyāye parigaṇitaṃ putrapautrādi kṛtsnāpatyamityarthaḥ. "apatyādhikārādanyatra laukikameva gotraṃ gṛhrate, natu pāribhāṣikaṃ gotramiṣyate" iti "strīpuṃsābhyā"mityādisūtrabāṣye siddhāntitatvāditi bhāvaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam 2.Source: Sanskrit Documents
Research Papers and Publications