Kāśikāvṛttī1:
kāṇḍaśabdāntāt dvigos taddhitaluki sati kṣetre vācye ṅīp pratyayo na bhavati.
dv
See More
kāṇḍaśabdāntāt dvigos taddhitaluki sati kṣetre vācye ṅīp pratyayo na bhavati.
dve kaṇḍe pramāṇam asyāḥ kṣetrabhakteḥ, pramaṇe dvayasajdaghnañmātracaḥ 5-2-37
iti vihitasya taddhitasya pramāṇe lo dvigor nityam iti luki kṛte, dvikāṇḍā
kṣetrabhaktiḥ. trikāṇḍā kṣetrabhaktiḥ. kāṇḍaśabdasya aparimāṇavācitvāt pūrveṇa
eva pratiṣedhe siddhe kṣetre niyamārthaṃ vacanam. iha mā bhūt, dvikāṇḍī rajjuḥ,
trikāṇḍī rajjuḥ iti. pramāṇaviśeṣaḥ kāṇḍam.
Kāśikāvṛttī2:
kāṇḍāntāt kṣetre 4.1.23 kāṇḍaśabdāntāt dvigos taddhitaluki sati kṣetre vācye ṅī
See More
kāṇḍāntāt kṣetre 4.1.23 kāṇḍaśabdāntāt dvigos taddhitaluki sati kṣetre vācye ṅīp pratyayo na bhavati. dve kaṇḍe pramāṇam asyāḥ kṣetrabhakteḥ, pramaṇe dvayasajdaghnañmātracaḥ 5.2.37 iti vihitasya taddhitasya pramāṇe lo dvigor nityam iti luki kṛte, dvikāṇḍā kṣetrabhaktiḥ. trikāṇḍā kṣetrabhaktiḥ. kāṇḍaśabdasya aparimāṇavācitvāt pūrveṇa eva pratiṣedhe siddhe kṣetre niyamārthaṃ vacanam. iha mā bhūt, dvikāṇḍī rajjuḥ, trikāṇḍī rajjuḥ iti. pramāṇaviśeṣaḥ kāṇḍam.
Nyāsa2:
kāṇḍāntātkṣetre. , 4.1.23 "niyamārtham" iti. kṣetra eva yathā syāt, an
See More
kāṇḍāntātkṣetre. , 4.1.23 "niyamārtham" iti. kṣetra eva yathā syāt, anyatra mā bhūditi. athāntagrahaṇaṃ kimartham, yāvatā sāmathryādeva tadantavidhirlabhyata eva, yathā-- pūrvasmin sūtre, na hi kevalasya kāṇḍaśabdasya kenaciddvigusaṃjñā vihitā? satyametat, kintvasatyagrahaṇe kāṇaḍameva kṣetreṇa viśiṣyeta-- kāṇḍaśabda eva kevalo yaḥ kṣetre vatrtate iti, tataśceha pratiṣedhaḥ syāt-- dvābhyāṃ kāṇḍasaṃjñakābhyāṃ kṣetrābhyāṃ krītā dvikāṇḍī vaḍaveti. iha tu na syāt-- dve kāṇḍe pramāṇamasyāḥ kṣetrabhakteḥ dvikāṇḍā kṣetra bhaktiriti. antasūtre tu sati kāṇḍaśabdasya viśeṣaṇaṃ kṣetraṃ na bhavati; tasya dvigo guṇabhūtatvāt.
Bālamanoramā1:
kāṇḍāntātkṣetre. `dvigoḥ' iti, `na taddhitalukī'ti cānuvartate. tadāh Sū #475
See More
kāṇḍāntātkṣetre. `dvigoḥ' iti, `na taddhitalukī'ti cānuvartate. tadāha–
kṣetre ya ityādi. dve kāṇḍe iti. ṣoḍaśāratnyāyāmo daṇḍaḥ kāṇḍamiti smṛtiḥ.
dve kāṇḍe pramāṇamasyā iti vigrahe `taddhitārtha' iti dvigusamāse
dvikāṇḍaśabdasya kṣetravartitve napuṃsakatvaśaṅkāvyudāsāya kṣetrabhaktiriti
viśeṣyopādānam. taddhitalukaṃ darśayitumāha-pramāṇe dvayasajiti. naca kāṇḍādityasya
prātipadikaviśeṣaṇatayā tadantalābhādantagrahaṇaṃ vyarthamiti śaṅkyam, alasati hrantagrahaṇe
kṣetra ityetatkāṇḍasyaiva viśeṣaṇaṃ syāt, śrutatvāt. kṣetre yaḥ
kāṇḍaśabdastadantāditi labhyeta evaṃca `dvikāṇḍā kṣetrabhakti'rityatra
dvikāṇḍaśabdasyaiva kṣetravartitvātkāṇḍaśabdasya pramāṇavācitvānṅībniṣedho na
syāt. dvābhyāṃ kāṇḍābhyāṃ= kāṇḍapramitakṣetrābhyāṃ krītā `dvikāṇḍī
bahave'tyatraiva ṅīmniṣedhaḥ syāt. ato'ntagrahaṇam. dvikāṇḍī rajjuriti.
pūrvavanmātraco luki `dvigo'riti ṅīp. kṣetravṛttitvā'bhāvānna tanniṣedha iti
bhāvaḥ. nanu `aparimāṇe'ti pūrvasūtre parimāṇaśabdena kiṃ paricchedakamātraṃ vivakṣitam,
uta `ūdhrvamāna#ṃ kilonmānaṃ parimāṇaṃ tu sarvataḥ. āyāmastu pramāṇaṃ syāt' iti
vārtikānusāreṇa paritaḥ-sarvata ārohataḥ pariṇāhataśca yena miyate tat
parimāṇamityāḍhakakuḍavādyeva āyābhavyāvṛttaṃ vivakṣitam ?. nādyaḥ, tathā sati dvau
hastau pramāṇamasyā iti vigrahe dvihastā bhittirityatra pūrvavanmātracau luki
ṅībniṣedho na syāt. na dvitīyaḥ, tathā
satikāṇḍaśabdasyāyāmapramāṇaparatayoktaparimāṇaparatvā'bhāvena `aparimāṇe'tyanenaiva
`dvikāṇḍā kṣetrabhakti'rityatrāpi ṅībniṣedhasaṃbhavena `kāṇḍāntātkṣetra eva
ṅībniṣedhaḥ, nānyatra `dvikāṇḍīrajju'rityādāviti niyamārthamityanyatra
vistaraḥ.
Bālamanoramā2:
kāṇḍāntātkṣetre 475, 4.1.23 kāṇḍāntātkṣetre. "dvigoḥ" iti, "na ta
See More
kāṇḍāntātkṣetre 475, 4.1.23 kāṇḍāntātkṣetre. "dvigoḥ" iti, "na taddhitalukī"ti cānuvartate. tadāha--kṣetre ya ityādi. dve kāṇḍe iti. ṣoḍaśāratnyāyāmo daṇḍaḥ kāṇḍamiti smṛtiḥ. dve kāṇḍe pramāṇamasyā iti vigrahe "taddhitārtha" iti dvigusamāse dvikāṇḍaśabdasya kṣetravartitve napuṃsakatvaśaṅkāvyudāsāya kṣetrabhaktiriti viśeṣyopādānam. taddhitalukaṃ darśayitumāha-pramāṇe dvayasajiti. naca kāṇḍādityasya prātipadikaviśeṣaṇatayā tadantalābhādantagrahaṇaṃ vyarthamiti śaṅkyam, alasati hrantagrahaṇe kṣetra ityetatkāṇḍasyaiva viśeṣaṇaṃ syāt, śrutatvāt. kṣetre yaḥ kāṇḍaśabdastadantāditi labhyeta evaṃca "dvikāṇḍā kṣetrabhakti"rityatra dvikāṇḍaśabdasyaiva kṣetravartitvātkāṇḍaśabdasya pramāṇavācitvānṅībniṣedho na syāt. dvābhyāṃ kāṇḍābhyāṃ= kāṇḍapramitakṣetrābhyāṃ krītā "dvikāṇḍī bahave"tyatraiva ṅīmniṣedhaḥ syāt. ato'ntagrahaṇam. dvikāṇḍī rajjuriti. pūrvavanmātraco luki "dvigo"riti ṅīp. kṣetravṛttitvā'bhāvānna tanniṣedha iti bhāvaḥ. nanu "aparimāṇe"ti pūrvasūtre parimāṇaśabdena kiṃ paricchedakamātraṃ vivakṣitam, uta "ūdhrvamāna#ṃ kilonmānaṃ parimāṇaṃ tu sarvataḥ. āyāmastu pramāṇaṃ syāt" iti vārtikānusāreṇa paritaḥ-sarvata ārohataḥ pariṇāhataśca yena miyate tat parimāṇamityāḍhakakuḍavādyeva āyābhavyāvṛttaṃ vivakṣitam?. nādyaḥ, tathā sati dvau hastau pramāṇamasyā iti vigrahe dvihastā bhittirityatra pūrvavanmātracau luki ṅībniṣedho na syāt. na dvitīyaḥ, tathā satikāṇḍaśabdasyāyāmapramāṇaparatayoktaparimāṇaparatvā'bhāvena "aparimāṇe"tyanenaiva "dvikāṇḍā kṣetrabhakti"rityatrāpi ṅībniṣedhasaṃbhavena "kāṇḍāntātkṣetra eva ṅībniṣedhaḥ, nānyatra "dvikāṇḍīrajju"rityādāviti niyamārthamityanyatra vistaraḥ.
Tattvabodhinī1:
kāmḍhāntāt. ṣoḍaśahastapramāṇo daṇḍaḥ kāṇḍam. yadyapi viśeṣaṇena tadantavidhiḥ
Sū #428
See More
kāmḍhāntāt. ṣoḍaśahastapramāṇo daṇḍaḥ kāṇḍam. yadyapi viśeṣaṇena tadantavidhiḥ
siddhaḥ, tathāpyasatyantagrahaṇe `kṣetre'ityetat śrutatvātkāṇḍasyaiva viśeṣaṇaṃ
syānna tu kāṇḍāntasya. tataśca dvābhyāṃ kāṇḍābhyāṃ=kāṇḍapramitābhyāṃ krītā
`dvikāṇḍī vaḍave'tyatra niṣedhaḥ syāt. iha tu niṣedho na syāt–`dvikāṇ?ḍā
kṣetra bhakti'riti. atra hi kāṇḍaṃ pramāṇe vartate, kāṇḍāntastu kṣetre,
ato'ntagrahaṇaṃ kṛtam. iha `dvigo'rityanuvartate `na taddhitalukī'ti ca, tadāha–
dvigustato na ṅībatyādi. mātraca iti.`dvayasaco lu'giti prācoktaṃ nādartavyam.
`prathamaśca dvitīyaśca ūdhrvamāne matau mame'ti siddhāntāditi bhāvaḥ. dvikāṇḍī
rajjuriti. dve kāṇḍe pramāṇamasyāḥ. pūrvavattāddhitaluk. dvigoḥ'iti ṅīp.
nanvihāparimāṇāntāditi pūrveṇa niṣedhaḥ syāt, kāṇḍaśabdasyāyāmaparatayā
aparimāṇārthatvāt, paritaḥ sarvata ārohataḥ pariṇāhataśca yena mīyate taddhi parimāṇam–
āḍhakakuḍavādi, natu yathākathañcicparicchedakamātram. yadāhuḥ–`ūdhrvamānaṃ kilonmānaṃ
parimāṇaṃ tu sarvataḥ. āyāmastu pramāṇaṃ syātsaṅkhyā bāhrā tu sarvataḥ'iti. ataeva
`dvihastā bhitti'rityatra ṅīmna bhavatīti cedatrīhuḥ–niyamārthamidaṃ `kṣetra eva
niṣedhā yathā syā'diti. tathā ca `dvikaṇḍī rajju'rityatra ṅībeva sūtrārambhasya
phalamiti.
Tattvabodhinī2:
kāṇḍāntātkṣetre 428, 4.1.23 kāmḍhāntāt. ṣoḍaśahastapramāṇo daṇḍaḥ kāṇḍam. yadyap
See More
kāṇḍāntātkṣetre 428, 4.1.23 kāmḍhāntāt. ṣoḍaśahastapramāṇo daṇḍaḥ kāṇḍam. yadyapi viśeṣaṇena tadantavidhiḥ siddhaḥ, tathāpyasatyantagrahaṇe "kṣetre"ityetat śrutatvātkāṇḍasyaiva viśeṣaṇaṃ syānna tu kāṇḍāntasya. tataśca dvābhyāṃ kāṇḍābhyāṃ=kāṇḍapramitābhyāṃ krītā "dvikāṇḍī vaḍave"tyatra niṣedhaḥ syāt. iha tu niṣedho na syāt--"dvikāṇ()ḍā kṣetra bhakti"riti. atra hi kāṇḍaṃ pramāṇe vartate, kāṇḍāntastu kṣetre, ato'ntagrahaṇaṃ kṛtam. iha "dvigo"rityanuvartate "na taddhitalukī"ti ca, tadāha--dvigustato na ṅībatyādi. mātraca iti."dvayasaco lu"giti prācoktaṃ nādartavyam. "prathamaśca dvitīyaśca ūdhrvamāne matau mame"ti siddhāntāditi bhāvaḥ. dvikāṇḍī rajjuriti. dve kāṇḍe pramāṇamasyāḥ. pūrvavattāddhitaluk. dvigoḥ"iti ṅīp. nanvihāparimāṇāntāditi pūrveṇa niṣedhaḥ syāt, kāṇḍaśabdasyāyāmaparatayā aparimāṇārthatvāt, paritaḥ sarvata ārohataḥ pariṇāhataśca yena mīyate taddhi parimāṇam--āḍhakakuḍavādi, natu yathākathañcicparicchedakamātram. yadāhuḥ--"ūdhrvamānaṃ kilonmānaṃ parimāṇaṃ tu sarvataḥ. āyāmastu pramāṇaṃ syātsaṅkhyā bāhrā tu sarvataḥ"iti. ataeva "dvihastā bhitti"rityatra ṅīmna bhavatīti cedatrīhuḥ--niyamārthamidaṃ "kṣetra eva niṣedhā yathā syā"diti. tathā ca "dvikaṇḍī rajju"rityatra ṅībeva sūtrārambhasya phalamiti.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents