Kāśikāvṛttī1:
kyaṅanuvartate, na kyaṣ. kaṣṭaśabdāc caturthīsamarthāt kramaṇe 'rthe 'nārjave ky
See More
kyaṅanuvartate, na kyaṣ. kaṣṭaśabdāc caturthīsamarthāt kramaṇe 'rthe 'nārjave kyaṅ
pratyayo bhavati. kaṣṭāya karmaṇe krāmati kaṣtāyate. atyalpam idam ucyate.
strakaṣṭakakṣakṛcchragahanebhyaḥ kaṇvacikīrṣāyām iti vaktavyam. kanvacikīrṣā
pāpacikīrṣā, tasyāmetebhyaḥ kyaṅ pratyayo bhavati. strāyate. kaṣtāyate. kakṣāyate.
kṛcchrāyate. gahanāyate. kaṇvacikīrṣāyām iti kim? ajaḥ kaṣṭam krāmati.
Kāśikāvṛttī2:
kaṣṭāya kramaṇe 3.1.14 kyaṅanuvartate, na kyaṣ. kaṣṭaśabdāc caturthīsamarthāt k
See More
kaṣṭāya kramaṇe 3.1.14 kyaṅanuvartate, na kyaṣ. kaṣṭaśabdāc caturthīsamarthāt kramaṇe 'rthe 'nārjave kyaṅ pratyayo bhavati. kaṣṭāya karmaṇe krāmati kaṣtāyate. atyalpam idam ucyate. strakaṣṭakakṣakṛcchragahanebhyaḥ kaṇvacikīrṣāyām iti vaktavyam. kanvacikīrṣā pāpacikīrṣā, tasyāmetebhyaḥ kyaṅ pratyayo bhavati. strāyate. kaṣtāyate. kakṣāyate. kṛcchrāyate. gahanāyate. kaṇvacikīrṣāyām iti kim? ajaḥ kaṣṭam krāmati.
Nyāsa2:
kaṣṭāya kramaṇe. , 3.1.14 "kyaṅanuvatrtate, na kyaṣ" iti. kyaṅa eva sv
See More
kaṣṭāya kramaṇe. , 3.1.14 "kyaṅanuvatrtate, na kyaṣ" iti. kyaṅa eva svaritatvāt. "caturthī samarthāt" iti kaṣṭāyeti nirdeśādeva caturthī samarthavibhaktirlabhyate, atastatsamathryāt pratyayo vijñāyate. kramaṇaśabdo'yamasti pādaviharaṇe, asati cānārjave; tatra kramaṇa ityaviśeṣābhidhāne pādaviharaṇe pratyayo mā vijñāyīti viśeṣaṇamupāttam. jihṛm, pāpam, anārjavamityanarthāntaram. tato'nārjava ityanena krameṇa viśeṣite satyānārjavalakṣaṇaṃ yatkramaṇaṃ tatraiva pratyayo vijñāyate, na kramaṇamātre. etacca "dhātoḥ karmaṇaḥ" 3.1.7 ityādeḥ sūtrādvāgrahaṇasyānuvatrtamānasya vyavasthitavibhāṣātvāllabhyate. "kaṣṭāya kramaṇe" iti tādarthye caturthī. "kaṣṭāyate" iti. kaṣṭāya kramaṇamanārjavaṃ karotītyarthaḥ.
"atyalpamidamucyate" iti. sarvalakṣyāsaṃgrahāt. kathaṃ tarhi vaktavyamityāha- "{sattrakakṣa" iti mudritaḥ pāṭhaḥ} satrakaṣṭa" ityādi. asmin nyasāntare yadyapi samarthavibhaktinirdaśo nāsti, tathāpi subadhikārāt tatsamarthayogyā vibhaktiradhyāhatrtavyā. satraṃ cikīrṣatīti sattrāyate, pāpaṃ karttumicchītyarthaḥ.
"ajaḥ kaṣṭaṃ krāmati" iti. kramiratra pādaviharaṇe. kaṣṭamiti karmapadametat. kaṣṭaṃ deśaṃ gahanaṃ krāmatītyarthaḥ. atha vā-- kaṣṭamiti kriyāviśeṣaṇametat. ajaḥ kaṣṭaṃ yathā bhavati tathā sañcaratītyarthaḥ. kriyāviśeṣamapakṣe'pi kaṣṭamiti dvitīyāntametat. prasipāditaṃ hi "karaṇe ca stokālpa" 2.3.33 ityādau sūtre-- kriyā viśeṣāṇānāṃ karmateti. tenātra sūtre pratyudāharaṇe dvitīyāntasya kaṣṭaśabdasya nirdeśaḥ. mūlodāharaṇeṣvapi dvitīyā samarthavibhaktiradhyāhatrtavyeti vijñāyate॥
Bālamanoramā1:
kaṣṭāya kramaṇe. `kramaṇa'śabdaṃ vivṛṇoti utsāhe iti. asvaritatvāt kyaṣiti Sū #495
See More
kaṣṭāya kramaṇe. `kramaṇa'śabdaṃ vivṛṇoti utsāhe iti. asvaritatvāt kyaṣiti
nānuvartate iti bhāvaḥ. `kriyārthopapadasye'ti caturtīti matvā āha– pāpaṃ kartumiti.
kramate ityatra `vṛttisargatāyaneṣu kramaḥ' iti taṅ. `kaṇvacikīrṣāyā'mityatra
kaṇvapadaṃ vyācaṣṭe– kaṇvaṃ pāpamiti. satrādiśabdānvivṛṇoti– satrādaya iti.
dvitīyāntebhya iti. cikīrṣāyāṃ dvitīyāntasyaivā'nvayayogyatvāditi bhāvaḥ.
kaṇvaśabdastu satrādiśabdānāṃ kaṇvaparatve tātparyagrāhakaḥ. kecittu
`kaṇve'tyavibhaktikam. kaṇvartibhya iti vyācakṣate. asvapadavigraha iti. vṛttāveva
satrādiśabdānāṃ pāpavācitvāditi bhāvaḥ. idaṃ kaṣṭaṃ śabdādnayatraiva. `kaṣṭāya kramate'
iti tu svapadavigraho'styeva. bhāṣye evaṃ vigrahaṃ pradaśrya satrādiṣu
vigrahā'pradarśanādityāhaḥ.
Bālamanoramā2:
kaṣṭāya kramaṇe 495, 3.1.14 kaṣṭāya kramaṇe. "kramaṇa"śabdaṃ vivṛṇoti
See More
kaṣṭāya kramaṇe 495, 3.1.14 kaṣṭāya kramaṇe. "kramaṇa"śabdaṃ vivṛṇoti utsāhe iti. asvaritatvāt kyaṣiti nānuvartate iti bhāvaḥ. "kriyārthopapadasye"ti caturtīti matvā āha-- pāpaṃ kartumiti. kramate ityatra "vṛttisargatāyaneṣu kramaḥ" iti taṅ. "kaṇvacikīrṣāyā"mityatra kaṇvapadaṃ vyācaṣṭe-- kaṇvaṃ pāpamiti. satrādiśabdānvivṛṇoti-- satrādaya iti. dvitīyāntebhya iti. cikīrṣāyāṃ dvitīyāntasyaivā'nvayayogyatvāditi bhāvaḥ. kaṇvaśabdastu satrādiśabdānāṃ kaṇvaparatve tātparyagrāhakaḥ. kecittu "kaṇve"tyavibhaktikam. kaṇvartibhya iti vyācakṣate. asvapadavigraha iti. vṛttāveva satrādiśabdānāṃ pāpavācitvāditi bhāvaḥ. idaṃ kaṣṭaṃ śabdādnayatraiva. "kaṣṭāya kramate" iti tu svapadavigraho'styeva. bhāṣye evaṃ vigrahaṃ pradaśrya satrādiṣu vigrahā'pradarśanādityāhaḥ.
Tattvabodhinī1:
kaṣṭāya kramaṇe. kyaṅevānuvartate, svaritatvāt, na tu kyaṣ. kaṣṭāyeti
nirdeśāde Sū #424
See More
kaṣṭāya kramaṇe. kyaṅevānuvartate, svaritatvāt, na tu kyaṣ. kaṣṭāyeti
nirdeśādeva catuthryanataṃ labhyate. kramaṇamutsāhaḥ. `vṛttisargatāyaneṣu' iti
karmerātmanepadavidāyakasūtre `sarga utsāha' iti sarvaivryākhyātatvāt.
satrakakṣakaṣṭakṛcchragahanebhyaḥ kaṇvacikīrṣāyāmiti vaktavyam. kaṇvaṃ. kaṣṭaṃ–
- kṛcchram. `kṛcchragahaneyoḥ kaṣaḥ' iti iḍabhāvaḥ. na ca duḥkhaṃ kartumutsāhaḥ saṃbhavatīti
tatsādhanaṃ pāpamiha gṛhrata ityāha—- pāpaṃ kartumiti. dvitīyāntebhya iti.
cikīrṣāyāṃ dvitīyāntasyaivānvayayogyatvādevamuktam.
Tattvabodhinī2:
kaṣṭāya kramaṇe 424, 3.1.14 kaṣṭāya kramaṇe. kyaṅevānuvartate, svaritatvāt, na t
See More
kaṣṭāya kramaṇe 424, 3.1.14 kaṣṭāya kramaṇe. kyaṅevānuvartate, svaritatvāt, na tu kyaṣ. kaṣṭāyeti nirdeśādeva catuthryanataṃ labhyate. kramaṇamutsāhaḥ. "vṛttisargatāyaneṣu" iti karmerātmanepadavidāyakasūtre "sarga utsāha" iti sarvaivryākhyātatvāt.* satrakakṣakaṣṭakṛcchragahanebhyaḥ kaṇvacikīrṣāyāmiti vaktavyam. kaṇvaṃ. kaṣṭaṃ--- kṛcchram. "kṛcchragahaneyoḥ kaṣaḥ" iti iḍabhāvaḥ. na ca duḥkhaṃ kartumutsāhaḥ saṃbhavatīti tatsādhanaṃ pāpamiha gṛhrata ityāha---- pāpaṃ kartumiti. dvitīyāntebhya iti. cikīrṣāyāṃ dvitīyāntasyaivānvayayogyatvādevamuktam.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents