Kāśikāvṛttī1:
kṛtsaṃjñakāḥ pratyayāḥ kartari kārake bhavanti. kṛdutpattivākyānām ayaṃ śeṣaḥ.
t
See More
kṛtsaṃjñakāḥ pratyayāḥ kartari kārake bhavanti. kṛdutpattivākyānām ayaṃ śeṣaḥ.
tatra yeṣu arthanirdeśo nāsti tatra idam upatiṣṭhate, arthākāṅkṣatvāt. na
khyunnādivākyeṣu, sākṣādarthanirdeśe sati teṣām nirākāṅkṣatvāt. kārakaḥ.
kartā. nandanaḥ. grāhī. pacaḥ.
Kāśikāvṛttī2:
kartari kṛt 3.4.67 kṛtsaṃjñakāḥ pratyayāḥ kartari kārake bhavanti. kṛdutpattivā
See More
kartari kṛt 3.4.67 kṛtsaṃjñakāḥ pratyayāḥ kartari kārake bhavanti. kṛdutpattivākyānām ayaṃ śeṣaḥ. tatra yeṣu arthanirdeśo nāsti tatra idam upatiṣṭhate, arthākāṅkṣatvāt. na khyunnādivākyeṣu, sākṣādarthanirdeśe sati teṣām nirākāṅkṣatvāt. kārakaḥ. kartā. nandanaḥ. grāhī. pacaḥ.
Nyāsa2:
katrtari kṛt. , 3.4.67 kimarthamidam? katrtari tṛjādayo yathā syuḥ. kva tarhi sy
See More
katrtari kṛt. , 3.4.67 kimarthamidam? katrtari tṛjādayo yathā syuḥ. kva tarhi syuḥ? anirdiṣṭārthāḥ pratyayāḥ svārthe (pu.pa.pā.90). nanu ca svārthe yatra pratyayamicchati tatra bhāvagrahaṇaṃ karoti, yathā-- ghañādividhau bhāva iti, na caite ghañādayaḥ svārthe bhavanti, kiṃ tarhi? tasya dharme siddhatākhye; tathā lakārādividhau "laḥ karmaṇi ca bhāve cākarmakebhyaḥ"3.4.69 ityatra sūtre lakārā api naiva svārthe vidhīyante, kiṃ tarhi? tasya dharme sādhyatākhye? yadyapi ghañādīnāṃ lakārāṇāñca bhāve vidhānam, tathāpi śabdaśaktistvābhāvyādeṣa viṣayavibhāgo labhyate. ghañādīnāṃ hi dhātvarthasya siddhatāmevābhidhātuṃ sāmathryam, lakārāṇāṃ sādhyatāmeva. tadevaṃ yadanirdiṣṭārthāḥ pratyayāḥ svārthe bhavanti, tasmāt tṛjādayo'pi tatraiva bhaveyuḥ, ataḥ katrtaryeva te yathā syurityevamarthamidamārabhyate.
atra ca dvedham-- kṛdutpattivākyānāmayaṃ śeṣo vā syāt-- ṇvultṛcau katrtari, nandigrahipacādibhyo lyuṇinyacaḥ katrtarīti? arthādeśo vā? nirapekṣaiḥ svaiḥ svairvidhāyakaivarvākyairvihitānāṃ kṛtāṃ paścādanenārtha ādiśyeta-- ye na lakṣaṇāntaraiḥ kṛto vihitāste katrtari vācye bhavantīti. tatra yadi dvitīyaḥ pakṣa āśrīyeta tato yathā tṛjādīnāmanenartha ākhyāyate, tathā khyunnādīnāmapi; viśeṣānupādānāt, tataste'pi katrtari syuḥ. sveṣu vidhivākyeṣu karaṇādīnāmupādānāt kaṇādiṣvapi. yadyapyekasya pratyayasya katrtari karaṇe ca yagupad()vṛttirna sambhavati, tathāpi vacanasāmathryāt paryāyeṇa katrtari karaṇe ca syuriti. tasmādduṣṭo'yaṃ pakṣa iti prathamaṃ pakṣamāśrityāha-- "kṛdutpattivākyānām" ityādi. anena teṣāmasya caikavākyatāmāha. yadyevam, khyunnādivākyeṣvapyanenopasthātavyam-- teṣāmapyayaṃ śeṣa iti kṛtvā, tataścāsminnapi pakṣe dvitīye pakṣe bhāvī doṣaḥ syāt? ityata āha-- "tatra yeṣu" ityādi. tatraiva he#utamāha-- "arthākāṅkṣatvāt" iti. śeṣo hi teṣāṃ bhavati yānyaparisamāptatvādarthamākāṅkṣanti, nānyeṣām. ato yeṣu vākyeṣvartho na#ādiśyate teṣāmeva sākāṅkṣatvāt śeṣo'yaṃ yuktaḥ. tṛjādīnāmeva vidhāyakāni vākyānyarthānādaśādarthākāṅkṣāṇi. tathā hi-- "ṇvultṛcau bhavataḥ" ityukte'rthaviśeṣākāṅkṣā bhavati-- kvemau bhavata iti. tasmāt teṣāmevāyaṃ śeṣa iti teṣvevopatiṣṭhate. "na khyunnādivākyeṣu" iti. "upatiṣṭhate" iti. prakṛtenaiva sambandhaḥ. "sākṣāt" ityādi. anupasthāne kāraṇam. khyunnādivākyānyarthākāṅkṣāṇi na bhavanti, teṣu karaṇādīnāmarthānāṃ sākṣānnirdeśāt. tasyānna teṣāmayaṃ śeṣa iti na teṣūpatiṣṭhate,ato na bhavatyeṣa doṣaprasaṅgaḥ॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
kṛtpratyayaḥ kartari syāt. iti prāpte –. Sū #772
Laghusiddhāntakaumudī2:
kartari kṛt 772, 3.4.67 kṛtpratyayaḥ kartari syāt. iti prāpte --.
Bālamanoramā1:
kartari kṛt. arthanirdeśo'yam. iti prāpte iti. vakyamāṇatavyadādipratyayānāṃ
kṛ Sū #653
See More
kartari kṛt. arthanirdeśo'yam. iti prāpte iti. vakyamāṇatavyadādipratyayānāṃ
kṛtsaṃjñakatvātteṣāṃ kartari prāptāvityarthaḥ.
Bālamanoramā2:
kartari kṛt 653, 3.4.67 kartari kṛt. arthanirdeśo'yam. iti prāpte iti. vakyamāṇa
See More
kartari kṛt 653, 3.4.67 kartari kṛt. arthanirdeśo'yam. iti prāpte iti. vakyamāṇatavyadādipratyayānāṃ kṛtsaṃjñakatvātteṣāṃ kartari prāptāvityarthaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents