Kāśikāvṛttī1:
romanthaśabdāt tapaḥśabdāc ca karmaṇo yathākramaṃ varticarorarthayoḥ kyaṅ pratya
See More
romanthaśabdāt tapaḥśabdāc ca karmaṇo yathākramaṃ varticarorarthayoḥ kyaṅ pratyayo bhavati.
romanthaṃ vartayati romanthāyate gauḥ. hanucalane iti vaktavyam. iha mā bhūt, kīṭo romanthaṃ
vartayati. tapasaḥ parasmaipadam ca. tapaśacarati tapasyati.
Kāśikāvṛttī2:
karmaṇo romanthatapobhyāṃ varticaroḥ 3.1.15 romanthaśabdāt tapaḥśabdāc ca karma
See More
karmaṇo romanthatapobhyāṃ varticaroḥ 3.1.15 romanthaśabdāt tapaḥśabdāc ca karmaṇo yathākramaṃ varticarorarthayoḥ kyaṅ pratyayo bhavati. romanthaṃ vartayati romanthāyate gauḥ. hanucalane iti vaktavyam. iha mā bhūt, kīṭo romanthaṃ vartayati. tapasaḥ parasmaipadam ca. tapaśacarati tapasyati.
Nyāsa2:
karmaṇo romanthatapobhyāṃ vartticaroḥ. , 3.1.15 karmaṇa iti pañcamī; romanthatap
See More
karmaṇo romanthatapobhyāṃ vartticaroḥ. , 3.1.15 karmaṇa iti pañcamī; romanthatapobhyāṃ pañcamyantābhyāṃ sāmānādhikaraṇyāt. satyapi tābhyāṃ sāmānādhikaraṇye dvivacanaṃ na bhavati, pratyekaṃ vākyaparisamāpteḥ. " vartticaroḥ" iti. vatrtanaṃ varttiḥ, ṇyantāt striyāṃ ktin. nanu ca ktinā na bhavitavyam, "ṇyāsaśrantho yuc" 3.3.107 iti yucā bādhitatvāt. asmādeva nipātanāt ktin bhaviṣyatītyadoṣaḥ. caraṇaṃ cariti sampadāditvāt kvip.
"hanucalane" ityādi. abhyavahmatasya yat punarudgīrya carvaṇaṃ hanucalanam. atrārthe romanthaśabdāt kyaṅa bhavatītyetadartharūpaṃ vyākhyeyam. vyākhyānaṃ tu vāgrahaṇamanuvarttya tadvyavasthitarakavibhāṣātvamāśritya katrtavyam. vāgrahaṇaṃ tvavaśyamanuvatrtayitavyam, romanthaṃ vatrtayatīti vākyaṃ yathā syāt. "kīṭo romanthaṃ vatrtayati" iti. udgīrṇaṃ vahirnirastamavagīrṇaṃ vā pṛṣṭhāntena nirgataṃ romanthākhyaṃ dravyaṃ vatrtayati, guṭikāṃ karotītyarthaḥ. tenātra hanucalanaṃ na vidyate. mūlodāharaṇe tu vidyata eva, tathā hi romanthāyata iti. abhyavahmataṃ punarākṛṣya carvayītyarthaḥ. taccarvaṇaṃ hanucalanātmakameva.
anye tu hanucalane pratyayamanyathā pratipādayanti. asti cāyaṃ romanthaśabdaḥ kriyāpadārthako yo romanthaśabdāt prātipadikāddhātvartha ityādinā ṇicamutpādya ghañanto vyutpādyate, sa hrabhyavahmatasya dravyasya punarākṛṣya yaccarvaṇaṃ tatra vartate. asti ca dravyavacano'yaṃ ya udgīrṇamavagīrṇaṃ vā romanthakriyāviśiṣṭaṃ dravyamāha. tatra yaḥ kriyāvacanastasyedaṃ grahaṇam, yato dravye'pyayaṃ vatrtamānaḥ kriyādvāreṇaiva vatrtate. ato dravye gauṇaḥ, kriyāyāṃ mukhyaḥ; gauṇamukhyayormukhye kāryasampratyayaḥ (vyā.pa.4). tena kriyāvacanādeva bhavati, na dravyavacanāditi.
"tapasaḥ parasmaipadaṃ ca" iti. vaktavyamityapekṣate. ṅittvādātmanepade prāpte parasmaipadaṃ vaktavyam = vyākhyeyam. vyākhyānaṃ tu "anudāttaṅitaḥ" 1.3.12 iti sūtre "napuṃsakamanapuṃsakena" 1.2.69 ityādeḥ sūtrānmaṇḍūkaplutinyāyenānuvatrtamānasyānthatarasyāṃgrahaṇasya vyavasthitavibhāṣātvamāśritya katrtavyam. tena tapasaḥ kyaṅantādātmanepadaṃ na bhavati. tadabhāvāt "śeṣāt katrtari parasmaipadam" 1.3.78 iti parasmaipadameva bhavati.
Bālamanoramā1:
karmaṇo romantha. vṛtudhātoṇryantāt `dhātvarthanirdeśe igvaktavyaḥ39; iti ik Sū #496
See More
karmaṇo romantha. vṛtudhātoṇryantāt `dhātvarthanirdeśe igvaktavyaḥ' iti iki
vartiśabdaḥ. āvartanamarthaḥ. careḥ saṃpadāditvādbhāve kvip. varti cara
anayodrvandvātsaptamī. āvartane caraṇe ceti labhyate. karmaśabdena karmakārakaṃ
vivakṣitam. tapobhyāmiti. romanthamiti. udgīrṇasya nigīrṇasya vā mantho romantha iti
bhāṣyam. udgīrṇasya = udarādupari kaṇṭhdavārā nirgatasya, nigīrṇasya = apānadvārā
nirgatasya ca manthaḥ = carvaṇaṃ romantha ityarthaḥ. vartayatīti. āvartayatītyarthaḥ. hanucalana
iti. hanu = tālu, taccalane satyeva ayaṃ vidhirityarthaḥ. tathā ca udaragataṃ bhakṣitaṃ dravyaṃ
tṛṇādikaṃ punaḥpunarākṛṣya tālucalanena cūrṇitasya punaḥ punaḥ prāśane
romanthaśabdātkyaṅiti phalitam. tadāha– carvitasyeti. hanucalanena bhakṣitasya udaraṃ
praviṣṭasya punaḥ punarākṛṣya hanucalanena bhakṣaṇe gamye iti phalitamityarthaḥ. kīṭa iti.
iha hanucalanā'bhāvānna kyaṅiti bhāvaḥ. tadevopapādayati–apāneti. tapasaḥ parasmaipadaṃ ceti-
- vārtikam. tapaśśabdaḥ karmakārakavṛttiḥ pūrvasūtrāccaraṇe kyaṅaṃ labhate,
ṅittvaprayuktamātmanepadaṃ bādhitvā parasmaipadameva ca labhate ityarthaḥ. tapasyatīti.
prātipadikādevāsya kyaṅutpatteranvarvartivibhaktyabhāvāt `naḥ kye' iti niyamācca
padatvā'bhāvānna rutvamiti bhāvaḥ.
Bālamanoramā2:
karmaṇo romanthatapobhyāṃ varticaroḥ 496, 3.1.15 karmaṇo romantha. vṛtudhātoṇrya
See More
karmaṇo romanthatapobhyāṃ varticaroḥ 496, 3.1.15 karmaṇo romantha. vṛtudhātoṇryantāt "dhātvarthanirdeśe igvaktavyaḥ" iti iki vartiśabdaḥ. āvartanamarthaḥ. careḥ saṃpadāditvādbhāve kvip. varti cara anayodrvandvātsaptamī. āvartane caraṇe ceti labhyate. karmaśabdena karmakārakaṃ vivakṣitam. tapobhyāmiti. romanthamiti. udgīrṇasya nigīrṇasya vā mantho romantha iti bhāṣyam. udgīrṇasya = udarādupari kaṇṭhdavārā nirgatasya, nigīrṇasya = apānadvārā nirgatasya ca manthaḥ = carvaṇaṃ romantha ityarthaḥ. vartayatīti. āvartayatītyarthaḥ. hanucalana iti. hanu = tālu, taccalane satyeva ayaṃ vidhirityarthaḥ. tathā ca udaragataṃ bhakṣitaṃ dravyaṃ tṛṇādikaṃ punaḥpunarākṛṣya tālucalanena cūrṇitasya punaḥ punaḥ prāśane romanthaśabdātkyaṅiti phalitam. tadāha-- carvitasyeti. hanucalanena bhakṣitasya udaraṃ praviṣṭasya punaḥ punarākṛṣya hanucalanena bhakṣaṇe gamye iti phalitamityarthaḥ. kīṭa iti. iha hanucalanā'bhāvānna kyaṅiti bhāvaḥ. tadevopapādayati--apāneti. tapasaḥ parasmaipadaṃ ceti-- vārtikam. tapaśśabdaḥ karmakārakavṛttiḥ pūrvasūtrāccaraṇe kyaṅaṃ labhate, ṅittvaprayuktamātmanepadaṃ bādhitvā parasmaipadameva ca labhate ityarthaḥ. tapasyatīti. prātipadikādevāsya kyaṅutpatteranvarvartivibhaktyabhāvāt "naḥ kye" iti niyamācca padatvā'bhāvānna rutvamiti bhāvaḥ.
Tattvabodhinī1:
karmaṇo. `romanthatapobhyā'mityanena sāmānādhikaraṇyātkarmaṇa iti pañcamī. Sū #425
See More
karmaṇo. `romanthatapobhyā'mityanena sāmānādhikaraṇyātkarmaṇa iti pañcamī. pratyekaṃ
saṃbandhādekavacanamityāha– karmabhyāmiti. vartanāyāṃ caraṇa iti. sūtre `vartī'ti
ṇyantādvṛteḥ `ṇyāsaśranthe'ti yucaṃ bādhitvā'smādeva nipātanātktin.
cartestu saṃpadāditvādbhāve kvibiti bhāvaḥ. kecittu vartiśabdo vartayateḥ
`ikśtipau' iti iki rūpam. lakṣaṇayā cā'rthalābha ityāhuḥ.
Tattvabodhinī2:
karmaṇo romanthatapobhyāṃ varticaroḥ 425, 3.1.15 karmaṇo. "romanthatapobhyā
See More
karmaṇo romanthatapobhyāṃ varticaroḥ 425, 3.1.15 karmaṇo. "romanthatapobhyā"mityanena sāmānādhikaraṇyātkarmaṇa iti pañcamī. pratyekaṃ saṃbandhādekavacanamityāha-- karmabhyāmiti. vartanāyāṃ caraṇa iti. sūtre "vartī"ti ṇyantādvṛteḥ "ṇyāsaśranthe"ti yucaṃ bādhitvā'smādeva nipātanātktin. cartestu saṃpadāditvādbhāve kvibiti bhāvaḥ. kecittu vartiśabdo vartayateḥ "ikśtipau" iti iki rūpam. lakṣaṇayā cā'rthalābha ityāhuḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents