Kāśikāvṛttī1:
gotre ityeva. bidādibhyo gotrāpatye añ pratyayo bhavati. baidaḥ. aurvaḥ. ye
puna
See More
gotre ityeva. bidādibhyo gotrāpatye añ pratyayo bhavati. baidaḥ. aurvaḥ. ye
punaratra anṛṣiśabdāḥ putrādayastebhyo 'nantarāpatye eva bhavati. pautraḥ. dauhitraḥ.
anṛṣyānantaryasya ayam arthaḥ, anṛṣibhyo 'nantare bhavati iti. yadyayam arthaḥ,
ṛṣyapatye nairantaryapratiṣedho na kṛtaḥ syāt? tatra idaṃ na sidhyati, indrabhūḥ
saptamaḥ kāśyapānām. anantarāpatyarūpeṇa eva ṛṣyaṇābhidhānaṃ bhaviṣyati. avaśyaṃ ca etadevaṃ
vijñeyam. ṛṣyapatye nairantaryaviṣaye pratiṣedhe vijñāyamāne kauśiko viśvāmitraḥ
iti duṣyati. gotre ityeva, baidiḥ. nanu ca ṛṣyaṇā bhavitavyam? bāhvādiḥ ākṛtigaṇaḥ,
tena iñeva bhavati. bida. urva. kaśyapa. kuśika. bharadvāja. upamanyu. kilālapa. kidarbha.
viśvānara ṛṣṭiṣeṇa. ṛtabhāga. haryaśva. priyaka. āpastamba. kūcavāra. śaradvat. śunaka.
dhenu. gopavana. śigru. bindu. bhājana. aśvāvatāna. śyāmāka. śyamāka. śyāparṇa. harita.
kindāsa. vahyaska. arkalūṣa. vadhyoṣa. viṣṇuvṛddha. pratibodha. rathāntara. rathītara.
gaviṣṭhira. niṣāda. maṭhara. mṛda. punarbhū. putra. duhitṛ. nanāndṛ. parastrī paraśuṃ ca.
Kāśikāvṛttī2:
anṛṣyānantarye bidā'dibhyo 'ñ 4.1.104 gotre ityeva. bidādibhyo gotrāpatye añ pr
See More
anṛṣyānantarye bidā'dibhyo 'ñ 4.1.104 gotre ityeva. bidādibhyo gotrāpatye añ pratyayo bhavati. baidaḥ. aurvaḥ. ye punaratra anṛṣiśabdāḥ putrādayastebhyo 'nantarāpatye eva bhavati. pautraḥ. dauhitraḥ. anṛṣyānantaryasya ayam arthaḥ, anṛṣibhyo 'nantare bhavati iti. yadyayam arthaḥ, ṛṣyapatye nairantaryapratiṣedho na kṛtaḥ syāt? tatra idaṃ na sidhyati, indrabhūḥ saptamaḥ kāśyapānām. anantarāpatyarūpeṇa eva ṛṣyaṇābhidhānaṃ bhaviṣyati. avaśyaṃ ca etadevaṃ vijñeyam. ṛṣyapatye nairantaryaviṣaye pratiṣedhe vijñāyamāne kauśiko viśvāmitraḥ iti duṣyati. gotre ityeva, baidiḥ. nanu ca ṛṣyaṇā bhavitavyam? bāhvādiḥ ākṛtigaṇaḥ, tena iñeva bhavati. bida. urva. kaśyapa. kuśika. bharadvāja. upamanyu. kilālapa. kidarbha. viśvānara ṛṣṭiṣeṇa. ṛtabhāga. haryaśva. priyaka. āpastamba. kūcavāra. śaradvat. śunaka. dhenu. gopavana. śigru. bindu. bhājana. aśvāvatāna. śyāmāka. śyamāka. śyāparṇa. harita. kindāsa. vahyaska. arkalūṣa. vadhyoṣa. viṣṇuvṛddha. pratibodha. rathāntara. rathītara. gaviṣṭhira. niṣāda. maṭhara. mṛda. punarbhū. putra. duhitṛ. nanāndṛ. parastrī paraśuṃ ca.
Nyāsa2:
anṛṣyānantarye bidādibhyo'ñ. , 4.1.104 "ye punaratrānṛṣiśabdāḥ" ityādi
See More
anṛṣyānantarye bidādibhyo'ñ. , 4.1.104 "ye punaratrānṛṣiśabdāḥ" ityādi. nanu ca sūtre ānantaryaśabdo bhāvapratyayānta upāttaḥ,tatraivaṃ vivaritavyam-- ye punaratrānṛṣiśabdāḥ puttrādayastebhyo'patyānantarya eva bhavati? naitadasti; na hrayaṃ bhāve ṣyañ vihitaḥ, kiṃ tarhi? svārtha eva, cāturvaṇryavat; anyathāpatyasya dharma ānantarye pratyayaḥ dharma ānantarye pratyayaḥ syāt, nāpatye, tatreṣyate ca.
kathaṃ punargotrādhikāre satyanuṣibhyo'nantarāpatya eva pratyayo labhyate? atra gotragrahaṇaṃ nivatrtate. ṛṣiśabdebhyo'nantarāpatya eva svadityata āha-- "anṛṣyānantarya ityasyāyam" ityādi. "yadyayamarthaḥ" ityādi. asmin hrarthe satyanṛṣyānantarya ityetadviṣyartha bhavati; anṛṣeranantarāpatye pratyayavidhānāt. tataśca ṛṣyapatya ānantaryepratiṣedho na kṛtaḥ syādityāha-- "ṛṣiśabdo'traṛṣijātāvṛṣitve vatrtate. "apatyeṣu nairantaryam" iti. "saptamī" 2.1.39 iti yogavibhāgātsamāsaḥ. paścādṛṣerapatyanairantaryamiti ṣaṣṭhīsamāsaḥ. tadāyamartho bhavati-- ṛṣitvasyāpatyeṣu nairantaryaviṣaye'ñaḥ pratiṣedho na kṛtaḥ syāt. atha vā-- ṛṣayaśca te'patyāni ca ṛṣyapatyāni, teṣāṃ nairantaryaṃ tadviṣaye pratiṣedho'ñaḥ pratyayasya na kṛtaṛ syādityarthaḥ. tatar ko doṣaḥ? ityāha-- "tatredam" ityādi. sapta kāśyapā ṛṣayo'patyāpatyavatsambandhena parasapraṃ sambaddhāḥ, yeṣāṃ mittrahūrnāma kāśyapaḥ saptamaḥ, teṣāmuṣitvasyāpatyeṣu nairantaryam. tatra ṛṣyapatyānāṃ vā nairantarye viṣaye'ñaḥ pratiṣedha iṣyate,kāśyapānāmityetadrūpaṃ yathā syāt. añi sati tasya bahuṣu lopābhāvāt kāśyapānāmiti prāpnoti. sa ca pratiṣaedho'sminnarthe sati na prāpnoti, tataśca kāśyapānāmiti na sidhyati. tasmāt "anṛṣyānantarye" ityasya ṛṣyapatyanairantaryeṇa na bhavatītyeṣo'rtho vijñāyata ityabhiprāyaḥ. "anantarāpatyarūpeṇaiva" iti. na cātra gotrāpatyaṃ vivakṣitam. kiṃ tarhi? kiṃ tarhi? anantarāpatyam. ato'nantarāpatyarūpeṇaiva ṛṣyaṇā ṛṣyandhakādiṣu 4.1.114 vihitena kāśyapānāmityabhidhānaṃ bhaviṣyati. etadeva draḍhayitumāha-- "avaśyañca" ityādi. ṛṣyapatyaṃ nairantaryaṃ viṣayo yasya pratiṣedhasya sa tathoktaḥ. ṛṣitvasyāpatyeṣu ṛṣyapatyānāṃ vā yannairarantarya tadviṣaye pratiṣedhe vijñāyamāna ityarthaḥ. "kauśiko vi()āāmitra iti duṣyati" iti. kiṃ kāraṇam? vi()āāmitrastapastepe-- nānṛṣiḥ syāmiti, tatrabhavānṛṣiḥ sampannaḥ,sa punastapakṣepe --nānṛṣeḥ puttraḥ syāmiti, tatrabhavān gādhirapi ṛṣiḥ sampannaḥ; sa punastapastepe-- nānṛṣeḥ pautraḥ syāmiti; tatrabhavān kuśiko'pi ṛṣiḥ sampannaḥ. tadetadbhavati-- ṛṣitvasyāpatyeṣu nairantaryamṛṣyapatyānāṃ vānantaryam. tataśca ṛṣyapatyanairantarye na bhavatītyevaṃ vijñāyamāne kauśiko vi()āāmitra iti na sidhyati.
"parastrī paraśuñca" iti.parastrīśabdaḥ pratyayamutpādayati pareśubhāvañcāpadyate. parastriyā apatyaṃ pāraśavaḥ॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
ebhyo'ñ gotre. ye tvatrānṛṣayastebhyo'patye'nyatra tu gotre. bidasya
gotraṃ bai Sū #1019
See More
ebhyo'ñ gotre. ye tvatrānṛṣayastebhyo'patye'nyatra tu gotre. bidasya
gotraṃ baidaḥ. baidau. bidāḥ. putrasyāpatyaṃ pautraḥ. pautrau. pautrāḥ. evaṃ
dauhitrādayaḥ..
Laghusiddhāntakaumudī2:
anṛṣyānantarye bidādibhyo'ñ 1019, 4.1.104 ebhyo'ñ gotre. ye tvatrānṛṣayastebhyo'
See More
anṛṣyānantarye bidādibhyo'ñ 1019, 4.1.104 ebhyo'ñ gotre. ye tvatrānṛṣayastebhyo'patye'nyatra tu gotre. bidasya gotraṃ baidaḥ. baidau. bidāḥ. putrasyāpatyaṃ pautraḥ. pautrau. pautrāḥ. evaṃ dauhitrādayaḥ॥
Bālamanoramā1:
anṛṣyānantarye. `anṛṣī'ti luptapañcamīkam. bidādibhyo'ñiti dvirāvartate.
t Sū #1090
See More
anṛṣyānantarye. `anṛṣī'ti luptapañcamīkam. bidādibhyo'ñiti dvirāvartate.
tathā ca `anṛṣyānantarye vidādibhyo''ñiti kṛtsnamekaṃ vākyaṃ. `bidādibhyo''ñiti
vākyāntaraṃ. tatra dvitīyaṃ vākyaṃ vyācaṣṭe–ebhyo'ñgotre iti. gotre
vivakṣite vidādibhyo'ñsyādityarthaḥ.\r\natha prathamaṃ vākyaṃ kṛtsanasūtraṃ
vyācaṣṭe–ye tviti. anṛṣibhyo vidādibhyo'nantarāpatye'ñsyādityakṣarārthaḥ.
vidādau hi ṛṣayo'nṛṣayaśca paṭhitāḥ. tatra ye'nṛṣayastebhyo'nantarāpatye'ñiti phalitamiti
bhāvaḥ. nanvānantarye iti śravaṇādanantara iti kathamityata āha–sūtre svārthe ṣyañiti.
`anantaraśabdā'diti śeṣaḥ. caturvarṇāditvāditi bhāvaḥ. bidasya gotrāpatyaṃ baida iti.
bidasya ṛṣitvāttato gotra evā'ñiti bhāvaḥ. ṛṣyaṇo'pavādaḥ. svare viśeṣaḥ.
nanvanantarāpatye'ñabhāve iñapavāda ṛṣyaṇevocita iti kathamanantaro vaidirityata āha–
bāhvāderiti. bidādigaṇasthādanṛṣeranantarātye'ñamudāharati–pautro dauhitra iti.
putrasyānantarāpatyamiti, duhituranantarāpatyamiti ca vigrahaḥ.
yathāyathamaṇiñoparapavāde'ñ.
Bālamanoramā2:
anṛṣyānantarye bidādibhyo'ñ 1090, 4.1.104 anṛṣyānantarye. "anṛṣī"ti lu
See More
anṛṣyānantarye bidādibhyo'ñ 1090, 4.1.104 anṛṣyānantarye. "anṛṣī"ti luptapañcamīkam. bidādibhyo'ñiti dvirāvartate. tathā ca "anṛṣyānantarye vidādibhyo'"ñiti kṛtsnamekaṃ vākyaṃ. "bidādibhyo'"ñiti vākyāntaraṃ. tatra dvitīyaṃ vākyaṃ vyācaṣṭe--ebhyo'ñgotre iti. gotre vivakṣite vidādibhyo'ñsyādityarthaḥ.atha prathamaṃ vākyaṃ kṛtsanasūtraṃ vyācaṣṭe--ye tviti. anṛṣibhyo vidādibhyo'nantarāpatye'ñsyādityakṣarārthaḥ. vidādau hi ṛṣayo'nṛṣayaśca paṭhitāḥ. tatra ye'nṛṣayastebhyo'nantarāpatye'ñiti phalitamiti bhāvaḥ. nanvānantarye iti śravaṇādanantara iti kathamityata āha--sūtre svārthe ṣyañiti. "anantaraśabdā"diti śeṣaḥ. caturvarṇāditvāditi bhāvaḥ. bidasya gotrāpatyaṃ baida iti. bidasya ṛṣitvāttato gotra evā'ñiti bhāvaḥ. ṛṣyaṇo'pavādaḥ. svare viśeṣaḥ. nanvanantarāpatye'ñabhāve iñapavāda ṛṣyaṇevocita iti kathamanantaro vaidirityata āha--bāhvāderiti. bidādigaṇasthādanṛṣeranantarātye'ñamudāharati--pautro dauhitra iti. putrasyānantarāpatyamiti, duhituranantarāpatyamiti ca vigrahaḥ. yathāyathamaṇiñoparapavāde'ñ.
Tattvabodhinī1:
anṛṣyā. `anṛṣī'ti pañcamyāḥ sautro luk. anṛṣibhya ityarthaḥ. sūtre iti.
ān Sū #911
See More
anṛṣyā. `anṛṣī'ti pañcamyāḥ sautro luk. anṛṣibhya ityarthaḥ. sūtre iti.
ānantarya [ityatra] ityarthaḥ. svārtha iti. cāturvaṇryāderākṛtigaṇatvāditi bhāvaḥ.
baidirityatra ṛṣyaṇamāśaṅkyāha—bāhvāderiti. bida, urva, kaśyapa,, kuśika, bharadvāja,
upamanyu, vi\ufffdāānara, `parastrī paraśuṃ ca' ityādi.
Tattvabodhinī2:
anṛṣyānantarye bidādibhyo'ñ 911, 4.1.104 anṛṣyā. "anṛṣī"ti pañcamyāḥ s
See More
anṛṣyānantarye bidādibhyo'ñ 911, 4.1.104 anṛṣyā. "anṛṣī"ti pañcamyāḥ sautro luk. anṛṣibhya ityarthaḥ. sūtre iti. ānantarya [ityatra] ityarthaḥ. svārtha iti. cāturvaṇryāderākṛtigaṇatvāditi bhāvaḥ. baidirityatra ṛṣyaṇamāśaṅkyāha---bāhvāderiti. bida, urva, kaśyapa,, kuśika, bharadvāja, upamanyu, vi()āānara, "parastrī paraśuṃ ca" ityādi.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents