Kāśikāvṛttī1:
bahu ityevam ādibhyaḥ prātipadikebhyaḥ striyāṃ vā ṅīṣ pratyayo bhavati. bahvī,
b
See More
bahu ityevam ādibhyaḥ prātipadikebhyaḥ striyāṃ vā ṅīṣ pratyayo bhavati. bahvī,
bahuḥ. bahu. paddhati. aṅkati. añcati. aṃhati. vaṃhati. śakaṭi. śaktiḥ śastre. śāri.
vāri. gati. ahi. kapi. muni. yaṣṭi. itaḥ prāṇyaṅgāt. kṛdikārādaktinaḥ. sarvato
'ktinnarthādityeke. caṇḍa. arāla. kamala. kṛpāṇa. vikaṭa. viśāla. viśaṅkaṭa. bharuja. dhvaja.
candrabhāgānnadyām. kalyāṇa. udāra. purāṇa. ahan. bahuśabdo guṇavacana eva. tasya iha pāṭha
uttarārthaḥ.
Kāśikāvṛttī2:
bahvā'dibhyaś ca 4.1.45 bahu ityevam ādibhyaḥ prātipadikebhyaḥ striyāṃ vā ṅīṣ p
See More
bahvā'dibhyaś ca 4.1.45 bahu ityevam ādibhyaḥ prātipadikebhyaḥ striyāṃ vā ṅīṣ pratyayo bhavati. bahvī, bahuḥ. bahu. paddhati. aṅkati. añcati. aṃhati. vaṃhati. śakaṭi. śaktiḥ śastre. śāri. vāri. gati. ahi. kapi. muni. yaṣṭi. itaḥ prāṇyaṅgāt. kṛdikārādaktinaḥ. sarvato 'ktinnarthādityeke. caṇḍa. arāla. kamala. kṛpāṇa. vikaṭa. viśāla. viśaṅkaṭa. bharuja. dhvaja. candrabhāgānnadyām. kalyāṇa. udāra. purāṇa. ahan. bahuśabdo guṇavacana eva. tasya iha pāṭha uttarārthaḥ.
Nyāsa2:
bahvādibhyaśca. , 4.1.45 bahvādiṣu "śaktiḥ śastre" iti paṭha()te, tasy
See More
bahvādibhyaśca. , 4.1.45 bahvādiṣu "śaktiḥ śastre" iti paṭha()te, tasyāyamarthaḥ-- śastre'bhidheye śaktiśabdādvā ṅīṣ bhavati-- śaktiḥ, śaktī. śastra iti kim? śaktiḥ,sāmathryam. anye tu śaktiśastrī iti śabdadvayaṃ paṭhanti-- śaktiḥ,śaktī, śastriḥ, śastrī. "itaḥ prāṇyaṅgāt" iti. ikārāntāt prāṇyaṅgavācino vā ṅīṣ bhavati-- dhamaniḥ, dhamanī. ita iti kim? samarthā grīvā. prāṇyahgāditi kim? śreṇiḥ. "kṛdikārādaktinaḥ" (iti). "sarvato'ktinnarthādityeke" (iti). asyārthaḥ "rātreścājasau" 4.1.31 ityatraiva vyākhyātaḥ. yadi sarvato'ktinnarthāt ṅīṣ bhavati, śakaṭa()ādīnāṃ gaṇekimarthaṃ ikārāntānāṃ pāṭhaḥ? tasyaiva prapañcārthaḥ. paddhatiśbadsayāktinnarthāditi pratiṣedhe prāpte pāṭhaḥ. pādasya hatiḥ paddhatiḥ, "himakāṣihatiṣu ca" 6.3.53 iti padbhāvaḥ. "candrabhāgānnadyām" iti. candrabhāgaśabdānnadyāmabhidheyāyāṃ vā ṅīṣ bhavati-- candrabhāgī nadī. nadyāmiti kim? candrabhāgā nāma devatā. "ahan" iti. ayaṃ śabdaḥ kevalaḥ striyāṃ na vatrtate. tasmāt samāse tadanta udāhāryaḥ. dīrghāṇyahāni yasyāṃ śaradi sā dīrghāhno. ṅīppratiṣedhāvapyasmādbhavataḥ. "anoḥ bahuvrīha#e#ḥ" 4.1.12 "ḍābubhābhyāmanyatarasyām" 4.1.13 ityapi ḍābbhavati; "ana upadhālopino'nyatarasyām" 4.1.28 iti vā ṅīp ca. tena dhāturūpyaṃ bhavati. yadi bahuśabdo guṇavacanaḥ,tatkimarthamasyeha grahaṇam,yāvatā purveṇaiva siddho ṅīṣ? ityata āha-- "tasya" ityādi॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
ebhyo vā ṅīṣ syāt. bahvī, bahuḥ. (kṛdikārādaktinaḥ). rātrī, rātriḥ.
(sarvato'kt Sū #1263
See More
ebhyo vā ṅīṣ syāt. bahvī, bahuḥ. (kṛdikārādaktinaḥ). rātrī, rātriḥ.
(sarvato'ktinnarthādityeke). śakaṭī. śakaṭiḥ..
Laghusiddhāntakaumudī2:
bahvādibhyaśca 1263, 4.1.45 ebhyo vā ṅīṣ syāt. bahvī, bahuḥ. (kṛdikārādaktinaḥ).
See More
bahvādibhyaśca 1263, 4.1.45 ebhyo vā ṅīṣ syāt. bahvī, bahuḥ. (kṛdikārādaktinaḥ). rātrī, rātriḥ. (sarvato'ktinnarthādityeke). śakaṭī. śakaṭiḥ॥
Bālamanoramā1:
bahvādibhyaśca. guṇavacanatvādeva siddhe bahugrahaṇaṃ vyarthameveti prāñcaḥ.
va Sū #496
See More
bahvādibhyaśca. guṇavacanatvādeva siddhe bahugrahaṇaṃ vyarthameveti prāñcaḥ.
vastutastu anupadodāhmatākaḍārasūtrabhāṣyarītyā saṅkhyāśabdānāṃ
guṇavacanatvā'bhāvādaprāptasya ṅīṣo vidhānārtaṃ bahugrahaṇamityāhuḥ. bahvī bahuriti.
vaipulyavācī bahuśabdo'yam. tritvādiśamaniyatasaṅkhyāviśeṣavācitve tu
ekavacanānupapatteḥ. vaipulyavācitve'pi `bahugaṇavatuḍati saṅkhyā' iti
saṅkhyāśabdatvānna guṇavacanatvamiti na vaiyathryamiti bhāvaḥ. `kṛdikārādaktinaḥ' iti
bahvādyantargaṇasūtram. kṛto yaikārastadantātprātipadikāt ṅīṣ vā syāt, na tu
ktinnāntādityarthaḥ. rātriḥ rātrīti. `rāśadibhyāṃ trip' iti rādhātorauṇādi
kastrip. guṇavacanatvā'bhāvāt, udantatvā'bhāvāccā'prāpte vacanam.
`sarvato'nnarthādityeke' ityapi bahvādyantargaṇasūtrameva.
kṛdikārāntādṛkṛdikārāntādapi ṅīṣ vā syāt, natu
ktinnarthakapratyayāntādityarthaḥ. śakaṭiḥ śakaṭīti. śakaṭiśabdasya
avyutpannaprātipadikatvāt kṛdantatvā'bhāvāt `sarvata' iti vacanam.
avyutpatipakṣe rātriśabdo'pyudāharaṇaṃ bodhyam. ajananiriti. `striyāṃ
ktinni'tyadhikāre `ākrośe nañyaniḥ' iti nañi upapade janeranipratyayaḥ. `aktina'
ityaktau atra niṣedho na syādato'ktinnarthādityuktiriti bhāvaḥ. nanu hanadhātoḥ
striyāṃ karmaṇi ktini `anudāttopadeśe'tyādinā nalope hatiśabdaḥ, tasya
ktinnantatvātkathaṃ paddhatiśabdānṅīṣityata āha–ktinnantatvāditi. gaṇe iti.
bahvādigaṇa ityarthaḥ. nanu pādābhyāṃ hatiriti vigrahe `kartṛkaraṇe kṛtā bahula' śabdasya
grahaṇāt, bhatvā'bhāvācca. `pādasya padājyātigopahateṣu' ityapi na saṃbhavati, tasya
ājyādiṣveva pareṣu pravṛtterityata āha–himakāṣīti. himādiṣu pareṣu pādaśabdasya
padādeśaḥ syāditi tadarthaḥ.
Bālamanoramā2:
bahvādibhyaśca 496, 4.1.45 bahvādibhyaśca. guṇavacanatvādeva siddhe bahugrahaṇaṃ
See More
bahvādibhyaśca 496, 4.1.45 bahvādibhyaśca. guṇavacanatvādeva siddhe bahugrahaṇaṃ vyarthameveti prāñcaḥ. vastutastu anupadodāhmatākaḍārasūtrabhāṣyarītyā saṅkhyāśabdānāṃ guṇavacanatvā'bhāvādaprāptasya ṅīṣo vidhānārtaṃ bahugrahaṇamityāhuḥ. bahvī bahuriti. vaipulyavācī bahuśabdo'yam. tritvādiśamaniyatasaṅkhyāviśeṣavācitve tu ekavacanānupapatteḥ. vaipulyavācitve'pi "bahugaṇavatuḍati saṅkhyā" iti saṅkhyāśabdatvānna guṇavacanatvamiti na vaiyathryamiti bhāvaḥ. "kṛdikārādaktinaḥ" iti bahvādyantargaṇasūtram. kṛto yaikārastadantātprātipadikāt ṅīṣ vā syāt, na tu ktinnāntādityarthaḥ. rātriḥ rātrīti. "rāśadibhyāṃ trip" iti rādhātorauṇādi kastrip. guṇavacanatvā'bhāvāt, udantatvā'bhāvāccā'prāpte vacanam. "sarvato'nnarthādityeke" ityapi bahvādyantargaṇasūtrameva. kṛdikārāntādṛkṛdikārāntādapi ṅīṣ vā syāt, natu ktinnarthakapratyayāntādityarthaḥ. śakaṭiḥ śakaṭīti. śakaṭiśabdasya avyutpannaprātipadikatvāt kṛdantatvā'bhāvāt "sarvata" iti vacanam. avyutpatipakṣe rātriśabdo'pyudāharaṇaṃ bodhyam. ajananiriti. "striyāṃ ktinni"tyadhikāre "ākrośe nañyaniḥ" iti nañi upapade janeranipratyayaḥ. "aktina" ityaktau atra niṣedho na syādato'ktinnarthādityuktiriti bhāvaḥ. nanu hanadhātoḥ striyāṃ karmaṇi ktini "anudāttopadeśe"tyādinā nalope hatiśabdaḥ, tasya ktinnantatvātkathaṃ paddhatiśabdānṅīṣityata āha--ktinnantatvāditi. gaṇe iti. bahvādigaṇa ityarthaḥ. nanu pādābhyāṃ hatiriti vigrahe "kartṛkaraṇe kṛtā bahula" śabdasya grahaṇāt, bhatvā'bhāvācca. "pādasya padājyātigopahateṣu" ityapi na saṃbhavati, tasya ājyādiṣveva pareṣu pravṛtterityata āha--himakāṣīti. himādiṣu pareṣu pādaśabdasya padādeśaḥ syāditi tadarthaḥ.
Tattvabodhinī1:
bahvādibhyaśca. bahuśabdasya guṇavācitvāt pūrveṇa siddhe'pyuttarārthaṃ
grahaṇam Sū #447
See More
bahvādibhyaśca. bahuśabdasya guṇavācitvāt pūrveṇa siddhe'pyuttarārthaṃ
grahaṇam,–`nityaṃ chandasī'tyuttarasūtreṇa bahuśabdādapi chandasi nityaṃ yathā
syāditi. vastutastu bahuśabdo, `nityaṃ chandasī'ti sūtraṃ ca vyarthameva,
sarvavikalpānāṃ chandasi vyavasthitatvāt. guṇasūtrāmāha–kṛdikārāditi.
`sarvato'ktinnārthā' dityapi guṇasūtrameva. vyavasthitavibhāṣātvādiha na,–sugandhiḥ.
priyakatirveśyā. ajananiriti. `ākrośe nañyaniḥ'iti janeranipratyayaḥ. ihā'nyānyapi
gaṇasūtrāṇi santi—śaktiḥ śastre. śaktiḥ śaktī. śastre kim?. śaktiḥ
sāmathryam. śaktiḥ śastrīti pāṭhe tu śabdadvayam. śastrīḥ śastrī. itaḥ
prāṇyaṅgāt. dhamaniḥ. dhamanī. candrabhāgānnadyām. candrabhāgī. candrabhāgā.
ahanśabdo'tra paṭha\ufffdte, tatsāmathryāttadanto bahuvrīhirudāhāryaḥ,
anupasarjanādhikārabādhaśca. dīrghāhyī prāvṛṭ. pakṣe ṅīmṅīnbiṣedhāḥ. bahu paddhati
yaṣṭi vikaṭa viśāla kalyāṇa purāṇa caṇḍa kṛpāṇa ahan. ityādi.
Tattvabodhinī2:
bahvādibhyaśca 447, 4.1.45 bahvādibhyaśca. bahuśabdasya guṇavācitvāt pūrveṇa sid
See More
bahvādibhyaśca 447, 4.1.45 bahvādibhyaśca. bahuśabdasya guṇavācitvāt pūrveṇa siddhe'pyuttarārthaṃ grahaṇam,--"nityaṃ chandasī"tyuttarasūtreṇa bahuśabdādapi chandasi nityaṃ yathā syāditi. vastutastu bahuśabdo, "nityaṃ chandasī"ti sūtraṃ ca vyarthameva, sarvavikalpānāṃ chandasi vyavasthitatvāt. guṇasūtrāmāha--kṛdikārāditi. "sarvato'ktinnārthā" dityapi guṇasūtrameva. vyavasthitavibhāṣātvādiha na,--sugandhiḥ. priyakatirveśyā. ajananiriti. "ākrośe nañyaniḥ"iti janeranipratyayaḥ. ihā'nyānyapi gaṇasūtrāṇi santi---śaktiḥ śastre. śaktiḥ śaktī. śastre kim(). śaktiḥ sāmathryam. śaktiḥ śastrīti pāṭhe tu śabdadvayam. śastrīḥ śastrī. itaḥ prāṇyaṅgāt. dhamaniḥ. dhamanī. candrabhāgānnadyām. candrabhāgī. candrabhāgā. ahanśabdo'tra paṭha()te, tatsāmathryāttadanto bahuvrīhirudāhāryaḥ, anupasarjanādhikārabādhaśca. dīrghāhyī prāvṛṭ. pakṣe ṅīmṅīnbiṣedhāḥ. bahu paddhati yaṣṭi vikaṭa viśāla kalyāṇa purāṇa caṇḍa kṛpāṇa ahan. ityādi.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents